حقوق «خویشاوندان» در رساله حقوق امام سجاد (علیه السلام)

رعایت حقوق اعضای خانواده، موجب استحکام بنیان خانواده می شود. 
 

خانواده، اولین نهادی است که انسان در آن قدم می گذارد و تا آخر عمر بنابر نیاز طبیعی ای که در او قرار داده شده است، وابسته به این نهاد بوده و هست. برخی از کسانی که به اعتراض نادیده شدن حقوق زنان، قدم در راه حذف خانواده از نظامات اجتماعی برداشته اند، خود بدترین ظلم را به زن و دیگر اعضای خانواده کرده اند و این خطا، خطای بخشودنی این نیست.

در بستر خانواده متعادل است که انسان می تواند سلامت جسمانی و روانی را داشته باشد. خانواده متعادل خانواده ایست که نقش ها در آن مشخص هست و هر کدام یک از اعضا بر اساس نقش های مبتنی بر جنسیت خود، وظایف خویش را انجام می دهد.

در خانواده متعادل، هر کدام یک از اعضاء، از حقوق دیگری باخبر است و سعی در ادای درست این حقوق دارد. هیچ کس حق دیگری را زیر پا نمی گذارد و اگر حقی هم از کسی ضایع شده باشد، تمامی اعضاء همت خویش را در از بین بردن نقصان های آن دارند. در این نوشتار بر اساس رساله حقوق امام سجاد (علیه السلام) به بیان حقوق اعضای خانواده بر یکدیگر می پردازیم.

بیان این نکته لازم است که حقوق برادر همان حقوق فرزندان خانواده نسبت به یک دیگر می باشد. (الله اعلم)

وَ اَمَّا حَقُّ اُمِّکَ
فَاَنْ تَعْلَمَ اَنَّهَا حَمَلَتْکَ
حَیْثُ لَا یَحْتَمِلُ اَحَدٌ اَحَداً
وَ اَعْطَتْکَ مِنْ ثَمَرَةِ قَلْبِهَا
مَا لَا یُعْطِی اَحَدٌ اَحَداً
وَ وَقَتْکَ بِجَمِیعِ جَوَارِحِهَا
وَ لَمْ تُبَالِ اَنْ تَجُوعَ وَ تُطْعِمَکَ
وَ تَعْطَشَ وَ تَسْقِیَکَ
وَ تَعْرَى وَ تَکْسُوَکَ
وَ تَضْحَى وَ تُظِلَّکَ
وَ تَهْجُرَ النَّوْمَ لِاَجْلِکَ
وَ وَقَتْکَ الْحَرَّ وَ الْبَرْدَ
لِتَکُونَ لَهَا
فَاِنَّکَ لَا تُطِیقُ شُکْرَهَا
 اِلَّا بِعَوْنِ اللَّهِ وَ تَوْفِیقِهِ.

و اما حق مادرت این است که
بدانی او آنگاه که هیچکس حمل کسی را بر دوش خود نمی‌پذیرفت
تو را بر دوش خود پذیرفت
و از میوۀ دلش به تو داد
آن هنگام که کسی به تو چیزی از خویش نمی‌داد
و با تمام اعضایش از تو مراقبت کرد
او باکی نداشت که خود گرسنه بماند ولی تو را غذا بدهد
و نیز خود تشنه بماند ولی تو را سیراب نماید
خود چیزی برای پوشش نداشته باشد ولی تو را بپوشاند
خود در آفتاب بماند ولی تو را در سایه نگه دارد
او به خاطر تو بی خوابی کشید
و تو را از گرما و سرما حفظ نمود
تا اینکه تو فرزندی برای او باشی
از این رو توان سپاس گزاری از او را نداری
جز با کمک گرفتن و توفیق خواستن از خدا.
 

وَ اَمَّا حَقُّ اَبِیکَ
فَاَنْ تَعْلَمَ اَنَّهُ اَصْلُکَ
وَ اَنَّهُ لَوْلَاهُ[1] لَمْ تَکُنْ
فَمَهْمَا رَاَیْتَ فِی نَفْسِکَ [2]مِمَّا یُعْجِبُکَ
فَاعْلَمْ اََنَّ اَبَاکَ اَصْلُ النِّعْمَةِ عَلَیْکَ
فِیهِ فَاحْمَدِ اللَّهَ
وَ اشْکُرْهُ عَلَى قَدْرِ ذَلِکَ
وَ لَا قُوَّةَ اِلَّا بِاللَّهِ.

و اما حق پدرت این است که
بدانی او ریشه و اصل توست
و اگر او نبود، تو نیز نبودی
پس هرگاه در وجود خود چیزی دیدی که موجب تعجب توشد
بدان که پدرت اصل آن نعمت است بر تو
پس بدین خاطر،
خدا را به همان اندازه ستایش کرده و سپاس گزاری نما
و هیچ نیرویی جز از سوی خدا نیست.

وَ اَمَّا حَقُّ وَلَدِکَ
فَاَنْ تَعْلَمَ اَنَّهُ مِنْکَ
وَ مُضَافٌ إِلَیْکَ فِی عَاجِلِ الدُّنْیَا بِخَیْرِهِ وَ شَرِّهِ
وَ اَنَکَ مَسْئُولٌ عَمَّا وُلِّیتَهُ بِهِ
مِنْ حُسْنِ الْاَدَبِ
وَ الدَّلَالَةِ عَلَى رَبِّهِ عَزَّ وَ جَلَّ
وَ الْمَعُونَةِ لَهُ عَلَى طَاعَتِهِ[3]
فَاعْمَلْ فِی اَمْرِهِ
عَمَلَ مَنْ یَعْلَمُ اَنَّهُ مُثَابٌ عَلَى الْاِحْسَانِ إِلَیْهِ
مُعَاقَبٌ عَلَى الْاِسَاءَةِ اِلَیْهِ 0

و اما حق فرزندت این است که
بدانی او از توست
و تمامی خوبی‌ها و بدی‌های او در دنیا به تو نسبت داده می‌شود
و تو مسئول تربیت نیکو
راهنمایی او به سوی پروردگارش
و کمک کار او در عبادت خدایی.
پس با او به گونه‌ای رفتار کن که  
می دانی با احسان کردن به او پاداش خواهی دید
و با بدی به او نیز کیفر.
 

وَ اَمَّا حَقُّ اَخِیکَ
فَاَنْ تَعْلَمَ اَنَّهُ یَدُکَ وَ عِزُّکَ وَ قُوَّتُکَ
فَلَا تَتَّخِذْهُ سِلَاحاً عَلَى مَعْصِیَةِ اللَّهِ
وَ لَا عُدَّةَ لِلظُّلْمِ لِخَلْقِ اللَّهِ
وَ لَا تَدَعْ نُصْرَتَهُ عَلَى عَدُوِّهِ
وَ النَّصِیحَةَ لَهُ
فَاِنْ اَطَاعَ اللَّهَ[4]
وَ اِلَّا فَلْیَکُنِ اللَّهُ اَکْرَمَ عَلَیْکَ مِنْهُ
وَ لَا قُوَّةَ اِلَّا بِاللَّهِ.

و اما حق برادرت این است که
بدانی او دست تو، عزت تو و نیروی توست
پس او را سلاحی برای گناه
و وسیله‌ای برای ظلم به آفریدگان خدا قرار نده
و در برابر دشمنش او را تنها مگذار
و برای او خیرخواهی کن
در صورتی که او خداوند را اطاعت کند
و اگر این گونه نبود خداوند از او بر تو گرامی‌تر است
و هیچ نیرویی جز از خدا نیست.[5]