یکی از مهمترین نیازهای کودک، نیاز به محبت است.

چکیده: در نوشتار قبلی به بیان نیازهای روان‌شناختی کودکان پرداختیم و نیازهای مربوط به امنیت و محبت را از منظر روانشناسی و اسلام موردبررسی قراردادیم. اینک به بیان چند مورد دیگر از نیازهای روانی کودکان به‌طور اختصار خواهیم پرداخت.

تعداد کلمات 1340 / تخمین زمان مطالعه 7 دقیقه

حسین ابراهیمی تهرانی

3- نیاز به عزت‌نفس و احترام:

یکی دیگر از اساسی‌ترین نیازهای روان‌شناختی، عزت‌نفس است. عزت‌نفس به ارزیابی‌های شخص از خصوصیاتش اطلاق می‌شود. عزت‌نفس، اطمینان به خود و ارزش قائل شدن برای خود را به ارمغان می‌آورد. تصور یک شخص از خودش، تعیین‌کننده سرنوشت او خواهد بود. انسان‌ها منطبق با خودانگاره خود و توقعات خودشان و دیگران رفتار می‌کنند. لذا کودکی که خود را صاحب توانایی، احترام و ارزشمند می‌داند، به دنبال ارتباط مثبت با محیط پیرامون خود است و به خلاف آن، کودکی که خود را ناتوان از کارها و بی‌ارزش می‌داند، چیزی برای از دست دادن ندارد و انگیزه کافی برای کارهای خوب در خود نمی‌بیند. او فکر می‌کند توانایی انجام درست کارها را ندارد.
بنابراین؛ والدین و اطرافیان کودک نقش بسزایی در افزایش عزت‌نفس کودک دارند. در ذیل چند نمونه از رفتارهای مطلوب جهت ارتباط با کودک ذکر می‌گردد:

انتقاد کردن از کودک باید بابیان و روشی صحیح صورت بگیرد. در انتقاد کردن باید لحن متناسب با عملکرد باشد و اینکه در انتقاد کردن، شخصیت کودک را هدف قرار ندهیم و گوشزد کنیم که تو فردی ارزشمند هستی اما عملکرد تو غلط است.
به کودک خود اجازه فعالیت بدهید. بگذارید تا او خلاقیت داشته باشد و در عملکرد خود ریسک کند.
با کودک خود با احترام برخورد کنید.
به او مسئولیت بدهید.
به توانایی و علاقه او اهمیت بدهید.
با او صحبت کنید. حرف‌های او را بشنوید و به او پاسخ بگوئید.
به قول‌هایی که به او می‌دهید عمل کنید.
طوری با او برخورد کنید که او درک کند فردی ارزشمند است.
سعی کنید در لحظات مهم زندگی او در کنار اوباشید.

در سیره معصومین(ع) نیز نمونه‌هایی از موارد فوق در برخورد با کودکان مشاهده می‌شود. به‌طور مثال در هنگام صحبت با فرزندان خود از لفظ «یا بنی» به معنی فرزند عزیزم استفاده می‌کردند و به این وسیله فرزند خود را تکریم می‌نمودند.
روش دیگر جهت احترام و محبت به کودک، سلام کردن به آن‌هاست. سلام کردن به کودک در سیره معصومین(ع) به‌وفور یافت می‌شود. پیامبر اکرم(ص) همیشه به کودکان سلام می‌کردند. مالک بن انس می‌گوید: «ان رسول الله مر علی الصبیان فسلم علیهم»[1] دیدم که رسول خدا بر کودکان گذشت و بر آن‌ها سلام نمود. امام رضا(ع) به نقل از پدران خود فرمودند: «پنج چیز را تا هنگام مرگ ترک نخواهم کرد، ازجمله سلام به کودکان تا این کار بعد از من، سنتی برای دیگران باشد».

4- نیاز به تشویق و تحسین:

تشویق را فراموش نکنید. تشویق و تعریف از کودک نحوه‌های مختلفی دارد که بر او تأثیر مثبت گذاشته و اعتبار بیشتری به کودک می‌بخشد. با تشویق و تعریف، شما شاهد رشد عملکردهای مطلوب در او خواهید بود[2].
در تشویق، به توانایی‌های کودک توجه شود. باید ملاحظه شود که او در چه سنی است و چه‌کاری از او جهت تشویق خواسته می‌شود. باید پذیرش جهت ضعف کودکتان داشته باشید تا او درک کند که اگر شکست خورد، این شکست برای او تجربه و پلی برای موفقیت‌ها خواهد بود.
توجه داشته باشید که باید تلاش کودک را تشویق کنید نه اینکه فقط به دنبال کسب نتیجه توسط کودک باشید. اگر فقط نتیجه را طلب کنید، کودک اعتمادبه‌نفس خود را پس از شکست از دست خواهد داد.

5- نیاز به بازی و شادی:

کودکان نیاز بیشتری از دیگران به بازی و شادی دارند. متأسفانه در شرایط کنونی زندگی، والدین کمتر حوصله بازی و جست‌وخیز کودکان رادارند. درحالی‌که این نیاز کودک است و کودک، با بازی، خود را آماده و مهیا برای زندگی واقعی آینده خود می‌کند. در حالات پیامبر(ص) آمده است: ایشان به‌منظور خواندن نماز جماعت عازم مسجد بودند. درراه به گروهی از کودکان برخوردند که در حال بازی کردن بودند. بچه‌ها با دیدن پیامبر(ص) دست از بازی کشیدند و به‌سوی ایشان رفتند و به پیامبر(ص) گفتند: «کن جملی»! شتر ما باش. حضرت درخواست کودکان را اجابت نمودند و مشغول بازی شدند. این در حالی بود که مردم در مسجد در انتظار ایشان بودند.
بلال که در مسجد مانند همه مردم منتظر حضرت بود، با مشاهده تأخیر، به سمت خانه ایشان حرکت کرد. او درراه به رسول خدا(ص) رسید. با مشاهده صحنه بازی کردن ایشان با کودکان، خواست تا کودکان را از ایشان دور کند. اما رسول خدا(ص) مانع شدند و فرمودند: برای من دیر شدن زمان اقامه نماز از ناراحتی کودکان بهتر است. سپس از بلال خواستند تا به خانه ایشان برود و برای کودکان چیزی تهیه کند تا به‌این‌ترتیب، بچه‌ها حضرت را رها کنند. بلال رفت و از خانه حضرت تعدادی گردو پیدا کرد و به محضر ایشان بازگشت. رسول خدا(ص) گردوها را از بلال گرفتند و به بچه‌ها فرمودند: آیا شتران خود را به این گردوها می‌فروشید؟ کودکان نیز با دیدن گردوها، آن‌ها را از دست پیامبر(ص) گرفتند و ایشان را رها کردند[3].
حضرت نه‌تنها برای کودکان و نوه‌های خود و دیگر بچه‌ها وقت برای بازی می‌گذاشتند، بلکه گاه به تماشای بازی آن‌ها می‌نشستند و آن‌ها را تشویق می‌کردند. از امام علی(ع) نقل‌شده که: روزی حسنین(ع) مشغول کشتی گرفتن نزد رسول خدا(ص) بودند. در هنگام مسابقه، پیامبر به حسن(ع) فرمود: زود باش حسن! من به ایشان عرض کردم: یا رسول‌الله(ص)! آیا بزرگتر را علیه کوچک‌تر یاری می‌دهید؟ رسول خدا(ص) در پاسخ فرمودند: جبرئیل می‌گوید حسین زود باش و من میگویم حسن زود باش![4]
بدین ترتیب در سیره بزرگان دین ما، به نیاز بازی و شادی کودکان، نگاه ویژه‌ای صورت گرفته و برای آن‌وقت در نظر گرفته‌شده است.

6- نیاز معنوی:

شناخت و درک کودکان از خداوند با توجه به شرایط سنی و رشد عقلی آن‌ها متفاوت است. در این زمینه، نوع برخورد والدین و نحوه پاسخگویی آن‌ها به سؤالات ذهنی کودکان و دادن اطلاعات درست و متناسب با سن کودک نیز بسیار مهم است.
والدین باید با توجه به فهم و درک کودک به او اطلاعات مذهبی بدهند و با مثال‌ها و داستان‌های ملموس، ذهن او را آماده دریافت مفهوم صحیح از خداوند نمایند.
کودک در سن سه‌سالگی، خداوند را مانند انسان تصور می‌کند و در سن شش‌سالگی به بعد مفاهیم انتزاعی را درک کرده و تصورات صحیح‌تری از خداوند در ذهن او شکل می‌گیرد.
طبق فرمایش امام صادق (ع) در سه‌سالگی باید جمله «لا اله الا الله» را به کودک آموخت و در چهارسالگی «صلوات» و در پنج‌سالگی کودک باید «قبله» را بلد باشد.
بهتر است تا با شرکت دادن کودک در مراسمات مذهبی و گروه‌های دینی، بستری مناسب را برای رشد معنوی او در آینده مهیا نمود.

نتیجه‌گیری:

هر موجودی جهت رشد خود، نیازهایی دارد. کودک نیز برای تعالی خود به‌جز تأمین نیازهای مادی، نیازمند توجهات و احتیاجاتی روحی و روانی است که باید در روند رشد او مهیا شود. در غیر این صورت، در آینده با کاستی‌هایی در ابعاد مختلف روانی و شخصیتی روبرو خواهد شد.

پاورقی:

[1] محمدبن حسن حر عاملی، وسائل الشیعه، ج29، بیروت: دار احیاء تراث العربی، 1403ق، ص515.

[2] فرگوسن، شری. مازین، لارنس ای، قدرت والدین(برنامه ای برای کمک به موفقیت تحصیلی فرزندانتان)، ترجمهه نسرین پارسا، تهران: انتشارات انجمن اولیاء و مربیان، چاپ پنجم، 1382، ص134.

[3] سدیدالدین محمد، عوفی، جوامع الحکایات و لوامع الروایات، تهران: نشر ابن سینا، 1340، س30.

[4] محمدبن سعد، هاشمی البصری، الطبقات الکبری، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1410ق،ص285.

منابع

مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج16، بیروت: دار احیاء تراث عربی، 1403ق.
قمی، عباس، هدیة الاحباب، تهران: نشر بین الملل، 1391.
کلینی، محمدبن یعقوب، اصول کافی، ج6، تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1388.
سیف، سوسن و همکاران، روانشناسی رشد، جلد 1، تهران: سمت، 1388.
مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج102، بیروت: دار احیاء تراث عربی، 1403ق.
نوری الطبرسی، میرزاحسین، مستدرک الوسائل، ج15، بیروت: آل البیت، 1367ق.
شری. فرگوسن، مازین، لارنس ای، قدرت والدین(برنامه ای برای کمک به موفقیت تحصیلی فرزندانتان)، ترجمه نسرین پارسا، تهران: انتشارات انجمن اولیاء و مربیان، چاپ پنجم، 1382.
حر عاملی، محمدبن حسن، وسائل الشیعه، ج29، بیروت: دار احیاء تراث العربی، 1403ق.
عوفی، سدیدالدین محمد، جوامع الحکایات و لوامع الروایات، تهران: نشر ابن سینا، 1340.
هاشمی البصری، محمدبن سعد، الطبقات الکبری، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1410ق.

بیشتر بخوانید:
نیازهای روحی فرزندم چیست؟ (بخش اول)
نیازهای کودکان را بشناسیم
نیازهای اساسی فرزندان
فرزند عزیز است، ‌ادب عزیزتر
نزدیک بودن پدر و مادر به فرزندان