پرسش :
آیه 53 سوره احزاب چه احکام و دستوراتی را بیان می‌کند؟
پاسخ :
آیه 53 سوره احزاب چنین است: «اى کسانى که ایمان آوردهاید! در خانههاى پیامبر داخل نشوید، مگر به شما براى صرف غذا اجازه داده شود، در حالى‌که (قبل از موعد نیایید و) در انتظار وقت غذا ننشینید، امّا هنگامى که دعوت شدید داخل شوید و وقتى غذا خوردید پراکنده شوید، و (بعد از صرف غذا) به بحث و صحبت ننشینید، این عمل، پیامبر را ناراحت مى‌کند، ولى از شما شرم مى‌کند (و چیزى نمىگوید) امّا خداوند از (بیان) حق شرم ندارد! و هنگامى که چیزى از وسایل زندگى را (به عنوان عاریت) از آنان [همسران پیامبر] مىخواهید از پشت پرده بخواهید. این کار براى پاکى دل‌هاى شما و آنها بهتر است! و شما حق ندارید رسول خدا را آزار دهید، و نه هرگز همسران او را بعد از او به همسرى خود درآورید که این کار نزد خداوند بزرگ است».
مخاطب این مؤمنان هستند. آنچه در این آیه بیان شده است، مسئله آداب معاشرت با پیامبر اسلام(ص) و خانواده آن‌حضرت است. این آیه شریفه دربردارنده شش دستور براى مؤمنان در باره ورود و خروج به منزل رسول خدا(ص) است:
1. آیه شریفه می‌فرماید: اى کسانى که ایمان آوردهاید، هرگز در اطاق‌هاى پیامبر سر زده داخل نشوید، مگر این‌که براى صرف غذا به شما اجازه داده شود، آن هم مشروط بر این‌که به موقع وارد شوید، نه این‌که مدتى جلوتر بروید و در انتظار وقت غذا بنشینید.
2. هنگامى که غذا خوردید فوراً پراکنده شوید، و هر کدام به سراغ کار خویش روید: «فَإِذا طَعِمْتُمْ فَانْتَشِرُوا»؛ چرا که توقف بی‌جا و بى‌موقع شما، موجب تضییع وقت گرانبهاى رسول خدا مىگردد.
این حکم در حقیقت تأکید و تکمیلى بر حکم گذشته است، نه بى‌موقع به خانهاى که دعوت شدهاید وارد شوید، و نه اجابت دعوت را نادیده بگیرید، و نه پس از صرف غذا براى مدتى طولانى درنگ کنید.
3. در سومین حکم مى‌‌فرماید: پس از صرف غذا مجلس انس و گفت‌وگو در خانه پیامبر (و هیچ میزبان دیگرى) تشکیل ندهید: «وَ لا مُسْتَأْنِسِینَ لِحَدِیثٍ». البته ممکن است میزبان خواهان چنین مجلس انسى باشد، در این صورت مستثنا است، سخن از جایى است که تنها دعوت به صرف غذا شده، نه تشکیل مجلس انس، در چنین جایى باید پس از صرف غذا مجلس را ترک کرد، به ویژه این‌که محل دعوت جایی چون بیت پیامبر(ص) باشد که کانون انجام بزرگ‌ترین رسالت‌هاى الهى است؛ لذا نباید وقت رسول خدا را گرفت.
در همین جا قرآن علت این حکم را بیان مى‌کند: این کار پیامبر را آزار مىداد، اما او از شما شرم مىکرد، ولى خداوند از بیان حق شرم نمىکند و ابا ندارد: «إِنَّ ذلِکُمْ کانَ یُؤْذِی النَّبِیَّ فَیَسْتَحْیِی مِنْکُمْ وَ اللَّهُ لا یَسْتَحْیِی مِنَ الْحَقِّ».
4. چهارمین حکم در زمینه «حجاب» است. می‌فرماید: هنگامى که چیزى از متاع و وسائل زندگى از همسران پیامبر(ص) بخواهید از پشت حجاب(پرده) بخواهید: «وَ إِذا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتاعاً فَسْئَلُوهُنَّ مِنْ وَراءِ حِجابٍ».
در میان اعراب و بسیارى از مردم دیگر رسم بوده و هست که به هنگام نیاز به بعضى از وسائل زندگى موقتاً از همسایه به عاریت مىگیرند، خانه پیامبر نیز از این قانون مستثنا نبوده، و گاه و بی‌گاه مىآمدند و چیزى از همسران پیامبر قرض می‌گرفتند، روشن است قرار گرفتن همسران پیامبر در معرض دید مردم (هر چند با حجاب اسلامى باشد) کار خوبى نبوده؛ لذا دستور داده شد که از پشت پرده، یا پشت در، وسایل مورد نیاز خود را بگیرند.
5. شما مؤمنان و هر فرد دیگرى این حق را ندارید که رسول و فرستاده خدا را به هیچ وجهى از وجوه اذیت و آزار نمایید: «وَ ما کانَ لَکُمْ أَنْ تُؤْذُوا رَسُولَ اللَّهِ».
6. سرانجام، آخرین حکم را در زمینه حرمت ازدواج با همسران پیامبر بعد از او چنین بیان مى‌کند: شما هرگز حق ندارید که همسران او را بعد از او به همسرى خویش در آورید که این کار در نزد خدا عظیم است: «وَ لا أَنْ تَنْکِحُوا أَزْواجَهُ مِنْ بَعْدِهِ أَبَداً إِنَّ ذلِکُمْ کانَ عِنْدَ اللَّهِ عَظِیماً».[1]
گفتنی است شبیه این احکام و دستورات، در موضوع آداب معاشرت با پیامبر اسلام(ص) در ابتدای سوره حجرات نیز احکامی بیان شده است: «اى کسانى که ایمان آوردهاید، بر خدا و پیامبر او پیشى مگیرید و از خدا بترسید؛ زیرا خدا شنوا و دانا است. اى کسانى که ایمان آوردهاید، صداى خود را از صداى پیامبر بلندتر مکنید و هم‌چنان که با یکدیگر بلند سخن مىگویید با او به آواز بلند سخن مگویید، که اعمالتان ناچیز شود و آگاه نشوید».[2]
این آیات در حقیقت در زمینه تعلیم و تربیت مسلمانان در باره ورود به منزل رسول خدا(ص) است؛ چرا که رعایت ادب و آسایش پیامبر اسلام(ص) بر مسلمانان واجب و ضروری است. از این آیات معلوم می‌شود؛ هنوز عادات زمان جاهلیت و بادیه نشینی در مسلمانان باقى بوده که مراعات ادب نمی‌نمودند و بدون اجازه داخل خانه پیامبر اکرم(ص) می‌شدند، این بود که آیه نازل شد و آنان را از این کار نهى فرمود و احکامی را در این ارتباط صادر نمود.
پی نوشت:
[1]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 17، ص 399- 404، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ اول، 1374ش؛ حسینی همدانی، سید محمد حسین، انوار درخشان، تحقیق، بهبودی، محمد باقر، ج 13، ص 150- 151، کتابفروشی لطفی، تهران، چاپ اول، 1404ق؛ نجفی خمینی، محمد جواد، تفسیر آسان، ج 16، ص 129- 131، انتشارات اسلامیة، تهران، چاپ اول، 1398ق؛
[2]. حجرات، 1، 2، «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تُقَدِّمُوا بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ سَمیعٌ عَلیمٌ». «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تَرْفَعُوا أَصْواتَکُمْ فَوْقَ صَوْتِ النَّبِیِّ وَ لا تَجْهَرُوا لَهُ بِالْقَوْلِ کَجَهْرِ بَعْضِکُمْ لِبَعْضٍ أَنْ تَحْبَطَ أَعْمالُکُمْ وَ أَنْتُمْ لا تَشْعُرُونَ».
آیه 53 سوره احزاب چنین است: «اى کسانى که ایمان آوردهاید! در خانههاى پیامبر داخل نشوید، مگر به شما براى صرف غذا اجازه داده شود، در حالى‌که (قبل از موعد نیایید و) در انتظار وقت غذا ننشینید، امّا هنگامى که دعوت شدید داخل شوید و وقتى غذا خوردید پراکنده شوید، و (بعد از صرف غذا) به بحث و صحبت ننشینید، این عمل، پیامبر را ناراحت مى‌کند، ولى از شما شرم مى‌کند (و چیزى نمىگوید) امّا خداوند از (بیان) حق شرم ندارد! و هنگامى که چیزى از وسایل زندگى را (به عنوان عاریت) از آنان [همسران پیامبر] مىخواهید از پشت پرده بخواهید. این کار براى پاکى دل‌هاى شما و آنها بهتر است! و شما حق ندارید رسول خدا را آزار دهید، و نه هرگز همسران او را بعد از او به همسرى خود درآورید که این کار نزد خداوند بزرگ است».
مخاطب این مؤمنان هستند. آنچه در این آیه بیان شده است، مسئله آداب معاشرت با پیامبر اسلام(ص) و خانواده آن‌حضرت است. این آیه شریفه دربردارنده شش دستور براى مؤمنان در باره ورود و خروج به منزل رسول خدا(ص) است:
1. آیه شریفه می‌فرماید: اى کسانى که ایمان آوردهاید، هرگز در اطاق‌هاى پیامبر سر زده داخل نشوید، مگر این‌که براى صرف غذا به شما اجازه داده شود، آن هم مشروط بر این‌که به موقع وارد شوید، نه این‌که مدتى جلوتر بروید و در انتظار وقت غذا بنشینید.
2. هنگامى که غذا خوردید فوراً پراکنده شوید، و هر کدام به سراغ کار خویش روید: «فَإِذا طَعِمْتُمْ فَانْتَشِرُوا»؛ چرا که توقف بی‌جا و بى‌موقع شما، موجب تضییع وقت گرانبهاى رسول خدا مىگردد.
این حکم در حقیقت تأکید و تکمیلى بر حکم گذشته است، نه بى‌موقع به خانهاى که دعوت شدهاید وارد شوید، و نه اجابت دعوت را نادیده بگیرید، و نه پس از صرف غذا براى مدتى طولانى درنگ کنید.
3. در سومین حکم مى‌‌فرماید: پس از صرف غذا مجلس انس و گفت‌وگو در خانه پیامبر (و هیچ میزبان دیگرى) تشکیل ندهید: «وَ لا مُسْتَأْنِسِینَ لِحَدِیثٍ». البته ممکن است میزبان خواهان چنین مجلس انسى باشد، در این صورت مستثنا است، سخن از جایى است که تنها دعوت به صرف غذا شده، نه تشکیل مجلس انس، در چنین جایى باید پس از صرف غذا مجلس را ترک کرد، به ویژه این‌که محل دعوت جایی چون بیت پیامبر(ص) باشد که کانون انجام بزرگ‌ترین رسالت‌هاى الهى است؛ لذا نباید وقت رسول خدا را گرفت.
در همین جا قرآن علت این حکم را بیان مى‌کند: این کار پیامبر را آزار مىداد، اما او از شما شرم مىکرد، ولى خداوند از بیان حق شرم نمىکند و ابا ندارد: «إِنَّ ذلِکُمْ کانَ یُؤْذِی النَّبِیَّ فَیَسْتَحْیِی مِنْکُمْ وَ اللَّهُ لا یَسْتَحْیِی مِنَ الْحَقِّ».
4. چهارمین حکم در زمینه «حجاب» است. می‌فرماید: هنگامى که چیزى از متاع و وسائل زندگى از همسران پیامبر(ص) بخواهید از پشت حجاب(پرده) بخواهید: «وَ إِذا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتاعاً فَسْئَلُوهُنَّ مِنْ وَراءِ حِجابٍ».
در میان اعراب و بسیارى از مردم دیگر رسم بوده و هست که به هنگام نیاز به بعضى از وسائل زندگى موقتاً از همسایه به عاریت مىگیرند، خانه پیامبر نیز از این قانون مستثنا نبوده، و گاه و بی‌گاه مىآمدند و چیزى از همسران پیامبر قرض می‌گرفتند، روشن است قرار گرفتن همسران پیامبر در معرض دید مردم (هر چند با حجاب اسلامى باشد) کار خوبى نبوده؛ لذا دستور داده شد که از پشت پرده، یا پشت در، وسایل مورد نیاز خود را بگیرند.
5. شما مؤمنان و هر فرد دیگرى این حق را ندارید که رسول و فرستاده خدا را به هیچ وجهى از وجوه اذیت و آزار نمایید: «وَ ما کانَ لَکُمْ أَنْ تُؤْذُوا رَسُولَ اللَّهِ».
6. سرانجام، آخرین حکم را در زمینه حرمت ازدواج با همسران پیامبر بعد از او چنین بیان مى‌کند: شما هرگز حق ندارید که همسران او را بعد از او به همسرى خویش در آورید که این کار در نزد خدا عظیم است: «وَ لا أَنْ تَنْکِحُوا أَزْواجَهُ مِنْ بَعْدِهِ أَبَداً إِنَّ ذلِکُمْ کانَ عِنْدَ اللَّهِ عَظِیماً».[1]
گفتنی است شبیه این احکام و دستورات، در موضوع آداب معاشرت با پیامبر اسلام(ص) در ابتدای سوره حجرات نیز احکامی بیان شده است: «اى کسانى که ایمان آوردهاید، بر خدا و پیامبر او پیشى مگیرید و از خدا بترسید؛ زیرا خدا شنوا و دانا است. اى کسانى که ایمان آوردهاید، صداى خود را از صداى پیامبر بلندتر مکنید و هم‌چنان که با یکدیگر بلند سخن مىگویید با او به آواز بلند سخن مگویید، که اعمالتان ناچیز شود و آگاه نشوید».[2]
این آیات در حقیقت در زمینه تعلیم و تربیت مسلمانان در باره ورود به منزل رسول خدا(ص) است؛ چرا که رعایت ادب و آسایش پیامبر اسلام(ص) بر مسلمانان واجب و ضروری است. از این آیات معلوم می‌شود؛ هنوز عادات زمان جاهلیت و بادیه نشینی در مسلمانان باقى بوده که مراعات ادب نمی‌نمودند و بدون اجازه داخل خانه پیامبر اکرم(ص) می‌شدند، این بود که آیه نازل شد و آنان را از این کار نهى فرمود و احکامی را در این ارتباط صادر نمود.
پی نوشت:
[1]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 17، ص 399- 404، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ اول، 1374ش؛ حسینی همدانی، سید محمد حسین، انوار درخشان، تحقیق، بهبودی، محمد باقر، ج 13، ص 150- 151، کتابفروشی لطفی، تهران، چاپ اول، 1404ق؛ نجفی خمینی، محمد جواد، تفسیر آسان، ج 16، ص 129- 131، انتشارات اسلامیة، تهران، چاپ اول، 1398ق؛
[2]. حجرات، 1، 2، «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تُقَدِّمُوا بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ سَمیعٌ عَلیمٌ». «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تَرْفَعُوا أَصْواتَکُمْ فَوْقَ صَوْتِ النَّبِیِّ وَ لا تَجْهَرُوا لَهُ بِالْقَوْلِ کَجَهْرِ بَعْضِکُمْ لِبَعْضٍ أَنْ تَحْبَطَ أَعْمالُکُمْ وَ أَنْتُمْ لا تَشْعُرُونَ».
