پرسش :
آیا حضرت زهرا (س) با آن مقامات، لازم بود با مردان نامحرم برای دفاع از حقوق خود گفتگو کند؟ آیا سخنرانی یک خانم در میان نامحرمان برای یک معصوم امکان‌پذیر است؟
پاسخ :
با توجه به این که دفاع انسان از حقوق خود از آموزه های دینی به شمار می رود، بنابراین بر هر کس لازم است که از حقوق خود دفاع کند، حتی اگر این شخص دختر پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ باشد، زیرا علاوه بر صاحب حق بودن، لزوم دفاع از جهاتی حائز اهمیت بود که به آنها اشاره می شود:
1ـ خطر واپس گرایی و استبداد:
هدف واقعی گروه سلطه جو از مصادره دارایی دختر پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ ، این بود که بدین وسیله، خاندان وحی را از نظر اقتصادی و امکانات زندگی دچار ناتوانی سازد. بنابراین، بر فاطمه ـ سلام الله علیها ـ لازم بود که با این خطر و توطئه مبارزه کند.
2ـ برترین جهاد یا ضرورت مقاومت در برابر استبداد:
یکی از اساسی ترین برنامه های دین، این است که انسان خردمند و دین باور باید، هماره در اندیشه ساختن خود و جامعه و تأمین حقوق بشر باشد و با برنامه ریزی درست در برابر پیدایش و گسترش استبداد به مقاومت و مبارزه بر خیزد و با همه وجود و امکان بکوشد که مردم را به مبارزه و مقاومت برانگیزد و با کنار زدن پرده های فریب و نیرنگ از چهره ی زشت خودکامگان، ماهیت آنان را به مردم نشان دهد و مردم را بدین وسیله بیدار سازد و به حرکت در آورد، و در این راه و آن شرایط چه کسی بهتر و برتر از دخت سر افراز پیامبر(ص)؟
3ـ اندیشه شایسته سالاری:
حضرت فاطمه ـ سلام الله علیها ـ در ضمن مطالبه این حق مصادره شده خویش، در حقیقت در اندیشه مطالبه حقوق اساسی و آسمانی علی ـ علیه السلام ـ و در ادامه مطالبه ی خلافت و امانتداری آن پیشوای عدالت و حقوق و آزادی مردم، یا شایسته سالاری بود؛ همان حکومت عادلانه که از سوی خدا به پدرش ارزانی شد و از سوی او، به فرمان خدا به نام علی ـ علیه السلام ـ رقم خورد. در این مورد ابن ابی الحدید می نویسد: «من از استاد «علی فارقی» پرسیدم آیا فاطمه در مطالبه فدک راستگو بود؟ پاسخ داد: آری. پرسیدم، چرا ابوبکر فدک را به او باز نگردانید؟ او گفت: اگر آن روز ابوبکر در برابر ادعای فاطمه، حق مصادره شده او را باز می گرداند، بی تردید، فردای آن روز او می آمد و با صراحت و راستی و در پرتو آیات و روایات، خلافت و حکومتی را می خواست که بر اساس اصل خرد پسند و شایسته سالاری، از آن علی ـ علیه السلام ـ بود و ابوبکر هم ناگزیر از پذیرش سخن فاطمه ـ علیه السلام ـ و کناره گیری از قدرت بود.»[1]
4ـ چشم پوشی بی جهت هرگز:
افزون بر خطر سهمگین واپسگرایی و استبداد – که دخت ژرف نگر پیامبر برای مبارزه با آن بلای بزرگ، به پا خواست، مطالبه فدک نیز خدا پسندانه و خردمندانه بود، چرا که محصولات سالانه زمین های فدک اندک و ناچیز نبود، بلکه درآمد آن قابل توجه بود، تا جایی که ابن ابی الحدید بر این اندیشه است که درختان خرمای آن بسان نخلستانهای کوفه در عصر او بوده است.
5ـ حق را باید خواست:
دلیل دیگر پافشاری فاطمه ـ سلام الله علیها ـ بر باز پس گرفتن حق خویش، این بود که حق را باید خواست و از پی آن رفت چرا که حق، گرفتنی است و به خودی خود به صاحبش باز نمی گردد، روشن است که حق جویی و حق طلبی و مطالبه حقوق مادی و انسانی، هرگز با مقام پارسایی و بردباری مورد نظر قرآن و عترت نه تنها ناسازگار نیست بلکه بایسته و مورد سفارش است چرا که سکوت در برابر عصب حقوق و پذیرش بیداد، زیبنده نیست و ظالم پروری و گناه است.[2]
6ـ سکوت خطر ساز است:
سکوت حضرت زهرا ـ سلام الله علیها ـ اینجا خطر آفرین بود و آیندگان چنین قضاوت می کردند که فاطمه ـ سلام الله علیها ـ آن را به ناحق در تصرف داشته است که وقتی از او گرفته شد، هیچ دفاعی از حق خویش نکرد. به خصوص دشمنان ایشان در پی این گونه نقطه ضعف ها بودند تا از منزلت و عظمت این خاندان در نزد مردم بکاهند و لذا ایشان برای اثبات حقانیت، خویش، افشاگری کردند.[3]
در مورد سخنرانی کردن حضرت فاطمه ـ سلام الله علیها ـ در بین نامحرمان باید گفت: اولاً حضرت برای گرفتن حق خویش چادر به سر کردند و در میان جمعی از زنان فامیل و خویشان خویش به مسجد رفتند و در آن وقت پرده‌ای سفید میان زنان و مردان افکندند و آن‌گاه فاطمه از پشت پرده حق خویش را مطالبه کردند.[4]
ثانیاً حضرت زهرا در امور اجتماعی مشارکت داشتند حتی در برخی از غزوات با پیامبر بودند و به مجروحان می‌رسیدند و در فتح مکه،[5] و نیز در قضیة مباهله حضور داشتند، و این حضور اجتماعی منافاتی با عصمت ایشان ندارد خصوصا که دراین جا ضرورت و اهمیت دفاع از ولایت مطرح بود.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1ـ فدک، سید محمد حسن قزوینی، ترجمه علم الهدی.
2ـ ماجرای فدک، سید احمد فالی.
3ـ منشور دادخواهی، علی کرمی.
پاورقی ها:
[1]. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، مصر، دارالاحیاء الکتب العربیه، ج16، ص284.
[2]. کرمی، علی، منشور داد خواهی، قم، انتشارات دلیل، چاپ اول، 1382ش، ص418-422.
[3]. انصاری، محمد باقر و... اسرار فدک، قم، نشر الهادی، چاپ دوم، 1376ش، ص84.
[4] . دشتی، محمد، حضرت زهرا، مؤسسه تحقیقاتی امیرالمؤمنین، ق1376، ص164؛ مجلسی، محمدباقر، زندگانی حضرت زهرا، مترجم محمد روحانی علی‌آبادی، ص825.
[5] . توفیق ابوعلم، فاطمه زهرا، ترجمه علی‌اکبر صادقی، تهران، سپهر، چاپ هفتم، 1374، ص121.
با توجه به این که دفاع انسان از حقوق خود از آموزه های دینی به شمار می رود، بنابراین بر هر کس لازم است که از حقوق خود دفاع کند، حتی اگر این شخص دختر پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ باشد، زیرا علاوه بر صاحب حق بودن، لزوم دفاع از جهاتی حائز اهمیت بود که به آنها اشاره می شود:
1ـ خطر واپس گرایی و استبداد:
هدف واقعی گروه سلطه جو از مصادره دارایی دختر پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ ، این بود که بدین وسیله، خاندان وحی را از نظر اقتصادی و امکانات زندگی دچار ناتوانی سازد. بنابراین، بر فاطمه ـ سلام الله علیها ـ لازم بود که با این خطر و توطئه مبارزه کند.
2ـ برترین جهاد یا ضرورت مقاومت در برابر استبداد:
یکی از اساسی ترین برنامه های دین، این است که انسان خردمند و دین باور باید، هماره در اندیشه ساختن خود و جامعه و تأمین حقوق بشر باشد و با برنامه ریزی درست در برابر پیدایش و گسترش استبداد به مقاومت و مبارزه بر خیزد و با همه وجود و امکان بکوشد که مردم را به مبارزه و مقاومت برانگیزد و با کنار زدن پرده های فریب و نیرنگ از چهره ی زشت خودکامگان، ماهیت آنان را به مردم نشان دهد و مردم را بدین وسیله بیدار سازد و به حرکت در آورد، و در این راه و آن شرایط چه کسی بهتر و برتر از دخت سر افراز پیامبر(ص)؟
3ـ اندیشه شایسته سالاری:
حضرت فاطمه ـ سلام الله علیها ـ در ضمن مطالبه این حق مصادره شده خویش، در حقیقت در اندیشه مطالبه حقوق اساسی و آسمانی علی ـ علیه السلام ـ و در ادامه مطالبه ی خلافت و امانتداری آن پیشوای عدالت و حقوق و آزادی مردم، یا شایسته سالاری بود؛ همان حکومت عادلانه که از سوی خدا به پدرش ارزانی شد و از سوی او، به فرمان خدا به نام علی ـ علیه السلام ـ رقم خورد. در این مورد ابن ابی الحدید می نویسد: «من از استاد «علی فارقی» پرسیدم آیا فاطمه در مطالبه فدک راستگو بود؟ پاسخ داد: آری. پرسیدم، چرا ابوبکر فدک را به او باز نگردانید؟ او گفت: اگر آن روز ابوبکر در برابر ادعای فاطمه، حق مصادره شده او را باز می گرداند، بی تردید، فردای آن روز او می آمد و با صراحت و راستی و در پرتو آیات و روایات، خلافت و حکومتی را می خواست که بر اساس اصل خرد پسند و شایسته سالاری، از آن علی ـ علیه السلام ـ بود و ابوبکر هم ناگزیر از پذیرش سخن فاطمه ـ علیه السلام ـ و کناره گیری از قدرت بود.»[1]
4ـ چشم پوشی بی جهت هرگز:
افزون بر خطر سهمگین واپسگرایی و استبداد – که دخت ژرف نگر پیامبر برای مبارزه با آن بلای بزرگ، به پا خواست، مطالبه فدک نیز خدا پسندانه و خردمندانه بود، چرا که محصولات سالانه زمین های فدک اندک و ناچیز نبود، بلکه درآمد آن قابل توجه بود، تا جایی که ابن ابی الحدید بر این اندیشه است که درختان خرمای آن بسان نخلستانهای کوفه در عصر او بوده است.
5ـ حق را باید خواست:
دلیل دیگر پافشاری فاطمه ـ سلام الله علیها ـ بر باز پس گرفتن حق خویش، این بود که حق را باید خواست و از پی آن رفت چرا که حق، گرفتنی است و به خودی خود به صاحبش باز نمی گردد، روشن است که حق جویی و حق طلبی و مطالبه حقوق مادی و انسانی، هرگز با مقام پارسایی و بردباری مورد نظر قرآن و عترت نه تنها ناسازگار نیست بلکه بایسته و مورد سفارش است چرا که سکوت در برابر عصب حقوق و پذیرش بیداد، زیبنده نیست و ظالم پروری و گناه است.[2]
6ـ سکوت خطر ساز است:
سکوت حضرت زهرا ـ سلام الله علیها ـ اینجا خطر آفرین بود و آیندگان چنین قضاوت می کردند که فاطمه ـ سلام الله علیها ـ آن را به ناحق در تصرف داشته است که وقتی از او گرفته شد، هیچ دفاعی از حق خویش نکرد. به خصوص دشمنان ایشان در پی این گونه نقطه ضعف ها بودند تا از منزلت و عظمت این خاندان در نزد مردم بکاهند و لذا ایشان برای اثبات حقانیت، خویش، افشاگری کردند.[3]
در مورد سخنرانی کردن حضرت فاطمه ـ سلام الله علیها ـ در بین نامحرمان باید گفت: اولاً حضرت برای گرفتن حق خویش چادر به سر کردند و در میان جمعی از زنان فامیل و خویشان خویش به مسجد رفتند و در آن وقت پرده‌ای سفید میان زنان و مردان افکندند و آن‌گاه فاطمه از پشت پرده حق خویش را مطالبه کردند.[4]
ثانیاً حضرت زهرا در امور اجتماعی مشارکت داشتند حتی در برخی از غزوات با پیامبر بودند و به مجروحان می‌رسیدند و در فتح مکه،[5] و نیز در قضیة مباهله حضور داشتند، و این حضور اجتماعی منافاتی با عصمت ایشان ندارد خصوصا که دراین جا ضرورت و اهمیت دفاع از ولایت مطرح بود.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1ـ فدک، سید محمد حسن قزوینی، ترجمه علم الهدی.
2ـ ماجرای فدک، سید احمد فالی.
3ـ منشور دادخواهی، علی کرمی.
پاورقی ها:
[1]. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، مصر، دارالاحیاء الکتب العربیه، ج16، ص284.
[2]. کرمی، علی، منشور داد خواهی، قم، انتشارات دلیل، چاپ اول، 1382ش، ص418-422.
[3]. انصاری، محمد باقر و... اسرار فدک، قم، نشر الهادی، چاپ دوم، 1376ش، ص84.
[4] . دشتی، محمد، حضرت زهرا، مؤسسه تحقیقاتی امیرالمؤمنین، ق1376، ص164؛ مجلسی، محمدباقر، زندگانی حضرت زهرا، مترجم محمد روحانی علی‌آبادی، ص825.
[5] . توفیق ابوعلم، فاطمه زهرا، ترجمه علی‌اکبر صادقی، تهران، سپهر، چاپ هفتم، 1374، ص121.
