پرسش :
وضعیت اقتصادى ایران و عراق در هنگام خاتمه جنگ تحمیلی چگونه بود؟
پاسخ :
اقتصاد ایران و عراق در طول جنگ خسارات فراوانى دید. میلیاردها دلار صرف هزینههاى نظامى شد، بسیارى از کارخانهها آسیب جدى دیدند.
وضعیت اقتصادى ایران در اواخر جنگ به شدت وخیم گزارش شده است. با کاهش صادرات نفت خام در سال 1367 ارزش افزوده بخش نفت نسبت به سال قبل 3 / 2 درصد کاهش یافت و بخش صنعت نیز به دلیل مشکلات اولیه و ضربات ناشى از حملات نظامى عراق، با ده درصد کاهش نسبت به سال قبل مواجه بود و در مجموع درآمد ملى در سال 1367 حدود 5 / 4 درصد نسبت به رقم مشابه سال قبل کاهش یافت و نرخ رشد تولید ناخالص ملى (GNP) هشت و هشت دهم (8 / 8) - درصد سیرى منفى را نشان مىداد.
با حمله عراق به جزیره خارک در بهار 1367، که فاصله زیادى با پایگاههاى هوایى عراق داشت و بمباران چهار سوپر تانکر عظیم ایران در آن منطقه، مهمترین بخش اقتصادى کشور نیز امنیت خود را از دست داد و براى تداوم تأمین هزینههاى گوناگون جنگى و عمومى کشور، آیندهاى سخت و مبهم پیش روى دولتمردان ایران قرار گرفت؛ تا آنجا که در محافل گوناگون شنیده شد که بسیارى از نیازهاى عمومى کشور فقط به اندازه چند هفته یا چند ماه موجود است.
همکارى آمریکا و عربستان سعودى براى کاهش قیمت نفت، منجر به کاهش قیمت نفت به 9 دلار در ژوئیه 1986 شد. این اقدام همراه با کاهش حدود 30 درصد ارزش دلار، درآمد ایران را در نیمسال اول 1986 به 59 درصد نیمسال مشابه سال قبل کاهش داد. از آن پس کارخانجات بسیارى به علت کمبود مواد خام، تعطیل و دست کم 25 درصد نیروى کار بیکار شدند. از آغاز همان سال دولت حدود 10 تا 20 درصد ذخایر ارزى 6 میلیارد دلارى خود را مصرف کرده بود و دیگر عملا براى ایران امکان ادامه جنگ وجود نداشت.
حجت الاسلام هاشمى رفسنجانى درباره وضع اقتصادى ایران در هنگام پایان جنگ چنین گفت: در جریان جنگ وضع اقتصادى ایران به زیر خط قرمز رسید. مجبور شدیم به عرض امام رساندیم، حضرت امام به ناچار قطعنامه 598 را قبول کرد.
وضعیت اقتصادى عراق نیز در پایان جنگ به دلیل خسارات فراوان جنگ، مناسب نبود. عراق با بیش از 30 میلیارد دلار ذخیره ارزى در سال آغاز جنگ، در پایان جنگ 100 میلیارد دلار بدهى داشت اما وضعیت اقتصادى عراق به جهت دریافت وامها و کمکهاى تسلیحاتى فراوان خارجى، مانند وضعیت اقتصادى ایران بحرانى نبود و در مجموع عراق در پایان جنگ، شرایط اقتصادى بهترى نسبت به ایران داشت. بنا بر گزارشهاى متعدد خبرى، اغلب هزینههاى جنگى عراق را کشورهاى مرتجع عرب و طرفدار غرب )عربستان سعودى، کویت و امارات متحده عربى( مىپرداختند. این کمکها به نقل از نیویورک تایمز، سالانه حدود ده میلیارد دلار بود و بنا به منبع معتبر دیگرى، عربستان سعودى 60 درصد، کویت 30 درصد و دیگر کشورهاى عرب شامل اردن و مصر ده درصد هزینههاى جنگ عراق را مىپرداختند.
دریافت کمکهاى خارجى اعم از تسلیحاتى و اقتصادى سبب شد که اقتصاد عراق آسیب کمترى در جنگ ببیند و به همین دلیل عراق در اواخر جنگ توانست با استفاده از کارشناسان نظامى کشورهاى حامى از حالت دفاعى خارج و حالت تهاجمى به خود بگیرد و یک بار دیگر خاک ایران را مورد تهدید قرار دهد.
منبع: جنگ ایران و عراق، پرسش‌ها و پاسخ‌ها، فرهاد درویشی، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ
اقتصاد ایران و عراق در طول جنگ خسارات فراوانى دید. میلیاردها دلار صرف هزینههاى نظامى شد، بسیارى از کارخانهها آسیب جدى دیدند.
وضعیت اقتصادى ایران در اواخر جنگ به شدت وخیم گزارش شده است. با کاهش صادرات نفت خام در سال 1367 ارزش افزوده بخش نفت نسبت به سال قبل 3 / 2 درصد کاهش یافت و بخش صنعت نیز به دلیل مشکلات اولیه و ضربات ناشى از حملات نظامى عراق، با ده درصد کاهش نسبت به سال قبل مواجه بود و در مجموع درآمد ملى در سال 1367 حدود 5 / 4 درصد نسبت به رقم مشابه سال قبل کاهش یافت و نرخ رشد تولید ناخالص ملى (GNP) هشت و هشت دهم (8 / 8) - درصد سیرى منفى را نشان مىداد.
با حمله عراق به جزیره خارک در بهار 1367، که فاصله زیادى با پایگاههاى هوایى عراق داشت و بمباران چهار سوپر تانکر عظیم ایران در آن منطقه، مهمترین بخش اقتصادى کشور نیز امنیت خود را از دست داد و براى تداوم تأمین هزینههاى گوناگون جنگى و عمومى کشور، آیندهاى سخت و مبهم پیش روى دولتمردان ایران قرار گرفت؛ تا آنجا که در محافل گوناگون شنیده شد که بسیارى از نیازهاى عمومى کشور فقط به اندازه چند هفته یا چند ماه موجود است.
همکارى آمریکا و عربستان سعودى براى کاهش قیمت نفت، منجر به کاهش قیمت نفت به 9 دلار در ژوئیه 1986 شد. این اقدام همراه با کاهش حدود 30 درصد ارزش دلار، درآمد ایران را در نیمسال اول 1986 به 59 درصد نیمسال مشابه سال قبل کاهش داد. از آن پس کارخانجات بسیارى به علت کمبود مواد خام، تعطیل و دست کم 25 درصد نیروى کار بیکار شدند. از آغاز همان سال دولت حدود 10 تا 20 درصد ذخایر ارزى 6 میلیارد دلارى خود را مصرف کرده بود و دیگر عملا براى ایران امکان ادامه جنگ وجود نداشت.
حجت الاسلام هاشمى رفسنجانى درباره وضع اقتصادى ایران در هنگام پایان جنگ چنین گفت: در جریان جنگ وضع اقتصادى ایران به زیر خط قرمز رسید. مجبور شدیم به عرض امام رساندیم، حضرت امام به ناچار قطعنامه 598 را قبول کرد.
وضعیت اقتصادى عراق نیز در پایان جنگ به دلیل خسارات فراوان جنگ، مناسب نبود. عراق با بیش از 30 میلیارد دلار ذخیره ارزى در سال آغاز جنگ، در پایان جنگ 100 میلیارد دلار بدهى داشت اما وضعیت اقتصادى عراق به جهت دریافت وامها و کمکهاى تسلیحاتى فراوان خارجى، مانند وضعیت اقتصادى ایران بحرانى نبود و در مجموع عراق در پایان جنگ، شرایط اقتصادى بهترى نسبت به ایران داشت. بنا بر گزارشهاى متعدد خبرى، اغلب هزینههاى جنگى عراق را کشورهاى مرتجع عرب و طرفدار غرب )عربستان سعودى، کویت و امارات متحده عربى( مىپرداختند. این کمکها به نقل از نیویورک تایمز، سالانه حدود ده میلیارد دلار بود و بنا به منبع معتبر دیگرى، عربستان سعودى 60 درصد، کویت 30 درصد و دیگر کشورهاى عرب شامل اردن و مصر ده درصد هزینههاى جنگ عراق را مىپرداختند.
دریافت کمکهاى خارجى اعم از تسلیحاتى و اقتصادى سبب شد که اقتصاد عراق آسیب کمترى در جنگ ببیند و به همین دلیل عراق در اواخر جنگ توانست با استفاده از کارشناسان نظامى کشورهاى حامى از حالت دفاعى خارج و حالت تهاجمى به خود بگیرد و یک بار دیگر خاک ایران را مورد تهدید قرار دهد.
منبع: جنگ ایران و عراق، پرسش‌ها و پاسخ‌ها، فرهاد درویشی، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ
