چکیده: یادداشت‌برداری، ازجمله هنرهایی است که به‌عنوان کلید موفقیت عده‌ای به شمار آمده و در مقابل، نقطه ضعف عده‌ای دیگر تلقی می‌شود. اگر تاکنون از این هنر بی‌بهره بوده‌اید و یا روش علمی انجام آن را نمی‌دانستید، در این نوشتار همراه ما باشید.

تعداد کلمات 1330 / تخمین زمان مطالعه 7 دقیقه

مقدمه

میراث علمی که امروزه در اختیار ماست، نتیجه پایبندی گذشتگان ما به امر نوشتن و یادداشت‌برداری دستاوردهای خود بوده است. گسترش علوم بشری، در سایه نوشتن معلومات و اندوخته‌های علمی است. قرآن کریم و سیره و احادیث معصومین(ع) نیز با شیوه‌های حفظ و کتابت، امروزه در اختیار ما قرارگرفته‌اند. لذا بزرگان همیشه توصیه و تأکید بر نوشتن مطالب و نکات مهم را به ملازمان خود داشته اند.
پیامبر اکرم(ص) به اصحاب خود فرمودند: «قیدوا العلم» علم را در بند درآورید؟ عرض کردند: «و ما تقییده؟» چگونه آن را در بند درآوریم؟ فرمودند: «بالکتابه» به وسیله نوشتن[1].
 

فواید یادداشت برداری

1- صرفه جویی در وقت: وقتی شما مطلب مهمی را یادداشت کردید، برای مراجعه دوباره به این مطلب نیاز نیست دوباره کتاب را زیر و رو کنید. بلکه کافیست به یادداشت های خود مراجعه نمایید.

2- منبع کامل: یک دانش پژوه از منابع مختلفی مانند کتاب، جزوه، نمونه سؤالات امتحانی و کتب کمک درسی برای علم آموزی استفاده می کند. اگر یادداشت برداری منظمی داشته باشد، می تواند نکات مهم همه این موارد را در یادداشت های خود ذخیره نماید.

3- مراجعه اضطراری: هنگام امتحانات یا وقتی که می خواهید چارچوبی از مطالب کتاب را در اختیار داشته باشید، مراجعه به یادداشت ها کارساز خواهد بود.

4- خلأ ذهنی: ذهن باید آزاد باشد تا همیشه بتوان از آن نهایت استفاده را برد. وقتی مطلبی را یادداشت می کنید، در واقع بار اضافی را از دوش ذهن خود برمی دارید و آن را مهیا برای دریافت مطالب جدید کرده اید. امام صادق(ع) می فرمایند: «القلب یتکل علی الکتابة»[2] دل آدمی بر نوشتن تکیه دارد(و آرام می‌گیرد). 

5- رفع وسواس ذهنی: یادداشت کردن مطالب سبب می شود تا از نگرانی اینکه مطالب را فراموش کنید، رها شده و ذهنی آزاد و آماده داشته باشید.

6- تمرکز: یادداشت برداری سبب افزایش تمرکز شما می شود. زیرا هرچه در زمان مطالعه فعال تر باشید و حواس خود را بیشتر مشغول مطالعه و یا کلاس درس کنید، موانع تمرکز کمتر در شما اثر خواهند گذاشت.

7- تحریک حافظه: یادداشت برداری موجب تحریک حافظه حرکتی می شود. یعنی نه تنها حافظه حسی و چشمی شما فعال می شود، بلکه حافظه حرکتی نیز فعال شده و سبب می شود تا مطالب بیشتر در ذهن باقی بماند.

روش‌های یادداشت‌برداری

2- روش نموداری: اطلاعات مربوط به تقسیم بندی های مختلف را می توان بصورت نمودار نشان داد.
3- روش درختی: مطالب مربوط به مفاهیم مختلف را به‌صورت شاخه های درخت نشان می دهند.
4- روش خطی: عناوین اصلی و فرعی و نکات مهم را به‌صورت خطی یادداشت می‌کنند که این روش مرسوم و متداول است. در این روش بهتر است از نشانه‌های راهنما استفاده نمایید[3].

یادداشت‌برداری هنگام مطالعه

اگرچه یادداشت برداری هنگام مطالعه سبب می شود سرعت شما کاهش یابد، اما در عوض ثمراتی زیادی را برای شما به ارمغان می آورد.  باید هنگام مطالعه این موارد را رعایت کنید:
1- هدف شما فهم و درک مطلب باشد، نه تمام کردن آن. بنابراین مقصود ما رونویسی کتاب نیست، بلکه مطلبی را که از کتاب فهمیدید، با بیان خودتان به‌طور خلاصه و مختصر بنویسید.
2- ابتدا یک پاراگراف را بخوانید و سپس نکته یا ایده‌ای که در پاراگراف وجود دارد به‌صورت پرسشی درآورده و کنار آن بنویسید.
3- ایده‌ها و نکات اصلی را یادداشت برداری کنید.
4- در یادداشت برداری مراقب باشید که مدام به فکر صرفه جویی کاغذ نباشید. هرچند که صرفه جویی کار پسندیده ای است. اما نباید در کیفیت کار تأثیر منفی داشته باشد و سبب شود تا بعدها در استفاده از یادداشت‌های خود دچار مشکل شویم.
5- از نمودارهای شعاعی و درختی برای سهولت یادسپاری استفاده نمایید.
6- تابع متن اصلی باشید و همان‌طور که در کتاب دسته‌بندی صورت گرفته، همان‌طور عمل کنید.
7- از دفتری استفاده کنید که امکان جابجایی کاغذها و اضافه کردن کاغذ جدید را داشته باشد.
8- میان یادداشت های مختلف مرزبندی داشته باشید. از درهم نوشتن مطالب خودداری کنید.
9- استفاده از نرم افزارهای رایانه ای مانند One Note برای این کار، علاوه بر سهولت و نظم بیشتر، امکانات مهمی مانند جستجو در میان یادداشت ها را برای شما فراهم می کند.

یادداشت برداری در کلاس

برای یادداشت برداری در کلاس، از روش‌های مختلفی می‌توانید استفاده نمایید. در این نوشتار، دو روش معروف یادداشت برداری را به شما معرفی خواهیم کرد:

روش یادداشت برداری کرنل

این روش برای اولین بار در دانشگاه کرنل و توسط والتر پاک برای دانشجویان ارائه گردید. برای انجام این روش باید کاغذی به شکل زیر تهیه نمایید. 1- یادداشت هایتان را در ستون یادداشت برداری به همراه مثال و جزئیات لازم بنویسید.
2- بعد از جلسه، در ستون راهنما کلیدواژه‌ها و اصطلاحات مهم را بنویسید. همچنین می‌توانید کلیدواژه‌ها را به‌صورت سؤال بیان کنید.
3- دوباره یادداشت ها را مرور کرده و خلاصه ای از آن در قسمت پائین درج نمایید. با بازنگری یادداشت بلافاصله بعد از جلسه، چون از زمان جلسه مدت زیادی نگذشته است، شما می توانید اشکالات یادداشت خود را برطرف نمایید.
این روش سه مرحله دارد:
1- مشاهده کردن: بر اساس آنچه در جلسه می‌بینید و می‌شنوید، تصمیم بگیرید چه چیزی می‌خواهید بنویسید و نکته‌ها را بیابید.
2- ضبط کردن: در طول زمان جلسه مطالب را یادداشت برداری کنید.
3- بررسی و مرور کردن: هر از چند گاهی برای تثبیت مطالب در حافظه تان، آن‌ها را با استفاده از کلیدواژه‌ها مرور نمایید.

روش یادداشت برداری GREAT

شامل فرآیند پنج مرحله ای برای یادداشت برداری است:
1- آماده شدن[4]: تأثیر بسزایی در فرآیند یادگیری فرد دارد که شامل سه مرحله است:
الف: انجام تکالیف درسی در منزل.
ب: مرور یادداشت های درس قبل و حفظ کردن آن. این کار هم سبب آمادگی شما در یادگیری و هم سبب اعتماد به نفس شما می شود.
ج: آمادگی فیزیکی، یعنی همه وسایل مربوطه را همراه داشته باشید.
2- نوشتن[5]: (به علت ناخوانا بودن حرف w، حرف دوم در کلمه اختصاری لحاظ شده است) این مرحله شامل یادداشت برداری در طول کلاس می شود و باید نکات مهم، ایده ها و مثال‌ها را یادداشت کنید. دقت داشته باشید که نباید همه مطالب را بنویسید بلکه باید نکات اصلی را همراه جزئیاتی که فهم مطلب را برای شما آسان می کند بنویسید. همچنین مراقب باشید تا یادداشت برداری مزاحم فعالیت مؤثر شما در کلاس نشود. در سمت راست یادداشت‌های خود؛ ستونی پنج سانتی‌متری را برای نکته‌ها و سؤالات بعدی خالی بگذارید.
3- ویرایش[6]: حداکثر تا هشت ساعت پس از کلاس باید نوشته های قبلی را ویرایش و پاک‌نویس نمایید. اگر کلمه‌ای جا افتاد و یا در خلاصه‌نویسی و اختصار، نیاز به توضیح وجود دارد اصلاح نمایید.
4- پرسیدن پرسش‌ها[7]: از میان یادداشت ها، پرسش هایی را بیابید که جواب آن در متن وجود دارد و احتمال می دهید استاد آنرا در امتحان مطرح کند و آن‌ها در ستون سمت راست که قبلاً خالی گذاشته‌اید یادداشت نمایید.
5- خودآزمایی[8]: به‌وسیله کاغذی، روی اطلاعات را بپوشانید و ستون سمت راست را آزاد بگذارید و با مطالعه سؤالات، به پرسش‌ها با صدای بلند پاسخ دهید. با این کار، اطلاعات به حافظه بلندمدت شما منتقل خواهد شد. بازگویی اطلاعات با صدای بلند، سبب می‌شود شما حس شنوایی را نیز در یادگیری خود دخیل کرده و تثبیت اطلاعات با قدرت بیشتری صورت پذیرد.