پرسش :
بعضی اعتقاد دارند که انقلاب اسلامی ایران در راستای رشد و اعتلای فکری و فرهنگی جامعه و تربیت نخبگان اقدامی نداشته است ، آیا اعتقاد اینها صحیح است؟
پاسخ :
برای رشد و اعتلای فرهنگی و فکری جامعه چند زمینه را باید بررسی نمود اول اینکه آیا در برنامه ها و قوانین دولت فکری برای امور فرهنگی شده است یا خیر؟ و دوم اینکه چه راهکاریی مناسب است؟ و سوم آیا راهکارهای اندیشیده شده ثمره و نتیجه ای داشته است یا خیر؟
در اینکه روحیه بررسی و تتبع و ابتکار در تمام زمینه های علمی و فرهنگی و فنی و اسلامی در بین قوانین ما است بحثی نیست به نحوی که در قانون اساسی[1] بر آموزش و پرورش رایگان و همچنین تقویت روحیه بررسی و تحقیق و ابتکارات و اختراعات علمی از جمله اقدامات انجام شده ایجاد ساختار فرهنگی. شرح وظایف و تهیه اصول بنیادی پژوهشی و فرهنگی به مجریان خاص اصول سیاست فرهنگی کشور مثل وزارت آموزش و پرورش، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزارت امور خارجه، سازمان تبلیغات اسلامی، سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی می باشد که توسط دبیرخانه شورای فرهنگی عمومی در سال 76 به منصه اجرا، گذاشته شده است. همچنین اقدماتی از قبیل برگزاری هر ساله همایش چهره های ماندگار، تقدیر از بزرگان علم، معرفی جوانان برتر المپیادها و تشویق آنان و اختصاص بودجه جهت استعدادهای درخشان همگی از فعالیتها در زمینه نخبه و نخبه پروری می باشد. امروز علی رغم برخی سیاه نمایی ها، شاهد نخبگان فراوانی در سطوح مختلف حوزه و دانشگاه هستیم که در عرصه های بین المللی می درخشند و رشد مقالات علمی کشور در مجلات علمی خارجی چشم گیر است و چنین نیست که بتوان دوران پس از انقلاب را حتی با قبل از انقلاب مقایسه کرد.
البته برای رشد و ارتقاء این وضعیت باید تلاش کرد و مقام معظم رهبری هم در سخنرانی خود در جمع نخبگان برتر کشور راه را معرفی نموده اند ایشان فرموده اند: باید رشته تشویق و امکانات دوام پیدا کند. جوانان استعداد و هم همت دارند ..... استعدادهای استثنایی اکنون هم در اکثر، زیاد وجود دارد .... فقط دین داری است که می تواند راهبردی برای پیشرفت علم باشد. ایمان کمک می کند که انسان بدنبال کار تحقیق علمی برود ....»[2]
علاوه بر راهکار مهم مقام معظم رهبری ، برای رشد فکری افراد جامعه و پرورش نخبگان، باید قدرت اعتماد به نفس و احساس خود ارزش مندی بیشتر در افراد تقویت گردد و جرئت بیان اندیشه در آنان افزایش یابد، آزادی از قید بندگی فرهنگی و توانایی انتخاب داشتن از جنبه های مثبت در اجرای موفقیت فرهنگی و بدست آوردن منابع انسانی متخصص می باشد.[3]
البته بخش آموزش در این دورة فرهنگی 20 ساله باید تقویت بسیاری شود چه سرمایه گذاری بلند مدت و چه سرمایه گذاری کوتاه مدت اصولاً باید ارزش علم و عالم و قرار دادن دانش پژوه در جایگاه واقعی اش و تلاش برای ایجاد محیط آزاد و سالم فرهنگی، برخورد عاقلانه با پدیده های ضد فرهنگی بدون شتابزدگی و ...... در سرلوحه کار قرار گیرد.[4]
در مورد نتیجه و ثمره فعالیتهای دولت باید گفت: اصولاً ثمره علم و بدست آوردن نخبه در طی 20 سال عمر انقلاب کمی زود است لذا نخبگان و اشخاص برجسته همانطور که الآن هم در کشور وجود دارند به طور فراینده ای در سالهای آتی به چشم خواهند آمد. ضمن اینکه در این راه موانع و مشکلات بسیاری هم در سر راه دولت قرار دارد که از آن جمله می توان به ضعف عملکرد فرهنگی برخی مسئولین، بی توجهی و بی میلی دانشجو در گرایش به امور فرهنگی مشکلات اقتصادی و آموزشی، و احساس بی هویتی در بین برخی از دانش آموختگان، حاکمیت مدرک گرائی در دانشگاهها اشاره کرد. که فقط با رفع موارد فوق می توان به موفقیت رسید.[5]
عن امیرالمؤمنین ـ علیه السّلام ـ :
«قال ما خلق الله عزوجل شیئاً احسن من الکلام و لا اقبح منه، بالکلام ابیَضَّتِ الوجوه و بالکلام اِسْودّت الوجوه ان اللّسان کلب عقور، فان انت خلیته عقر و رب کلمة یسلبت نعمة»
«خدا هیچ مخلوقی در عالم بهتر از سخن نیافرید و هیچ مخلوقی زشت تر از سخن نیست. با یک کلام چه صورتها که سفید و با یک کلام چه چیزها که سیاه می شود همانا زبان سگی است درنده اگر رهایش کنی می درد و چه بسا سخنی که نعمتی را از کف انسان می برد.»
«وسائل الشیعه، کتاب الحج، ص 535»
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران.
2. طرح نظام گزارش گیری از فعالیتهای فرهنگی در جهت تحقق اصول سیاست فرهنگی کشور(سازمان مدیریت صنعتی)
3. مجموعه مقالات تکنولوژی و توسعه.
4. سازمان مدیریت و توسعه منابع انسانی، انتشارات فردوس، چاپ اول 1369.
5. فرار مغزها، مجید محمدی، نشر قطره 1376.
پاورقی ها:
[1] . اصل سوم قانون اساسی، بند 3 و 4.
[2] . سخنرانی مقام معظم رهبری در جمع نخبگان.
[3] . ر.ک: سازمان مدیریت و توسعه منابع انسانی، ص 182 تا 185.
[4] . ر.ک: مجموعه مقالات تکتولوژی و توسعه(ج3، ص 435).
[5] . ر.ک: مجموعه مقالات تکتولوژی و توسعه، ج3، ص 414.
برای رشد و اعتلای فرهنگی و فکری جامعه چند زمینه را باید بررسی نمود اول اینکه آیا در برنامه ها و قوانین دولت فکری برای امور فرهنگی شده است یا خیر؟ و دوم اینکه چه راهکاریی مناسب است؟ و سوم آیا راهکارهای اندیشیده شده ثمره و نتیجه ای داشته است یا خیر؟
در اینکه روحیه بررسی و تتبع و ابتکار در تمام زمینه های علمی و فرهنگی و فنی و اسلامی در بین قوانین ما است بحثی نیست به نحوی که در قانون اساسی[1] بر آموزش و پرورش رایگان و همچنین تقویت روحیه بررسی و تحقیق و ابتکارات و اختراعات علمی از جمله اقدامات انجام شده ایجاد ساختار فرهنگی. شرح وظایف و تهیه اصول بنیادی پژوهشی و فرهنگی به مجریان خاص اصول سیاست فرهنگی کشور مثل وزارت آموزش و پرورش، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزارت امور خارجه، سازمان تبلیغات اسلامی، سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی می باشد که توسط دبیرخانه شورای فرهنگی عمومی در سال 76 به منصه اجرا، گذاشته شده است. همچنین اقدماتی از قبیل برگزاری هر ساله همایش چهره های ماندگار، تقدیر از بزرگان علم، معرفی جوانان برتر المپیادها و تشویق آنان و اختصاص بودجه جهت استعدادهای درخشان همگی از فعالیتها در زمینه نخبه و نخبه پروری می باشد. امروز علی رغم برخی سیاه نمایی ها، شاهد نخبگان فراوانی در سطوح مختلف حوزه و دانشگاه هستیم که در عرصه های بین المللی می درخشند و رشد مقالات علمی کشور در مجلات علمی خارجی چشم گیر است و چنین نیست که بتوان دوران پس از انقلاب را حتی با قبل از انقلاب مقایسه کرد.
البته برای رشد و ارتقاء این وضعیت باید تلاش کرد و مقام معظم رهبری هم در سخنرانی خود در جمع نخبگان برتر کشور راه را معرفی نموده اند ایشان فرموده اند: باید رشته تشویق و امکانات دوام پیدا کند. جوانان استعداد و هم همت دارند ..... استعدادهای استثنایی اکنون هم در اکثر، زیاد وجود دارد .... فقط دین داری است که می تواند راهبردی برای پیشرفت علم باشد. ایمان کمک می کند که انسان بدنبال کار تحقیق علمی برود ....»[2]
علاوه بر راهکار مهم مقام معظم رهبری ، برای رشد فکری افراد جامعه و پرورش نخبگان، باید قدرت اعتماد به نفس و احساس خود ارزش مندی بیشتر در افراد تقویت گردد و جرئت بیان اندیشه در آنان افزایش یابد، آزادی از قید بندگی فرهنگی و توانایی انتخاب داشتن از جنبه های مثبت در اجرای موفقیت فرهنگی و بدست آوردن منابع انسانی متخصص می باشد.[3]
البته بخش آموزش در این دورة فرهنگی 20 ساله باید تقویت بسیاری شود چه سرمایه گذاری بلند مدت و چه سرمایه گذاری کوتاه مدت اصولاً باید ارزش علم و عالم و قرار دادن دانش پژوه در جایگاه واقعی اش و تلاش برای ایجاد محیط آزاد و سالم فرهنگی، برخورد عاقلانه با پدیده های ضد فرهنگی بدون شتابزدگی و ...... در سرلوحه کار قرار گیرد.[4]
در مورد نتیجه و ثمره فعالیتهای دولت باید گفت: اصولاً ثمره علم و بدست آوردن نخبه در طی 20 سال عمر انقلاب کمی زود است لذا نخبگان و اشخاص برجسته همانطور که الآن هم در کشور وجود دارند به طور فراینده ای در سالهای آتی به چشم خواهند آمد. ضمن اینکه در این راه موانع و مشکلات بسیاری هم در سر راه دولت قرار دارد که از آن جمله می توان به ضعف عملکرد فرهنگی برخی مسئولین، بی توجهی و بی میلی دانشجو در گرایش به امور فرهنگی مشکلات اقتصادی و آموزشی، و احساس بی هویتی در بین برخی از دانش آموختگان، حاکمیت مدرک گرائی در دانشگاهها اشاره کرد. که فقط با رفع موارد فوق می توان به موفقیت رسید.[5]
عن امیرالمؤمنین ـ علیه السّلام ـ :
«قال ما خلق الله عزوجل شیئاً احسن من الکلام و لا اقبح منه، بالکلام ابیَضَّتِ الوجوه و بالکلام اِسْودّت الوجوه ان اللّسان کلب عقور، فان انت خلیته عقر و رب کلمة یسلبت نعمة»
«خدا هیچ مخلوقی در عالم بهتر از سخن نیافرید و هیچ مخلوقی زشت تر از سخن نیست. با یک کلام چه صورتها که سفید و با یک کلام چه چیزها که سیاه می شود همانا زبان سگی است درنده اگر رهایش کنی می درد و چه بسا سخنی که نعمتی را از کف انسان می برد.»
«وسائل الشیعه، کتاب الحج، ص 535»
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران.
2. طرح نظام گزارش گیری از فعالیتهای فرهنگی در جهت تحقق اصول سیاست فرهنگی کشور(سازمان مدیریت صنعتی)
3. مجموعه مقالات تکنولوژی و توسعه.
4. سازمان مدیریت و توسعه منابع انسانی، انتشارات فردوس، چاپ اول 1369.
5. فرار مغزها، مجید محمدی، نشر قطره 1376.
پاورقی ها:
[1] . اصل سوم قانون اساسی، بند 3 و 4.
[2] . سخنرانی مقام معظم رهبری در جمع نخبگان.
[3] . ر.ک: سازمان مدیریت و توسعه منابع انسانی، ص 182 تا 185.
[4] . ر.ک: مجموعه مقالات تکتولوژی و توسعه(ج3، ص 435).
[5] . ر.ک: مجموعه مقالات تکتولوژی و توسعه، ج3، ص 414.
