شاه ولی الله دهلوی
ابوالفياض قطب الدين احمد بن عبدالرحيم معروف به « شاه ولي الله دهلوي » و « محدث دهلوي » ( 1114 ـ 1176 ق / 1753 ـ 1762 م ) دانشمند مسلمان ( قرآن شناس ، حديث پژوه ، فقه پژوه و متکلم ) و اسلام شناس و احياگر / اصلاحگري عرفاني مشرب بزرگ انديشه ديني / اخلاقي و اجتماعي / سياسي در قرن دوازدهم هجري / هجدهم ميلادي در شبه قاره ي هند ، ( متولد و متوفي و مدفون در دهلي ) .
وي داراي آثار عديده ، در حدود يکصد اثر به دو زبان فارسي و عربي است که از آن ميان در حدود سي و پنج اثر چاپ و به انگليسي و زبانهاي ديگر ترجمه شده است . اولين معلم او پدرش شاه [ کلمه ي شاه ، لقب طريقتي / عرفاني است ] عبدالرحيم عمري ( م 1131 / 1719 م ) ، موسس و مدير مدرسه ي علميه ي رحيميه در دهلي بود . معروف است که در هفت سالگي قرآن کريم را حفظ کرد . در پانزده سالگي به توصيه ي پدر به طريقت صوفيانه ي نقشبنديه وارد شد . سپس استاد و مدير مدرسه ي پدر گرديد .
در سال 1143 به حج رفت و اين فريضه ي ديني واجب را به جاي آورد ؛ و چهارده ماه در حرمين شريفين ، به ويژه مدينه رحل اقامت افکند و نزد علماي بزرگ آنجا به تجديد و توسعه ي آموخته هاي خود ، به ويژه در زمينه ي حديث پرداخت .
در سال 1145 ق / 1732 م به هند بازگشت و از آن پس عمر خود را يکسره وقف تعليم و تاليف و ارشاد ياران طريقت خود کرد . يک دهه ي بعد ، اثر گران سنگ علمي ـ اجتماعي خود حجت الله البالغه را به عربي نوشت ( چاپ قاهره ، 2 جلد ، 1952 ـ 1953 ) . در اين کتاب صلاي احياگري و بازگشت به خلوص اوليه ي فرهنگ و علوم اسلامي ، با تاکيد بر قرآن و حديث ، و نيز چاره انديشي هاي اجتماعي براي حل معضلات مسلمانان در داده است . نگرش و انديشه ي صوفيانه ي او ته رنگي در آثارش دارد و هدفش به بار آوردن تهذيب نفس و وسعت مشرب است ، و در هر حال برجسته و موکد نيست .
تجددگرايان مسلمان نظير علامه محمد اقبال لاهوري ( م 938 ) و فضل الرحمن ( م 1988 ) در او شخصيت وحدت بخش تفرقه ها و تحزب ها و فرقه گرايي هاي فقهي / حقوقي و ايدئولوژيک مي ديدند که دعوتگر به اجتهادي نوين است و روي آوردن به باطن کتاب و سنت .
او داراي زندگينامه ي خودنوشت کوتاهي به نام الجزء اللطيف في ترجمه ي العبد الضعيف ( به فارسي ) است و در کتاب انفاس العارفين هم اشارات زندگينامه اي دارد . نهضت فرهنگي و اجتماعي ـ سياسي اي که او ، فرزندان ( به ويژه عبدالعزيز از ميان پنج پسرش ) و شاگردانش به بار آورند ، به تعبير عبيدالله سندي ( م 1944 ) « نهضت ولي الله » نام گرفت . پس از تاسيس پاکستان و استقلال آن ، شاه ولي الله به صورت قهرمان ملي و متفکر سياسي ـ اجتماعي تلقي شد ؛ و به او همان شأني را دادند که به عارف مسلمان هندي و مصلح ديني ـ اجتماعي قرن هفدهم ميلادي يعني شيخ احمد سرهندي داده بودند . امروزه ، چنان که اشاره شد ، نهضتهاي بزرگ ديني اسلامي در گستره ي جنوب آسيا ، به ويژه گروهي به نام ديوبندي Deobandis ـ که تکثرگرايي و روحيه و پيش زمينه ي عرفاني دارند ـ خود را ملهم از آراء و آثار شاه ولي الله و فرزندش شاه عبدالعزيز مي دانند . جنبش هايي که کما بيش صوفي / تصوف ستيزند ، نظير اهل حديث ، حتي پيروان مولانا مودودي ، در زندگي و آثار شاه ولي الله ، بازگشت به مباني اصلي شريعت ، طرد سياسي تاثيرات و نفوذ فرهنگي / استعماري بيگانه ، و در يک کلام ، سرچشمه ي اعتقادات اصلاح طلبانه ي خود را مي يابند . در زمان حيات شاه ولي الله ، مخالفتهاي فرقه هاي نژادي غيرمسلمان هندي نظير « جات » و « مراتهه » ، و قهراً پس از وفاتش اشغال و استعمار انگلستان در کار بود . نواده ي او شاه اسماعيل شهيد با وجود تلاش براي برانداختن رسوم خرافه آميز محلي بعضي از توده هاي مسلمانان ، و نيز اعتقاد به لزوم جهاد با نيروهاي غيرمسلمان و اشغالگر هند ، در عين حال ـ مانند جدش شاه ولي الله ـ داراي آثار عرفاني بر وفق مکتب بن عربي است . دسته ي ديگري از پيروان او که برجسته ترين آنها شاگرد و خويشاوند نزديک او محمد عاشق ( م 1773 ) بود ، در عمل ، پيگير گرايشهاي عرفاني شاه ولي الله شدند .
شاه ولي الله مردي کوشا و کثيرالتاليف بود . آثار او را تا يکصد کتاب و رساله هم برشمرده اند که در حدود سي اثر از آنها به چاپ رسيده ( و بقيه يا به صورت نسخه ي خطي است يا از بين رفته است ) . آثار او به دو زبان عربي ـ زبان رسمي و علمي سراسر جهان اسلام از آغاز تا امروز ـ و فارسي ـ زبان رسمي و ادبي هشتصد ساله ي هندوستان از عهد غزنويان تا استعمار بريتانيا ـ نوشته شده است .
بعضي از آثار فارسي او ( که در آن زمان ، زبان ادبي و رسمي / اداري هند بود ) عبارتند از :
1 ـ الطاف القدس في معرفه لطائف النفس ( چاپ هند ، 1964 م )
2 ـ الانتباه في سلاسل اولياء الله
3 ـ اتحاف النبيه في ما يحتاج اليه المحدث و الفقيه ( لاهور ، 1969 م ) .
و مهمتر از نظر بحث و تحقيق ، آثار قرآن پژوهي اوست که برجسته ترين آنها عبارتند از :
4 ـ فتح الرحمن في ترجمه ي القرآن که پايان ترجمه و پاکنويس آن به تصريح خود شاه ولي الله در 1151 ق / 1738 م بوده و در کراچي و بعشي شهرهاي هند کراراً چاپ شده و بحث درباره ي آن موضوع اصلي اين مقاله است .
5 ـ الفوز الکبير في اصول التفسير که رساله اي کم حجم و پر مغز درباره ي اصول و مباني تفسير قرآن است که هم به مسائل زباني / ادبي و بلاغي و هم عناصر و ارکان و اصول تفسير نگاري در پنج مبحث و بخش اصلي پرداخته است . ( کراچي ، 1964 م ) ترجمه ي عربي اين کتاب در جهان اسلام ( عرب زبان ) اشتهار و به حق اعتبار دارد و تحت عنوان ترجمه ي الفوز الکبير ... بارها در کراچي و کشورهاي عربي به طبع رسيده است . ترجمه ي انگليسي اش به کوشش گ . هـ . جلبني ( G.H.Jalbani ) با عنوان The Principle of Quran Commentary انتشار يافته است ( اسلام آباد ، 1985 م )
6 ـ المقدمه في قوانين الترجمه رساله اي کوتاه و چاپ نشده در باب اصول و روشهاي درست ترجمه ي قرآن است .
7 ـ نامه هاي فارسي او در چندين کتابخانه از کتابخانه هاي هند نگهداري مي شود که گزينه هايي از آنها به اردو ترجمه و چاپ شده است .
نظرات کاربران
ارسال نظر
با تشکر، نظر شما پس از بررسی و تایید در سایت قرار خواهد گرفت.
متاسفانه در برقراری ارتباط خطایی رخ داده. لطفاً دوباره تلاش کنید.
