تغییرات بدن زنان در دوران بارداری

در جریان آبستنی، تغییرات زیادی در بدن مادر پدید می آید.
 

افزون بر تمایز دستگاه تناسلی زنان از مردان و تفاوت دستگاه تناسلی بیرونی در دو جنس و نیز چگونگی تشکیل اسپرم و تخمک، فرق آشکار آلت با کانال واژن، مجاری تناسلی و غدد ضمیمه آن، پدیده ها و ویژگیه ایی در دستگاه تناسلی زن مشاهده می شود که مرد، فاقد آن است. این امر، نشانه بارز تکامل تولید مثل دو جنسی در نوع آدمی است. قاعدگی، حاملگی، زایمان و یائسگی را می توان از مسائل خاص دستگاه تناسلی زنان دانست، که زندگی زن را با نوساناتی همراه می سازد و محدودیت هایی را برای وی پدید می آورد و در آن، موضوعاتی نیازمند ژرف اندیشی و تأمل است.
 

بهترین سن برای بارداری، ۱۹ تا ۲۵ سالگی است؛ در ۳۰ سالگی، قدرت باروری به طور محسوسی کاهش می یابد و با گذشت هر سال، این کاستی بیشتر می شود، گرچه مکانیسم تولیدمثل پیچیده است و هر اتفاقی ممکن است در آن رخ دهد. مواردی از بارداری در دوره عادت ماهانه (ایام حیض) دیده شده و نیز گزارش شده است زنانی در سن ۴۸ سالگی، ۵۹ سالگی، و ۷۲ سالگی صاحب فرزند شده اند.
 
تغییرات بدن مادر
 در جریان آبستنی، تغییرات زیادی در بدن مادر پدید می آید؛ وزن رحم از ۵۰ گرم تا حدود ۱۱۰۰ گرم افزایش می یابد؛ پستانها نزدیک به دو برابر بزرگ می شوند و مهبل و دهانه فرج نیز به تدریج وسیع می گردند.
 
غده تیروئید مادر، حدود ۵۰ درصد بزرگ می شود و تولید تیروکسین از آن افزایش می یابد. به طور معمول، غدد پاراتیروئید نیز در دوران آبستنی بزرگ می شود و به این وسیله، کلسیم لازم برای استخوان های جنین از استخوان های مادر فراهم می آید و غلظت کلسیم مایعات خارج سلولی مادر در حد طبیعی برقرار می ماند. غده هیپوفیز پیشین نیز با ۵۰ درصد رشد، تولید کورتیکوتروپین، تیروتروپین و پرولاکتین خود را افزایش می دهد و هورمون های استروژن و پروژسترون جفت، ترشح هورمون محرک فولیکولی و لوتئینی را به طور کامل سرکوب می کند.
 
در نیمه دوم آبستنی، حجم خون مادر افزایش می یابد و نزدیک به زمان زایمان حجم خون، ۳۰ درصد، بیشتر از حد طبیعی می گردد. افزایش هورمون های آلدوسترون و استروژن ها در این دوران، بر بازجذب مایعات از کلیه ها می افزایند؛ مغز استخوان، فعال می شود و گلبول های قرمز بیشتری می سازد و به این ترتیب، مادر در زمان زایمان حدود ۱ تا ۲ لیتر خون اضافی دارد که نزدیک به آن در جریان زایمان طبیعی دفع می شود.
 
میزان ادرار مادر به علت افزایش نوشیدن مایعات و نیز افزایش بار فرآورده های دفعی اندکی بالا می رود. در دستگاه ادراری، تغییراتی پدید می آید. از یک سو بر اثر فزونی تولید هورمون های استروئیدی جفت و قسمت قشری فوق کلیه، بازجذب سدیم، کلر و آب به وسیله توبول های کلیوی زیاد می گردد. از دیگر سو، پالایش گلومرولی تا ۵۰ درصد افزایش می یابد و در نتیجه، به طور معمول، مادر تنها دچار حدود ۳ کیلوگرم آب و نمک اضافی می شود.
 
به این ترتیب، مادر در سه ماهه دوم و سوم به میزان شایان توجه افزایش وزن پیدا می کند که به طور متوسط ۱۱ کیلوگرم است. حدود ۳ کیلوگرم جنین، ۲ کیلوگرم مایع آمینوتیک جفت و غشاهای جنینی، ۲ کیلوگرم افزایش وزن رحم و پستان ها، 5/2 کیلوگرم مایع اضافی در خون و مایع خارجی سلولی، 5/1 کیلوگرم تجمع چربی در این دوران، از آنجا که متابولیسم پایه مادر افزایش می یابد و نیز به خاطر افزایش وزن، مقدار اکسیژن مصرفی پیش از تولد نوزاد، حدود ۲۰ درصد بیشتر از حد طبیعی است، به همین میزان، نیز دی اکسید کربن تولید می شود و در نتیجه، تنفس دقیقه ای مادر زیاد می گردد و فشار خون حداکثر (سیستولی) و حداقل (دیاستولی) کمتر از دوره قبل و پس از بارداری است که مکانیسم سازش با این پدیده ها هنوز به طور کامل شناخته نشده است.
 
منبع:  کتاب زن. سیدهادی حسینی و علی احمد راسخ . صص 44-47، انتشارات امیرکبیر. سوم. 1387.