آشنایی با سه هورمون مهم در بدن انسان

پرولاکتین، تولید شیر را تحریک می کند و وجود آن برای ترشح شیر لازم است.
 

این هورمون تحت تأثیر عامل آزادکننده پرولاکتین هیپوتالاموس (RRE) از هیپوفیز پیشین ترشح می شود. غلظت آن در زنان ۲۰ نانوگرم در میلی لیتر و در مردان ۱۵ نانوگرم در میلی لیتر است. در دوران سه ماهه دوم بارداری، سطح آن در خون زنان به شدت افزایش می یابد و به ۱۰۰ تا ۳۰۰ نانوگرم در میلی لیتر می رسد و پس از زایمان، غلظت آن کاهش می یابد.
 
در جنس مرد، نقش پرولاکتین به طور کامل مشخص نشده است. افزایش آن در مردان با کاهش شهوت و نعوظ بروز می کند و باعث سردی میل جنسی، عقیمی و ناتوانی جنسی می شود. براساس برخی از مطالعات، افزایش ترشح این هورمون (هیپر پرولاکتینمی) در ۸ درصد مردان با سردی جنسی و در ۵ درصد مردان با عقیمی همراه بوده است. با افزایش آن، سطح LH و FSH در مردان کاهش می یابد و میزان تستوسترون سرم پایین می مانده و ممکن است به کوچک شدن بیضه ها بینجامد.
 
در جنس زن، پرولاکتین دارای وظایف اساسی است، از جمله:
 

پرولاکتین، رفتار مادرانه را شکل می دهد از آنجا که در جریان شیر دادن، مقادیر زیادی از این هورمون ترشح می شود، ممکن است این پدیده با تأثیر مستقیم بر روی مغز، یک اثر تسهیل کننده برای رفتار مادری در برداشته باشد. این هورمون، موجب برقراری عمل خوابیدن روی تخم ها در کبوتر می شود.

تزریق پرولاکتین به موش های جوان، آنان را به کار لانه سازی وامی دارد اگر چه دارای نوزاد نباشند. از آن سوی، برداشتن هیپوفیز موش ها پس از زایمان، علاقه آنها را به نوزدان کم می کند. از این رو، این هورمون، هورمون «محبت مادری» نامیده شده است و اینکه برخی از روان شناسان در غریزه مادری انسان تردید کرده اند و آدمی را فاقد غریزه مادری دانسته اند، درست به نظر نمی رسد و مبنای علمی استواری ندارد. این نظر که «زن دارای دو دسته هورمون است: هورمون های جنسی و هورمون های مادری.
 
قبل از تولد کودک، هورمون های جنسی، بیشتر از هورمون های مادری در بدن مادر ترشح می شود، پس از تولد کودک، تولید هورمون های مادری بیشتر از هورمو نهای جنسی است» صحیح تر است و براساس شواهد و تجربیات (به ویژه در حیوانات که در راستای نجات فرزندان خود و نگهداری از آنها از جانشان مایه می گذارند وحیاتشان را در خطر می افکنند) تأیید می گردد. نمونه های فراوانی از ایثارگری های مادرانه در نوع انسان نیز مشاهده می شود. و روشنی آن به حدی است که جای هیچ تردیدی باقی نمی گذارد.
 

پرولاکتین، تولید شیر را تحریک می کند و وجود آن برای ترشح شیر لازم است. کمبود این هورمون با ناتوانی در شیر دادن بروز می یابد. همراه با تحریک پستان در جریان شیر دادن نوزاد، ترشح پرولاکتین افزایش می یابد. در پرندگانی مانند کبوتر طوقی، پرولاکتین، موجب ترشح شیر چینه دانی می شود و در غذا دادن به جوجه ها نقش دارد.
 

در پایان دوران بارداری که ترشح پرولاکتین به حداکثر می رسد و نیز در دوره شیردهی ممکن است ۶۰ تا ۸۰ درصد هیپوفیز پیشین را سلول های ترشح کننده پرولاکتین تشکیل دهند. در شرایط معمولی، هیپوتالاموس، یک یا چند هورمون ترشح می کند که مهمترین آنها «دوپامین» است و از طریق سیستم باب به هیپوفیز می رسند و آزاد شدن پرولاکتین را به داخل خون مهار می کند. قطع ساقه هیپوفیز به افزایش این هورمون در خون می انجامد.
 
هورمون پرولاکتین،؛ اثر ضد گونادی نیز دارد. تا زمانی که شیردهی مادر ادامه یابد، به طور معمول، تخمک گذاری و حاملگی جدید روی نمی دهد.
 
افزایش پرولاکتین
در افزایش ترشح پرولاکتین، عواملی دخالت دارند؛ افزایش متوسط مقاربت در زنان و مصرف استروژن با دوز بالا از آن جمله اند. ولی مهمترین علت افزایش غلظت سرم (بیش از حد نرمال) این هورمون پرکاری و تومور هیپوفیز است. ۶۵ درصد این تومورها با هیپر پرولاکتینمی همراه است. در زنان افزایش پرولاکتین پلاسما (فراتر از حد معمول) به قطع قاعدگی (آمنوره)، تولید شیر بدون زایمان (گالاکتوره)، نازایی قاعدگی های نامنظم و بدون تخمک گذاری منجر می گردد که در صورت عدم درمان، خطر کاهش غلظت استخوان و پوکی آن افزایش می یابد.
 

این هورمون از بخش پسین هیپوفیز ترشح می شود و در مردان، عمل چندان شناخته شده ای ندارد و احتمال می رود در انقباض لوله های منی ساز بیضه و تخلیه آنها مؤثر باشد. ولی در زنان، اکسی توسین، واجد اهمیت است و مانند دیگر هورمون های زنانه، سطح پلاسمایی آن نوسان دارد.
 
در زنان سالم، غلظت اکسی توسین پلاسما در نیمه سیکل قاعدگی بیشتر می شود و از میزان ۱ میلی یونیت در میلی لیتر در پیش از تخمک گذاری به ۲ تا ۴ میلی یونیت در میلی لیتر هنگام تخمک گذاری افزایش می یابد. در هنگام زایمان، این هورمون به چند میکرویونیت در میلی لیتر می رسد و سبب انقباض ماهیچه های رحم و کمک به زایمان می شود. این ماده، امروزه برای وضع حمل سریع ، تحریک زایمان، کنترل خونریزی بعد از سقط ناقص و کورتاژ و درمان اختلالات خروج شیر، استفاده بالینی دارد.
 
این هورمون پس از زایمان با انقباض ماهیچه های صاف پستان به خروج شیر از آنها می انجامد. اثر آن در بیرون راندن شیر ۱۰۰ برابر قوی تر از هورمون «وازوپرسین» است. در جریان مکیدن پستان، سطح اکسی توسین پلاسمای مادر متغیر می نماید و به طور معمول حدود ۵ تا ۱۰ میلی یونیت در میلی لیتر است. نیمه عمر این هورمون در پلاسما حدود ۳ تا ۵ دقیقه می باشد.
 
تحریک جنسی در جریان مقاربت، اکسی توسین آزاد می کند و به نظر می رسد این هورمون بر رحم اثر می گذارد و موجبات تسهیل انتقال منی (اسپرم ها) را به سوی لوله های رحمی فراهم می آورد.
 

این هورمون را جسم زرد در دوره آبستنی از تخمدان ها ترشح می کند و عمل آن، نرم سازی گردن رحم و شل کردن رباط های سمفیز پوبیس (ارتفاق عانه) برای آسان ساختن زایمان است.

منبع: کتاب زن. سیدهادی حسینی و علی احمد راسخ . صص 101-106، انتشارات امیرکبیر. سوم. 1387.