قدم نخست در موفقیت تحصیلی

چکیده: شاید تاکنون به افرادی که در سن علم‌آموزی هستند دقت کرده باشید. برخی آن‌چنان علاقه‌مند به درس و مطالعه و تمرین و تکلیف هستند که انسان از مشاهده آن‌ها شوق به تحصیل پیدا می‌کند. اما از طرفی هم، برخی بی‌اهمیت نسبت به کلاس و درس و بی‌علاقه نسبت به تحصیل! چه چیزی سبب می‌شود که یک نفر به تحصیل علاقه‌مند شود و باپشتکار به آن ادامه دهد اما دیگری دچار رخوت و کسالت شود؟

تعداد کلمات 942 / تخمین زمان مطالعه 5 دقیقه

مقدمه

چرا برخی انسان‌ها نسبت به انجام کاری بسیار پر علاقه و پرشور عمل می‌کنند و برخی بی‌میل و از سر اجبار؟ حتماً نتیجه کار این دو نیز باهم متفاوت خواهد بود. برای اینکه در حال انجام تحصیل و یا کار به فعالیتمان علاقه‌مند باشیم چه‌کاری باید انجام دهیم؟
مشکل افرادی که سر کلاس درس با بی‌میلی، خود را مشغول کاری نگه می‌دارند که فقط در کلاس حاضر باشند و حتی حال باز کردن کتاب درسی را نیز ندارند، «انگیزه» است. این انگیزه است که سبب می‌شود دو نفر در یک کلاس، یکی باعلاقه به درس گوش کند و متوجه نشود که وقت کلاس چگونه گذشته است و نفر دیگر با ناراحتی و نگاه مداوم به ساعت خود، گمان می‌کند که زمان توقف کرده و جلو نمی‌رود! انگیزش، نشان می‌دهد که چرا انسان‌ها این‌گونه رفتار می‌کنند و چرا چنین فکر و احساسی دارند. رفتار انگیخته، رفتار پرانرژی، جهت‌دار و مستمر است[1].
روانشناسان معتقدند وقتی انگیزه شما نسبت به انجام کاری خیلی کم باشد، نمی‌توانید بر روی تکلیف پیش روی خود تمرکز کنیدیادگیری بهینه، شرایط گوناگونی دارد. برخی از مهم‌ترین شرایط آن عبارت‌اند از: آمادگی، انگیزه، تجارب گذشته، موقعیت و محیط، روش تدریس، تمرین، تکرار و ... . و از طرفی هم اگر انگیختگی شما خیلی زیاد باشد، باز نیز عملکرد شما بر روی کارتان بد خواهد بود زیرا اضطراب شما بالا خواهد رفت و در عملکرد شما تأثیر منفی خواهد گذاشت.
یادگیری بهینه، شرایط گوناگونی دارد. برخی از مهم‌ترین شرایط آن عبارت‌اند از: آمادگی، انگیزه، تجارب گذشته، موقعیت و محیط، روش تدریس، تمرین، تکرار و ... . انگیزش در میان همه عوامل یادگیری، از اهمیت بیشتری برخوردار است تا آنجا که گفته می‌شود: سه عامل مهم در یادگیری وجود دارد که عبارت‌اند از : 1- انگیزش 2- انگیزش 3- انگیزش[2].
درواقع، انگیزش نیروی محرکه انسان برای حرکت است. همان‌طور که یک خودرو برای حرکت به موتور نیاز دارد، انسان نیز برای حرکت به انگیزه نیاز دارد.

انواع انگیزه

روانشناسان، انگیزش را به انگیزش درونی و انگیزش بیرونی تقسیم می‌کنند:

1. انگیزش بیرونی: محصول مشوق‌های بیرونی مانند پاداش و تنبیه است.
2. انگیزش درونی: محصول عوامل درونی مانند کنجکاوی و تلاش است.

آنچه مشخص است و نتیجه تحقیقات نیز آن را تائید می‌کند این است که اگر انگیزه از درون ناشی شود، تأثیر به‌مراتب بالاتری خواهد داشت. مطالعه‌ای بر روی دانشجویانی که علاقه‌مند به هنر بودند نشان داد، افرادی که توقع پاداش نداشتند، وقت بیشتری را صرف نقاشی می‌کردند تا کسانی که می‌دانستند برای نقاشی‌شان پاداش خواهند گرفت.
دانشمندان با مقایسه بین این افراد دریافتند که انسان‌های با انگیزش درونی، در کاری که می‌کنند علاقه، هیجان و اعتمادبه‌نفس بیشتری دارند و انگیزش درونی موجب بهبود عملکرد، افزایش پشتکار ، خلاقیت و عزت‌نفس خواهد شد.

کلید ایجاد انگیزه

اگر می‌خواهید در تحصیل، انگیزه قوی داشته باشید تا از ثمرات آن بهره‌مند شوید، باید هدف قوی داشته باشید. انسان، نیازمند است تا در مسیر زندگی هدفمند حرکت کند. در حقیقت، این هدف است که سبب ایجاد انگیزه می‌شود.
روانشناسان، مکانیزم رفتار انسان را این‌گونه بیان می‌کنند که انسان، ابتدا در مورد کاری اندیشه می‌کند. سپس برایش هدفی ایجادشده و نسبت به آن هدف، احساسات او برانگیخته می‌شود و این دو عامل(اندیشه و هدف) سبب بروز رفتار می‌شود.
هدف، در دین اسلام مسئله‌ای اساسی قلمداد می‌شود. چنانچه خداوند متعال زیربنای خلقت موجودات را هدف‌دار بیان می‌نماید[3] و در بیان اوصاف مؤمنان می‌فرماید: «واللذین هم عن اللغو معرضون»[4] یعنی تمام حرکات و خطوط زندگی آن‌ها هدفی را دنبال می‌کند[5].
در بیان معصومین نیز از انجام اعمال بی‌هدف و بیهوده نهی گردیده است. چنانچه امیرالمؤمنین (ع) می‌فرمایند: «العاقل من لا یضیع له نفسا فیما لا ینفعه»[6]عاقل کسی است که وقت خود را در امور غیرمفید ضایع نکند. در حدیث دیگری حضرت در مذمت انسان بی‌هدف فرمودند: «من کثر لهوه قل عقله»[7] کسی که به امور بیهوده و بی‌هدف روی آورد، کم‌عقل است. چون لازمه عقل این است که انسان از سرمایه‌ای که دارد به نحو نیکویی بهره بگیرد، اما شخصی که نادان است، سرمایه عمر خود را در مسیری بیهوده صرف می‌کند.

نتیجه‌گیری

دانستیم که انسان برای انجام بانشاط کارها و تحصیل خود نیازمند انگیزه است و همچنین انگیزه نیز مرهون هدفمندی و برنامه‌ریزی شخص در امور زندگی می‌باشد. انگیزه‌ای که از درون شخص جاری شود به‌مراتب اثری مطلوب‌تر خواهد داشت مثلاً انسان انگیزه اصلی درس خواندن را به خاطر شناخت بهتر خود و جهان آفرینش طبق دستور قرآن و همچنین خدمت به مخلوقات قرار دهد. اما داشتن انگیزه‌های بیرونی مانند فراهم کردن زندگی خوب در کنار انگیزه درونی، علاوه بر آنکه هیچ خللی ایجاد نکرده، بلکه طبق نظر روانشناسان، سودمندتر نیز خواهد بود.

قرآن کریم
تفسیر نمونه
سانتراک، جان دبلیو، زمینه روانشناسی سانتراک، ترجمه مهرداد فیروزبخت، تهران: رسا، 1383.
شعاری نزاد، علی اکبر، یادداشتهایی درباره نظریه های انگیزش در آموزش و پرورش، نشر نی،  1378.
تمیمی، عبدالواحد بن محمد، غرر الحکم، رجایی، سیدمهدی، قم: اسلامی، 1410ق.
لیثی، علی بن محمد، عیون الحکم و المواعظ، قم: دارالحدیث، 1376.