فشار خون بالا در کودکان

ما معمولا تصور می‌کنیم که پرفشاری خون مشکلی است که تنها اختصاص به بزرگسالان دارد اما در حقیقت این حالت می‌تواند فرد را در هر مرحله سنی حتی در دوران شیرخواری گرفتار کند. حدود 5 نفر از هر صد کودک، فشار خونی بالاتر از حد طبیعی دارند، در حالی که تنها یک درصد آنان از نظر پزشکی دارای علائم پرفشاری خون هستند.
عنوان فشار خون در حقیقت برای بیان دو اندازه‌ گیری متفاوت فشار خون، یعنی فشار سیستولیک و فشار دیاستولیک به کار برده می‌شود: هنگامی که قلب منقبض می‌شود، مانند یک تلمبه، خون درون خود را با فشار وارد رگ‌های شریانی می‌کند. فشار وارده بر رگ‌ها موجب وارد شدن بیشترین فشار به آنها و تحت فشار قرار گرفتن جدار شریان‌ها می‌شود، این فشار بیشترین را فشار سیستولیک می‌نامند. وقتی انقباض قلب پایان می‌یابد و قلب به حالت استراحت در می‌آید، فشاری که از طریق گردش خون به دیواره رگ‌ها وارد می‌شود، به کمترین مقدار خود تنزل می‌کند. این کمترین فشار وارده بر جدار رگ‌ها را فشار دیاستولیک می‌گویند. زمانی که هر یک از این دو فشار و یا هر دوی آنها در افراد سالم هم سن و هم جنس از حد طبیعی بالاتر رود، به عنوان پرفشاری خون شناخته می‌شود.

فشار افراد با افزایش سن بالاتر می‌رود. در نتیجه در یک شیرخوار ممکن است علائمی از پرفشاری خون دیده نشود، اما با بالا رفتن سن ممکن است شاهد افزایش فشار خون باشیم. کودکان خردسالی که دارای وزن زیادی هستند نسبت به افزایش فشار خون، استعداد بیشتری دارند، (همین‌طور نسبت به سایر بیماری های مزمن). بنابراین داشتن عادات غذایی خوب (خودداری از پرخوری و پرهیز از مصرف غذاهای چرب) و داشتن مقدار زیادی فعالیت بدنی، از ابتدای دوران کودکی (و برای بقیه سال‌های زندگی) از اهمیت زیادی برخوردار است.
در بیشتر موارد پرفشاری خون، غیر از آن دسته‌ای که با چاقی مبتلا هستند، عامل خاصی را نمی‌توان به عنوان مسئول بروز فشار خون بالا معرفی کرد. در هر صورت، وقتی پرفشاری خون شدیدی در یک کودک مشاهده شود، نشانه آن است که یک مشکل جدی مثل بیماری کلیه، ناهنجاری قلبی یا سیستم عصبی و هورمونی مسئول آن است.

خوشبختانه، بالا بودن فشار خون به تنهایی در کودک، نمی‌تواند مسئله مهمی باشد، زیرا می‌توان آن را با تغییر رژیم غذایی، دارو یا آمیزه‌ای از این دو تحت کنترل درآورد. به هر حال، تداوم پرفشاری خون یا تشدید آن در طی سال‌ها، می‌تواند در بزرگسالی نارسایی قلب یا سکته مغزی را به دنبال داشته باشد. همچنین پرفشاری خون در زمان طولانی، منجر به بروز تغییراتی در دیواره عروق شده و از این طریق باعث رسیدن آسیب به کلیه‌ ها، چشم‌ها و سایر اعضای بدن می‌شود. با توجه به این دلایل است که باید فشار خون کودکان، ضمن معاینات بالینی منظمی که به وسیله متخصص کودکان انجام می‌شود مورد بررسی قرار گیرد و شما به عنوان والدین کودک، لازم است توصیه‌های پزشک را در مورد درمان او، با دقت زیاد رعایت کنید.
 

در بیشتر چکاب‌های بالینی، فشار خون کودک تان اندازه‌ گیری خواهد شد. این گونه است که معمولا می‌شود از وجود یک پرفشاری خون در کودک آگاهی یافت. پرفشاری خون در اغلب موارد هیچ علامت قابل توجهی نشان نمی‌دهد، ولی برخورد با هر یک از نشانه‌های زیر ممکن است معرف وجود پرفشاری خون باشد:
سردرد
سرگیجه
تنفس کوتاه
اختلالات بینایی
احساس خستگی
اگر مشخص شود کودک تان دچار پرفشاری خون است، متخصص کودکان متوسل به انجام آزمایشاتی خواهد شد تا تشخیص دهد علت بالا بودن فشار خون چه عاملی است. این آزمایشات عبارتند از: بررسی روی خون و ادرار. گاهی عکس‌برداری خاصی به منظور تعیین مقدار جریان خون کلیوی انجام می‌گیرد. چنانچه هیچ علتی برای پرفشاری خون پیدا نشود، تشخیص عبارت خواهد بود از پرفشاری اساسی (در اصطلاح طبی، کلمه اساسی را در مواردی به کار می‌برد که علتی برای یک بیماری پیدا نشود).
تشخیص زودرس بالا بودن فشار خون، از اهمیت زیادی برخوردار است. امروزه توصیه می‌شود که فشار خون تمام بچه‌ها در هر چکاپ بالینی از سه سالگی مورد کنترل قرار گیرد ولی در بچه‌های پرخطر مثل شیرخوارانی که نارس به دنیا آمده‌اند یا وزن موقع تولد شان کم بوده است یا به علت مشکلی که داشته‌اند. زمان زیادی را در بیمارستان گذرانده‌اند و نیز کودکانی که دچار بیماری قلبی مادرزاد هستند و از داروهایی استفاده می‌کنند که ممکن است فشار خونشان را افزایش دهد یا در کودکانی که دارای وضعیتی هستند که ممکن است به افزایش فشار خون مبتلا شوند، باید این کنترل را زودتر از سه سالگی آغاز کرد.
چون بچه‌های چاق بیشتر در معرض بالا رفتن فشار خون هستند، اگر کودک تان چاق است، به مصرف مقدار کالری روزانه او توجه و او را تشویق کنید که مقدار زیادی فعالیت ورزشی داشته باشد.
 

والدین باید توجه داشته باشند اگر چاقی علت پرفشاری باشد قدم اول این خواهد بود که وزن کودک را پایین بیاورند. کم شدن وزن بدن، نه تنها پرفشاری خون را کاهش می‌دهد بلکه بسیاری منافع تندرستی را به دنبال خواهد داشت.
قدم بعدی در برابر کاهش فشار خون عبارت است از: محدود ساختن مصرف نمک در رژیم غذایی کودک. استفاده نکردن از نمک سر سفره و محدود کردن مصرف غذاها و تنقلات پر نمک مانند چیپس و پفک نمکی می‌توانند فشار خون متوسط را معکوس کند و از شدت فشار خون خیلی بالا بکاهد. همچنین باید در خرید غذاهای بسته بندی شده دقت کافی به خرج داد. غالب غذاهای کنسرو شده و آماده، حاوی مقدار زیادی نمک هستند. بنابراین قبل از اینکه آنها را در سبد خرید خانواده قرار گیرد،  باید به دقت برچسب روی بسته بندی یا قوطی آن خوانده شود  تا مطمئن شد که مقدار نمک آن ناچیز یا فاقد نمک افزوده است.
والدین باید فرزند خود را به انجام فعالیت های ورزشی بیشتری تشویق نمایند انجام منظم فعالیت های ورزشی به کاهش فشار خون بسیار کمک می نماید.
 

وقتی متخصص کودکان متوجه شود که کودک تان دارای پرفشاری خون است، از شما خواهد خواست برای کنترل فشار خون او با برنامه‌ای منظم به دیدارش بروید. بر حسب اینکه فشار خون تا چه مقدار بالا باشد، ممکن است او را به یک متخصص کلیه کودکان یا متخصص قلب اطفال معرفی کند. اگر پرفشاری خون افزایش یابد، پزشک او علاوه بر توصیه رژیم غذایی کم نمک و انجام ورزش، به تجویز دارو نیز متوسل خواهد شد. برای این منظور داروهای متنوعی در دسترس هستند که در قسمت‌های مختلف بدن اثر می‌گذارند پزشک به جای داروهای قوی، ممکن است ابتدا یک داروی ادرار آور (دیورتیک) را تجویز کند. دیورتیک دارویی است که برون ده نمک (سدیم) را همراه با افزایش دفع ادرار زیاد می‌کند. چنانچه این دارو، فشار خون کودک تان را به حد طبیعی نرساند، یک داروی ضد پرفشاری خون مورد تجویز قرار می‌گیرد. وقتی پرفشاری خون کودک تان با رژیم غذایی یا دارو تحت کنترل درآمد، بسیار اهمیت دارد که بر حسب دستور پزشک درمان را همراه با تغییر رژیم غذایی ادامه دهید، در غیر این صورت پر فشاری خون دوباره باز خواهد گشت.

منبع:
پی شلوو، استیون (1392) کتاب جامع سلامت کودک (ترجمه دکتر سید احمد سیادتی) انتشارات طبیب
کلایگمن، مارکدانت (1393) مبانی طب کودکان نلسون (ترجمه اساتید دانشگاه علوم پزشکی) انتشارات ارجمند
تبوتی، بهنام، (1393) دانستی پزشکی خانواده انتشارات طبیب
والمن، برنارد(1379) مراقبت از کودک(ترجمه دکتر فاطمه شاداب) انتشارات ققنوس