سلامت و بهداشت باروری

بهداشت باروری در سطح جهانی، باعث شده فرزندان سالم بیشتری در این سه دهه به دنیا بیایند. 
 

در کنفرانس بین المللی مراقبت های اولیه بهداشتی که در ماه سپتامبر سال ۱۹۷۸ در آلماآتا برگزار شد بر لزوم اقدام فوری همه دولت ها، همه کارکنان سلامت و توسعه و همچنین جامعه جهانی، برای محافظت از سلامت همه مردم دنیا و ارتقای آن تأکید شد.
 
در این کنفرانس مجددا تأکید شد که:
 
«سلامت به معنای رفاه کامل جسمی، روانی و اجتماعی است، نه فقط نبود بیماری یا ناتوانی و این موضوع یکی از حقوق اساسی بشر محسوب می شود. رسیدن به بالاترین سطح ممکن سلامت از مهم ترین هدف های اجتماعی در سراسر جهان است که تحقق آن همکاری بسیاری از بخش های اجتماعی و اقتصادی را علاوه بر بخش بهداشت ایجاب می کند. نابرابری موجود در وضعیت سلامت مردم، به ویژه در میان کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته و حتی درون خود کشورها از نظر سیاسی، اجتماعی و اقتصادی پذیرفتنی نیست؛ از این رو دغدغه مشترک همه کشورها به حساب می آید. بنابراین «بهداشت برای همه» وکاستن از فاصله موجود میان وضعیت بهداشتی کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته، و از سوی دیگر توسعه اجتماعی و اقتصادی بر پایه نظام نوین دستیابی به اقتصاد بین المللی از اهمیت بسیار برخوردار است. برای پایداری توسعه اقتصادی و اجتماعی، ارتقای سلامت مردم و محافظت از آن ضرورتی بنیادی دارد که به کیفیت بهتر زندگی و حصول صلح جهانی کمک می کند. مردم حق و وظیفه دارند که به طور فردی و جمعی در برنامه ریزی و اجرای مراقبت بهداشتی خویش مشارکت جویند. دولت ها نیز در برابر سلامت مردم خود مسئول هستند که این مسئولیت تنها در سایه اقدام های مکفی بهداشتی و اجتماعی تحقق می یابد. مهم ترین هدف اجتماعی دولت ها، سازمانهای بین المللی و جامعه جهانی در دهه های اخیر به گونه ای بوده که می خواسته همه مردم جهان تا سال ۲۰۰۰ میلادی به سطحی از سلامت برسند که به آنان امکان دهد از نظر اجتماعی و اقتصادی به یک زندگی مولد دست یابند. مراقبت های اولیه بهداشتی، کلید رسیدن به این مقصد اجتماعی، به عنوان بخشی از توسعه است که دقیقا منطبق با روح عدالت اجتماعی است».
 

مراقبت های اولیه بهداشتی، شامل مراقبت های اساسی مبتنی بر روش های کاربردی است که از نظر علمی معتبر و از نظر اجتماعی پذیرفتنی است. این مراقبت ها از طریق مشارکت کامل همه آحاد و افراد جامعه با هزینه ای که بتوان در هر مرحله از توسعه با روحیه خوداتکایی و خودگردانی از عهده آن برآمد، در دسترس همگان قرار می گیرد. این مراقبت ها بخشی جدایی ناپذیر از نظام بهداشت ملی و توسعه کلی اقتصادی و اجتماعی جامعه محسوب می شوند.
 
یکی از دست آوردهای قرن بیستم افزایش بی سابقه طول عمر انسان است. در نیم قرن گذشته امید به زندگی در بدو تولد به طور متوسط نزدیک به ۲۰ سال در جهان افزایش یافته و احتمال مرگ در بیست سال اول عمر تقریبا دو سوم کاهش یافته است. این موفقیت ها علیرغم چشمگیر بودن، بسیار کمتر از اهداف پیش بینی شده در «برنامه عمل جهانی جمعیت» و قطعنامه آلماآتا مصوبه کنفرانس بین المللی مراقبته ای اولیه بهداشتی در سال ۱۹۷۸ هستند. افزایش امید به زندگی در اکثر مناطق جهان بازتابی از دست آوردهای چشمگیر بهداشت عمومی و دسترسی به خدمات مراقبت های اولیه بهداشتی است.
 

دست آوردهای قابل توجه این خدمات بقاء بیشتر کودکان بوده که از طریق ارائه مراقبت ها در سطح پیشگیری اولیه از قبیل ایمن سازی و سطح پیشگیری ثانویه از قبیل درمان های کم هزینه رایج مثل مایع درمانی خوراکی برای کودکان مبتلا به اسهال حاصل گردیده است. با این حال در برخی از کشورها هنوز بیماری های قابل پیشگیری و قابل درمان از علل اصلی مرگ کودکان به شمار می روند. همچنین بسیاری از مردم در معرض خطر ابتلا به بیماری های انگلی و عفونی و نیز زوائد خطرناک ناشی از اضمحلال محیط زیست قرار دارند. از طرفی استفاده فزاینده از دخانیات، مشروبات الکلی و مواد مخدر، افزایش بیماری های مزمن و پرهزینه را در بین گروه سنی فعال و مردم سالمند تسریع خواهد کرد.
 

تأکید روزافزون روی سلامت مادر و کودک به عنوان هدف های اصلی برنامه های تنظیم خانواده باعث شده که دامنه فعالیت های این برنامه در سال های اخیر بیش از پیش گسترش یابد. به همین دلیل، در کنفرانس بین المللی جمعیت که در سال ۱۹۹۴ در شهر قاهره تشکیل شد تصمیم گرفته شد به جای عبارت «تنظیم خانواده» از عنوان کلی تر بهداشت باروری، استفاده شود.
 
طبق گزارش کنفرانس بین المللی جمعیت و توسعه، همه کشورها باید در چه زودتر حداکثر تا قبل از سال ۲۰۱۵، در راه ارائه خدمات بهداشت باروری به تمام افراد نیازمند این خدمات براساس سن، از طریق نظام مراقبت های اولیه بهداشتی، گام بردارند.
 

در حال حاضر در ایران بهداشت باروری در حیطه مراقبت های اولیه بهداشتی خدمات زیر را ارائه می دهد:
 
الف) مشاوره، اطلاع رسانی، آموزش، ارتباطات در زمینه مراقبتهای اولیه بهداشتی؛
ب) مراقبت های نوزاد به ویژه تغذیه با شیر مادر؛
 ج) مراقبت های بهداشتی کودکان و ترویج تغذیه سالم دوره کودکی؛
د) خدمات مربوط به مراقبت های قبل و بعد از زایمان، زایمان ایمن و مطمئن؛
ه) مراقبت های بهداشتی زنان مشتمل بر پیشگیری و درمان مناسب نازایی، جلوگیری از سقط جنین و درمان عوارض آن، پیشگیری و درمان مناسب بیماری های مقاربتی از جمله ایدز، کنترل و درمان سرطان های پستان و دستگاه تولیدمثل؛
و خدمات تنظیم خانواده؛
ز) مراقبت های بهداشتی سالمندان که در حال طراحی و ادغام در نظام ارائه خدمات است.
 
برنامه های بهداشت باروری نیازهای دختران و زنان را تأمین نموده زنان را در رهبری، برنامه ریزی، تصمیم گیری، مدیریت، اجرا و ارزشیابی مسائل مبتلابه مشارکت می دهد. بر این اساس زنان در تمام سطوح نظام مراقبت های اولیه بهداشتی جای دارند.
 
این برنامه ها با ارائه اطلاعات، مشاوره و خدمات بهداشت باروری به مردان جوان و بزرگسال، آنها را برای مشارکتی برابر در امر تنظیم خانواده، مسئولیت های خانوادگی، پرورش کودک و قبول مسئولیت اصلی در پیشگیری از بیماری های مقاربتی آموزش داده و آنان را در چنین زمینه هایی توانا می سازد.
 

دولت ها، مشارکت جامعه در ارائه خدمات مراقبت های بهداشت باروری را از طریق تمرکززدایی مدیریت در برنامه های بهداشت عمومی و ترغیب مشارکت و همکاری سازمان های غیردولتی محلی و بخش خصوصی در این امر، ارتقاء می دهند.
 
جامعه بین المللی نیز بر حسب درخواست کشورها، آموزش، کمک های فنی و وسایل پیشگیری از بارداری را برای کوتاه مدت، در مناطقی که بهداشت باروری کیفیت غیر قابل قبول و یا روند نزولی دارد، تأمین می کند.
 
مهاجرین در همه کشورها باید از دسترسی برابر برای دریافت خدمات بهداشت باروری برخوردار باشند.
 
منبع: کتاب دانش خانواده. حسین محمودیان و دیگران. صص 139-143، انتشارات سمت،  اول. 1383.