پرسش :
چرا نماز خواندن در حرم امام حسین ( علیه السلام ) مانند سایر امامان نیست و آن را نباید شکسته خواند؟
پاسخ :
لازم است این پرسش اندکی بازگردد: این سؤال خود می‌تواند به دو سؤال جداگانه تجزیه گردد: الف) چرا ما در برخی از مکانها ـ مثلاًُ حرم امام حسین ـ علیه السلام ـ می‌توانیم نماز را کامل بخوانیم با اینکه مسافر هستیم و حکم اصلی ما قصر خواندن است؟
ب) چه تفاوتی است میان حرم امام حسین ـ علیه السلام ـ و حرم های سایر امامان ـ مثلاًامام رضا ـ علیه السلام ـ که در حرم امام حسین ـ علیه السلام ـ می‌توان نماز را کامل خواند اما در سایر حرمها این جواز وجود ندارد؟
قبل از ورود به پاسخ هر دو فرض سؤال لازم است توجه شما را به این نکته جلب نمایم که در حرم امام حسین ـ علیه السلام ـ ما مخیّر هستیم میان قصر خواندن و تمام خواندن. بنابراین شکسته خواندن واجب نیست. همان‌گونه که در بقیه اماکن چهارگانه (مسجدالحرام، مسجد النّبی و مسجد کوفه) نیز مخیّر هستیم. و لزومی بر شکسته خواندن موجود نیست. جز اینکه بعضی از مراجع تمام خواندن را بهتر می‌دانند.
اما پاسخ سؤال فقرة الف: اولین پاسخ آنست که ما دانایی کامل به فلسفه احکام نداریم. بسیاری از امور هست که واجب است، اما علت و فلسفه آن بر ما پوشیده است. امّا چون بندة خدا هستیم باید از فرمانش اطاعت کنیم. این مسئله نیز از قانون فوق مستثنی نیست. البته چنان نیست که عقل آدمی از درک بعضی از حکمت های یک حکم کاملاً عاجز باشد. حداقل، به صورت احتمال می‌توانیم به فلسفة پاره‌ای از احکام دست یابیم. از آن جمله در مواردی که فلسفه حکمی در روایت آمده باشد از آن طریق می‌توانیم به فلسفه حکم دست یابیم.
در مورد حکم مخیّر بودن انسان بین شکسته و تمام خواندن نماز در چهار مکان (مسجدالحرام، مسجدالنّبی، مسجد کوفه، و حرم امام حسین ـ علیه السلام ـ ) می‌توان به امور زیر اشاره کرد:
1 . شرافت و فضیلت آن مکانها: در اسلام تأکید فراوان شده که نماز حتی‌الامکان در مسجد خوانده شود و در میان مساجد ثواب یک رکعت نماز در مسجدالحرام برابر با صد هزار رکعت نماز است. و در مسجدالنّبی برابر با ده هزار رکعت و در مسجد کوفه و مسجدالاقصی هزار رکعت و در مسجد جامع شهر برابر با صد رکعت و در باره مساجد بازار و محله درجاتی کمتر از ثواب ذکر شده است.[1] این شرافت در خصوص مساجد معروف چهارگانه موجب می‌گردد که شارع مقدس زمینة استفاده هر چه بهتر و بیشتر از آن مکانها و ثواب عمل در آن مکانهای مقدس را فراهم نماید، یکی از زمینه‌هایی که شارع می‌تواند فراهم نماید، همین برداشتن حکم وجوب قصر است. چون می‌دانید که وجوب قصر نماز مسافر به دلیل لطف و رحمت و رأفتی است که خداوند رئوف بر بندگان ناتوانش فرموده است. و تکلیف را آسان‌تر نموده است ولی اگر این لطف موجب گردد که یک ثواب بسیار بزرگ از دست او برود، دیگر لطف نمی‌تواند باشد. خداوند، برای اینکه هم جنبة سهل و آسان بودن دین را حفظ کرده باشد و هم زمینه استفاده از چنان لطفی را فراهم نموده باشد، در این مکانها حکم به تخییر داده است و از این طریق زمینة بهره‌مندی بیشتر سالک راه رضای حق را فراهم و امکان گفتگوی بیشتر او را با معبودش مهیا نموده است.
2 . وجه دوم که شاید بتوان گفت، آنست که آن اماکن مقدس حکم وطن آدمی را دارد. نه تنها حکم وطن انسانها که حتی برای حیوانات و جانداران نیز وطن به حساب می‌آید. چون آن مکانها (بخصوص مکه) امن هستند و به همین دلیل کسی حق تعرض به احدی، حتی هیچ جانداری را ندارد. و معلوم است که در وطن، باید نماز را تمام خواند.
و اما آن سؤال دوم که به تفاوت حرم امام حسین ـ علیه السلام ـ با سایر ائمه ـ علیهم السّلام ـ اشاره داشت: دو بحث در این مورد می‌توان طرح نمود: یکی از نظر فقهی و دیگری از نظر بحث ثواب و پاداش اعمال.
از نظر فقهی، در میان فقها سید مرتضی و ابن جنید که هر دو از بزرگان هستند، فتوا داده‌اند به جواز تمام خواندن در کلیه حرم های ائمه. و بر آن استدلال کرده‌اند که علت تمام خواندن، زیادی ثواب برای نماز خواندن در آن مکانها است. و این زیادی ثواب در بقیه مکانهای مقدس نظیر حرم امام رضا ـ علیه السلام ـ نیز موجود می‌باشد. اما بقیه فقها این نظر را قبول نکرده‌اند، اما از آنجا که بحث تخصّصی می‌باشد و ذکر آن در این مجال اندک ممکن نیست شما پرسشگر کوشا را رجاع می‌دهیم به کتب مفصل فقهی.[2]
اما از نظر ثواب و عقاب اعمال: اگر توجه کنیم به مقدار ثوابی که برای نماز خواندن در مسجدالحرام ذکر شده (صد هزار رکعت) و برای مسجد‌النبی (ده هزار رکعت) و مسجد کوفه (هزار رکعت) و مقایسه کنیم این مقدار را با اندازة ثوابی که برای نماز خواندن در حرم امام حسین ـ علیه السلام ـ ذکر شده، ظاهراً، به یک نتیجه خوبی دست می‌یابیم.
در روایتی از ابن قولویه از حضرت امام محمد باقر ـ علیه السلام ـ آمده است که: امام به شخصی فرمود: «ای فلانی چه مانع است تو را که هرگاه حاجتی برای تو روی آورد، نزد قبر حسین بروی و چهار رکعت نماز بگذاری نزد او سپس حاجت خود را بطلبی؟ به درستی که نماز فریضه نزد آن حضرت معادل حج است و نماز نافله معادل عمره»[3] در روایت دیگر آمده است که زیارت حسین ـ علیه السلام ـ مثل حج است و در آن لازم است آنچه که در حج لازم است.[4] و حتی بعضی فتوا به وجوب زیارت امام حسین داده‌اند.[5] در حدیث دیگر از امام صادق ـ علیه السلام ـ آمده است هر رکعت نماز در آنجا معادل هزار مرتبه حج و عمره است و مثل این است که هزار بنده آزاد کرده باشی و هزار مرتبه با پیامبر مرسل ـ صلی الله علیه و آله ـ در راه خدا به جهاد قیام کرده باشی.[6]
عین این تعابیر در مورد مسجد کوفه نیز آمده است مثلاً ابن قولویه از امام باقر ـ علیه السلام ـ روایت کرده که فرمود: اگر مردم بدانند که چه فضیلتی دارد مسجد کوفه هر آینه از شهرهای دور زاد و راحله تهیه می‌کنند به سوی این مسجد و فرمود که نماز واجب در آن برابر با حج مقبول و نماز نافله برابر با عمرة مقبوله است.[7] و از امام صادق ـ علیه السلام ـ روایت شده که نماز واجب در آن برابر با هزار نماز و نافله در آن مقابل با پانصد نماز است.[8]
از جمع این روایات به این نتیجه می‌رسیم اگر نماز در مسجد کوفه و حرم امام حسین ـ علیه السلام ـ برابر با هزار حج یا هزار رکعت نماز است و از طرفی فضیلت نماز در مسجدالنّبی هم (1000) رکعت است و فضیلت نماز در مسجدالحرام صد هزار رکعت است و هر نماز در حرم امام حسین برابر با هزار حج است، بر ما معلوم می‌گردد که اندازه و میزان ثواب در این مکانهای چهارگانه به حدی است که آن مکانها را از ویژگی خاصی برخوردار می‌سازد.
اما در مورد سایر امامان ولو ما تعبیر داریم که زیارت آنها معادل حج است، اما تا جایی که تتبّع کردم نیافتم موردی را که برای نماز خواندن در آن مکانها آن اندازه ثواب معین شده باشد. مثلاًُ در مورد مسجد الاقصی ما روایت داریم که ثوابش از مسجد کوفه کمتر است.[9] در مورد حرم امام رضا ـ علیه السلام ـ روایت داریم که هر که در آنجا نماز گزارد مستحق آمرزش گناهان می‌گردد.[10] اما تعبیر نداریم که معادل هزار رکعت نماز است. در مورد حرم امیرالمؤمنین تعبیر داریم که یک نماز معادل هفتاد نماز است اما بیشتر از آن را نیافتم. به هر حال این مسئله می‌تواند وجهی باشد برای اینکه چرا در خصوص آن مکانهای مقدس نماز را می‌توان تمام خواند. و چرا امام حسین ـ علیه السلام ـ چنان فضیلتی نداشته باشد، در حالی که بسیاری از ویژگی‌های آن بزرگوار را دیگر ائمه ندارند؟! از جمله شفا فقط در تربت ایشان است. و اجابت دعا را در زیر قبه آن حضرت و ائمه از ذریّه آن بزرگوار می‌باشند[11] و بسیاری از مختصات دیگر که در کتب زیارات منقول است. و چرا چنین نباشد که هیچ امامی همانند ایشان مصیبت ندید؟!
پاورقی ها:
[1] . کتاب اللمعه الدمشقیة، زین الدین الجبعی العاملی، شهید ثانی، (کتاب الصلواة) فصل در فضیلت نماز در مساجد. چاپ مؤسسه احیاء تراث العربی، بیروت، 1403.
[2] . مستند عروة‌الوثقی، محاضرات، آیت الله العظمی خویی، مرتضی بروجردی، ج 8، ص 1 ـ 420، نشر لطفی، 1367، قم.
[3] . کلیات مفاتیح الجنان، شیخ عباس قمی، ترجمه مهدی الهی قمشه‌ای، ص 1817، شرکت تعاونی ناشران و کتابفروشان قم، چاپ دوم، 1382، (فضیلت نماز خواندن در حرم امام حسین ـ علیه السلام ـ ).
[4] . همان.
[5] . قصه کربلا، علی نظری منفرد، فصل فضیلت زیارت امام حسین ـ علیه السلام ـ .
[6] . مفاتیح الجنان، همان، ص 815.
[7] . همان، فضیلت و اعمال مسجد کوفه، ص 763.
[8] . همان.
[9] . مفاتیح، همان.
[10] . همان، ص 964.
[11] . شهید مرتضی مطهری، مجموعه آثار، ج 17، ص 570، چاپ 6، انتشارات صدرا، قم، 1372.
منبع: اندیشه قم
لازم است این پرسش اندکی بازگردد: این سؤال خود می‌تواند به دو سؤال جداگانه تجزیه گردد: الف) چرا ما در برخی از مکانها ـ مثلاًُ حرم امام حسین ـ علیه السلام ـ می‌توانیم نماز را کامل بخوانیم با اینکه مسافر هستیم و حکم اصلی ما قصر خواندن است؟
ب) چه تفاوتی است میان حرم امام حسین ـ علیه السلام ـ و حرم های سایر امامان ـ مثلاًامام رضا ـ علیه السلام ـ که در حرم امام حسین ـ علیه السلام ـ می‌توان نماز را کامل خواند اما در سایر حرمها این جواز وجود ندارد؟
قبل از ورود به پاسخ هر دو فرض سؤال لازم است توجه شما را به این نکته جلب نمایم که در حرم امام حسین ـ علیه السلام ـ ما مخیّر هستیم میان قصر خواندن و تمام خواندن. بنابراین شکسته خواندن واجب نیست. همان‌گونه که در بقیه اماکن چهارگانه (مسجدالحرام، مسجد النّبی و مسجد کوفه) نیز مخیّر هستیم. و لزومی بر شکسته خواندن موجود نیست. جز اینکه بعضی از مراجع تمام خواندن را بهتر می‌دانند.
اما پاسخ سؤال فقرة الف: اولین پاسخ آنست که ما دانایی کامل به فلسفه احکام نداریم. بسیاری از امور هست که واجب است، اما علت و فلسفه آن بر ما پوشیده است. امّا چون بندة خدا هستیم باید از فرمانش اطاعت کنیم. این مسئله نیز از قانون فوق مستثنی نیست. البته چنان نیست که عقل آدمی از درک بعضی از حکمت های یک حکم کاملاً عاجز باشد. حداقل، به صورت احتمال می‌توانیم به فلسفة پاره‌ای از احکام دست یابیم. از آن جمله در مواردی که فلسفه حکمی در روایت آمده باشد از آن طریق می‌توانیم به فلسفه حکم دست یابیم.
در مورد حکم مخیّر بودن انسان بین شکسته و تمام خواندن نماز در چهار مکان (مسجدالحرام، مسجدالنّبی، مسجد کوفه، و حرم امام حسین ـ علیه السلام ـ ) می‌توان به امور زیر اشاره کرد:
1 . شرافت و فضیلت آن مکانها: در اسلام تأکید فراوان شده که نماز حتی‌الامکان در مسجد خوانده شود و در میان مساجد ثواب یک رکعت نماز در مسجدالحرام برابر با صد هزار رکعت نماز است. و در مسجدالنّبی برابر با ده هزار رکعت و در مسجد کوفه و مسجدالاقصی هزار رکعت و در مسجد جامع شهر برابر با صد رکعت و در باره مساجد بازار و محله درجاتی کمتر از ثواب ذکر شده است.[1] این شرافت در خصوص مساجد معروف چهارگانه موجب می‌گردد که شارع مقدس زمینة استفاده هر چه بهتر و بیشتر از آن مکانها و ثواب عمل در آن مکانهای مقدس را فراهم نماید، یکی از زمینه‌هایی که شارع می‌تواند فراهم نماید، همین برداشتن حکم وجوب قصر است. چون می‌دانید که وجوب قصر نماز مسافر به دلیل لطف و رحمت و رأفتی است که خداوند رئوف بر بندگان ناتوانش فرموده است. و تکلیف را آسان‌تر نموده است ولی اگر این لطف موجب گردد که یک ثواب بسیار بزرگ از دست او برود، دیگر لطف نمی‌تواند باشد. خداوند، برای اینکه هم جنبة سهل و آسان بودن دین را حفظ کرده باشد و هم زمینه استفاده از چنان لطفی را فراهم نموده باشد، در این مکانها حکم به تخییر داده است و از این طریق زمینة بهره‌مندی بیشتر سالک راه رضای حق را فراهم و امکان گفتگوی بیشتر او را با معبودش مهیا نموده است.
2 . وجه دوم که شاید بتوان گفت، آنست که آن اماکن مقدس حکم وطن آدمی را دارد. نه تنها حکم وطن انسانها که حتی برای حیوانات و جانداران نیز وطن به حساب می‌آید. چون آن مکانها (بخصوص مکه) امن هستند و به همین دلیل کسی حق تعرض به احدی، حتی هیچ جانداری را ندارد. و معلوم است که در وطن، باید نماز را تمام خواند.
و اما آن سؤال دوم که به تفاوت حرم امام حسین ـ علیه السلام ـ با سایر ائمه ـ علیهم السّلام ـ اشاره داشت: دو بحث در این مورد می‌توان طرح نمود: یکی از نظر فقهی و دیگری از نظر بحث ثواب و پاداش اعمال.
از نظر فقهی، در میان فقها سید مرتضی و ابن جنید که هر دو از بزرگان هستند، فتوا داده‌اند به جواز تمام خواندن در کلیه حرم های ائمه. و بر آن استدلال کرده‌اند که علت تمام خواندن، زیادی ثواب برای نماز خواندن در آن مکانها است. و این زیادی ثواب در بقیه مکانهای مقدس نظیر حرم امام رضا ـ علیه السلام ـ نیز موجود می‌باشد. اما بقیه فقها این نظر را قبول نکرده‌اند، اما از آنجا که بحث تخصّصی می‌باشد و ذکر آن در این مجال اندک ممکن نیست شما پرسشگر کوشا را رجاع می‌دهیم به کتب مفصل فقهی.[2]
اما از نظر ثواب و عقاب اعمال: اگر توجه کنیم به مقدار ثوابی که برای نماز خواندن در مسجدالحرام ذکر شده (صد هزار رکعت) و برای مسجد‌النبی (ده هزار رکعت) و مسجد کوفه (هزار رکعت) و مقایسه کنیم این مقدار را با اندازة ثوابی که برای نماز خواندن در حرم امام حسین ـ علیه السلام ـ ذکر شده، ظاهراً، به یک نتیجه خوبی دست می‌یابیم.
در روایتی از ابن قولویه از حضرت امام محمد باقر ـ علیه السلام ـ آمده است که: امام به شخصی فرمود: «ای فلانی چه مانع است تو را که هرگاه حاجتی برای تو روی آورد، نزد قبر حسین بروی و چهار رکعت نماز بگذاری نزد او سپس حاجت خود را بطلبی؟ به درستی که نماز فریضه نزد آن حضرت معادل حج است و نماز نافله معادل عمره»[3] در روایت دیگر آمده است که زیارت حسین ـ علیه السلام ـ مثل حج است و در آن لازم است آنچه که در حج لازم است.[4] و حتی بعضی فتوا به وجوب زیارت امام حسین داده‌اند.[5] در حدیث دیگر از امام صادق ـ علیه السلام ـ آمده است هر رکعت نماز در آنجا معادل هزار مرتبه حج و عمره است و مثل این است که هزار بنده آزاد کرده باشی و هزار مرتبه با پیامبر مرسل ـ صلی الله علیه و آله ـ در راه خدا به جهاد قیام کرده باشی.[6]
عین این تعابیر در مورد مسجد کوفه نیز آمده است مثلاً ابن قولویه از امام باقر ـ علیه السلام ـ روایت کرده که فرمود: اگر مردم بدانند که چه فضیلتی دارد مسجد کوفه هر آینه از شهرهای دور زاد و راحله تهیه می‌کنند به سوی این مسجد و فرمود که نماز واجب در آن برابر با حج مقبول و نماز نافله برابر با عمرة مقبوله است.[7] و از امام صادق ـ علیه السلام ـ روایت شده که نماز واجب در آن برابر با هزار نماز و نافله در آن مقابل با پانصد نماز است.[8]
از جمع این روایات به این نتیجه می‌رسیم اگر نماز در مسجد کوفه و حرم امام حسین ـ علیه السلام ـ برابر با هزار حج یا هزار رکعت نماز است و از طرفی فضیلت نماز در مسجدالنّبی هم (1000) رکعت است و فضیلت نماز در مسجدالحرام صد هزار رکعت است و هر نماز در حرم امام حسین برابر با هزار حج است، بر ما معلوم می‌گردد که اندازه و میزان ثواب در این مکانهای چهارگانه به حدی است که آن مکانها را از ویژگی خاصی برخوردار می‌سازد.
اما در مورد سایر امامان ولو ما تعبیر داریم که زیارت آنها معادل حج است، اما تا جایی که تتبّع کردم نیافتم موردی را که برای نماز خواندن در آن مکانها آن اندازه ثواب معین شده باشد. مثلاًُ در مورد مسجد الاقصی ما روایت داریم که ثوابش از مسجد کوفه کمتر است.[9] در مورد حرم امام رضا ـ علیه السلام ـ روایت داریم که هر که در آنجا نماز گزارد مستحق آمرزش گناهان می‌گردد.[10] اما تعبیر نداریم که معادل هزار رکعت نماز است. در مورد حرم امیرالمؤمنین تعبیر داریم که یک نماز معادل هفتاد نماز است اما بیشتر از آن را نیافتم. به هر حال این مسئله می‌تواند وجهی باشد برای اینکه چرا در خصوص آن مکانهای مقدس نماز را می‌توان تمام خواند. و چرا امام حسین ـ علیه السلام ـ چنان فضیلتی نداشته باشد، در حالی که بسیاری از ویژگی‌های آن بزرگوار را دیگر ائمه ندارند؟! از جمله شفا فقط در تربت ایشان است. و اجابت دعا را در زیر قبه آن حضرت و ائمه از ذریّه آن بزرگوار می‌باشند[11] و بسیاری از مختصات دیگر که در کتب زیارات منقول است. و چرا چنین نباشد که هیچ امامی همانند ایشان مصیبت ندید؟!
پاورقی ها:
[1] . کتاب اللمعه الدمشقیة، زین الدین الجبعی العاملی، شهید ثانی، (کتاب الصلواة) فصل در فضیلت نماز در مساجد. چاپ مؤسسه احیاء تراث العربی، بیروت، 1403.
[2] . مستند عروة‌الوثقی، محاضرات، آیت الله العظمی خویی، مرتضی بروجردی، ج 8، ص 1 ـ 420، نشر لطفی، 1367، قم.
[3] . کلیات مفاتیح الجنان، شیخ عباس قمی، ترجمه مهدی الهی قمشه‌ای، ص 1817، شرکت تعاونی ناشران و کتابفروشان قم، چاپ دوم، 1382، (فضیلت نماز خواندن در حرم امام حسین ـ علیه السلام ـ ).
[4] . همان.
[5] . قصه کربلا، علی نظری منفرد، فصل فضیلت زیارت امام حسین ـ علیه السلام ـ .
[6] . مفاتیح الجنان، همان، ص 815.
[7] . همان، فضیلت و اعمال مسجد کوفه، ص 763.
[8] . همان.
[9] . مفاتیح، همان.
[10] . همان، ص 964.
[11] . شهید مرتضی مطهری، مجموعه آثار، ج 17، ص 570، چاپ 6، انتشارات صدرا، قم، 1372.
منبع: اندیشه قم
