روش «6 کلاه» راهی برای افزایش مهارت خلاقیت (بخش اول)

یکی از عوامل موفقیت افراد، به‌کارگیری مهارت تفکر خلاق است.
 

چکیده: امروزه «خلاقیت» و «نوآوری» در حکم رمز بقا و کلید موفقیت افراد و سازمان‌ها شناخته‌شده است. تکنیک شش کلاه فکری که از تکنیک‌های خلاقیت گروهی است یکی از تکنیک‌های مفید، معروف و معتبری است که کاربرد و آثار بسیار متنوعی در اجتماع، سازمان، خانواده و فرد دارد. با ما همراه باشید تا با این تکنیک بیشتر آشنا شوید.

تعداد کلمات 1048 / تخمین زمان مطالعه 5 دقیقه 

 

روش «6 کلاه» مستلزم نگاه کردن به مسئله از 6 دیدگاه متفاوت است. با این کار می‌توانید نسبت به موقعی که فقط از یک یا دو دیدگاه به مسئله می‌نگریستید، ایده‌های بیشتری به دست آورید.
کلاه قرمز: به وضعیت طور احساسی بنگرید. احساستان به شما چه می‌گوید؟
کلاه‌سفید: به وضعیت به‌طور عینی بنگرید. واقعیت‌ها چه هستند؟
کلاه زرد: به وضعیت بادید مثبت بنگرید. کدام عناصر راه‌حل عمل خواهند کرد؟
کلاه‌سیاه: به وضعیت بادید منفی بنگرید. کدام عناصر راه‌حل عمل نخواهند کرد؟
کلاه سبز: خلاقانه فکر کنید. ایده‌های دیگر چه هستند؟
کلاه آبی: کلی و جامع فکر کنید. بهترین راه‌حل کلی چیست؟
 
 
ادوارد دوبونو پدر تفکر خلاق با ارائه ایده‌ای (شش کلاه تفکر) به اعضای هر نوع گردهمایی می‌آموزد که به تفکر خود سروسامان داده و به روش‌های خلاقانه‌ای فکر کنند. آنچه مسلم است امروزه به تفکر که در حقیقت عامل اصلی شکل‌گیری شخصیت انسان نیز بشمار می‌رود به‌اندازه کافی اهمیت داده نمی‌شود و آموزش‌ها و مهارت‌های مناسبی نیز برای مدیریت تفکر تدوین‌نشده است.
ساده کردن عمل تفکر و ایجاد تغییر در طرز تفکر دو هدف اصلی ایده شش کلاه تفکر است به‌منظور مدیریت صحیح فرایند تفکر توسط ادوارد دوبونو خلق‌شده است. همه ما به این نتیجه رسیده‌ایم که ضرورت آموزش تفکر صحیح، تفکر خلاق و مهارت‌های موردنیاز آن در دوران مختلف تحصیلی و کاری کاملاً مشهود است.

تفکر سرچشمه اصلی تمامی نیروهای انسانی است به‌طوری‌که  هرقدر در آن مهارت پیدا کنیم، بازهم لازم است بخواهیم که بهتر و بهتر بیندیشیم. شش کلاه تفکر در ابتدا تلاش می‌کند عمل تفکر را ساده کند و بعد به شخص اجازه می‌دهد تا به‌جای اینکه تواما به مسائل مربوط به احساس، منطق، اطلاعات، امید و خلاقیت بیندیشید، درآن‌واحد تنها به یک موضوع فکر کند اما هدف اصلی شش کلاه تفکر، ایجاد یک نوع تغییر در نوع تفکر است.
اگر یک شخص در یک جلسه دائم دارای دیدگاه منفی باشد (کلاً سیاه بر سر داشته باشد) می‌توان از آن شخص درخواست کرد که کلاه‌سیاه را از سرش بردارد و کلاه زرد را بر سر بگذارد. به عبارتی از او درخواست می‌شود که مثبت فکر کند و یا اینکه در طول بحث از شخصی می‌خواهیم تا یک نوع کلاه خاص را بر سر بگذارد. در ابتدا شاید این‌گونه رفتار با اعضای جلسه تا حدودی ناراحت‌کننده باشد اما بعد از مدتی این نوع شیوه درخواست تفکر از طرف مقابل، طبیعی خواهد شد.
اگر قوانین این نوع تفکر به‌طور صحیح آموزش داده شود می‌توان در طول بحث و گفتگوها از کلاه‌ها به‌عنوان قوانین یک بازی فکری از قبل تعریف‌شده استفاده کنیم. کاملاً روشن است که اگر همه افراد داخل یک سازمان از قوانین این روش مطلع شوند، اصطلاحاً این نوع تفکر بسیار سودمند خواهد بود.
 
امروزه «خلاقیت» و «نوآوری» در حکم رمز بقا و کلید موفقیت افراد و سازمان‌ها شناخته‌شده است. تکنیک شش کلاه فکری که از تکنیک‌های خلاقیت گروهی است یکی از تکنیک‌های مفید، معروف و معتبری است که کاربرد و آثار بسیار متنوعی در اجتماع، سازمان، خانواده و فرد دارد. در بسیاری از سازمان‌ها و خانواده‌ها، این تکنیک و قواعد بازی آن به‌صورت زبان مشترک درآمده که بسیار اثربخش است. به‌طورکلی این تکنیک شش جنبه یا سبک‌فکری را تعریف کرده و برای هرکدام کلاه رنگی خاصی را به‌عنوان سمبل تعیین می‌نماید تا به‌وسیله‌ی آن بتوان به‌طور روشن و سریع از سبک‌فکری (گرایش، حالت، احساس، فکر، موضوع، نگرش) خودآگاه شد، آن را تغییر داد یا آن را به دیگران اعلام کرد. همچنین می‌توان بدین‌وسیله از سبک‌فکری دیگران آگاه شد و از آن‌ها خواست که آن را عوض کنند. البته باکمی دقت در اصطلاح «کلاه‌خودت را قاضی کن» متوجه می‌شویم که به‌نوعی چنین روشی در فرهنگ ایرانی وجود داشته است. 
 

 کلاه‌سفید: چون رنگ سفید، خنثی و منفعل است، کلاه‌سفید با موضوعات و شکل‌های انفعالی سروکار دارد. لذا بدون هیچ‌گونه قضاوتی. فقط واقعیت‌ها را مورد جستجو قرار می‌گیرد.
 
کلاه سرخ: چون رنگ سرخ نشانه‌ی خشم، شور و هیجان است کلاه سرخ بیانگر بینشی هیجانی است و لذا فقط به جنبه‌های احساسی و غیراستدلالی توجه می‌شود.
 
کلاه‌سیاه: چون رنگ سیاه نشانه‌ی افسردگی و منفی است کلاه‌سیاه بیانگر جنبه‌های منفی و بدبینانه است.
 
کلاه زرد: چون رنگ زرد آفتابی و مثبت است کلاه زرد، بیانگر جنبه‌های مثبت و خوش‌بینانه است.
 
کلاه سبز: چون رنگ سبز نشانه‌ی گیاهان، طراوت و تازگی است کلاه سبز، بیانگر خلاقیت و فکرهای تازه است.
 
کلاه آبی: چون رنگ آبی نشانه‌ی سردی و رنگ آسمان بالای سرماست، کلاه آبی بیانگر تنظیم و ساماندهی فرآیند برنامه‌ریزی برای تفکر و استفاده از کلاه‌های دیگر است، عبارت‌ دیگر کلاه آبی، کلاه نظارت است.
 
برای یادآوری بهتر و سریع‌تر می‌توان شش کلاه فوق را به‌صورت سه جفت مخالف هم در نظر گرفت: سفید ـ سرخ، سیاه ـ زرد، سبزـ آبی.
 
اصولاً تکنیک شش کلاه فکری بر پایه‌ی این تئوری ایجادشده که «اگر نقش متفکر را بازی کنید، متفکر می‌شوید.» لذا بدین ترتیب طراحی‌شده است که فرد در اثر تعویض کلاه‌های فکری، نقشش را در گروه تغییر می‌دهد و نهایتاً تنوع کثرت این تغییرها باعث رشد خلاقیت فرد می‌شود؛ به‌عبارت‌دیگر هنگامی‌که فردی دارد نقشی را بازی می‌کند، فکرش از «من» خود یا قالب‌های ذهنی خود جداشده و به سمت نقش هدایت می‌شود. این تکنیک به ما چیزهایی می‌آموزد که اگر می‌خواستیم خودمان به آن بیندیشیم بایستی «من» خود را به خطر می‌انداختیم.
 
شش کلاه فکری به ما این امکان را می‌دهد که به فکر خود مسلط شویم و تنها چیزهایی را که می‌خواهیم، فراخوانیم. از طرف دیگر بدین‌وسیله می‌توان افراد را در جلسات و نشست‌ها و … از مسیر عادی‌شان بیرون کشید تا درباره‌ی موضوع موردنظر به نوع دیگری بیندیشند. در این تکنیک لازم است گهگاه کلاه‌های افراد را مورد شناسایی و از آن‌ها تفکر به سبک خاصی را درخواست نماییم. چون تنها دانستن نوع کلاه فرد از طریق دقت در صحبت‌هایش کافی نیست بلکه آنچه اهمیت دارد، «تلاشی منظم و آگاهانه برای پیگیری و استمرار یک سبک‌فکری است.»
 
 
ادامه دارد...

منبع: درسنامه مهارت های زندگی با رویکرد مهارت های دهگانه
نویسنده: گروه نویسندگان پورتال فرهنگی راسخون