در ایران اصولا چند نسل بعد از امامان را به عنوان امامزاده محسوب می‌کنند؟ آیا معیاری برای این موضوع وجود دارد؟
اصطلاح امامزاده برای اشاره به فرزند یکی از امامان و نیز نوادگان آنان به کار می‌رود. در واقع امامزاده کسی است که بلافاصله یا به فاصله کمی از نسل امام باشد. این اصطلاح از قرن هشتم هجری قمری و حتی قبل از آن وجود داشته است؛ ولی از قرن نهم به بعد ترویج یافت. اکنون ما با مفهوم «بقعه متبرکه» امامزادگان را می‌شناسیم. بقعه متبرکه مکانی است که درآن مرقد مطهر فرزندان و نوادگان ائمه اطهار قرار دارد. این تعریف از کوچکترین تا بزرگترین بنا را شامل می‌شود. البته سادات معاصر هم از اولاد امامان هستند؛ ولی بنائی به نام بقعه متبرکه برای آنها موجود نیست و سادات معاصر جزو این تعریف محسوب نمی‌شوند.
در حال حاضر تعداد امامزاده‌های بلا فصل در ایران چه تعداد است؟
در این رابطه باید به اقسام امامزادگان از نظر جایگاه و اعتبار اشاره کرد. امامزادگان به پنج طبقه تقسیم می‌شوند که چهار طبقه اول مد نظرما است. بعضی از اینها شهرت جهانی دارند و بعضی هم شهرت کشوری و استانی. تعدادی از آنها امامزاده بلافصل هستند که عبارتند از حضرت علی بن محمد باقر (ع) (مشهد اردهال در استان اصفهان)، حمزه بن موسی (ع) در استان تهران (ری)، حسین بن موسی بن جعفر (ع) علاء الدین حسین (ع) در شیراز، امامزاده حسین (ع) قزوین، امامزاده هاشم (ع) گیلان – رشت، امامزاده عبدالله (ع) در همدان و تعدادی دیگر.
مقبره امامزاده‌های مورد تایید سازمان اوقاف، بیشتر مربوط به کدام دوره تاریخی است؟
در مورد دوره‌های تاریخی، دوره‌های ایلخانی، تیموریان، صفویه، افشاریه، زندیه، قاجار، پهلوی و جمهوری اسلامی مطرح است که البته در دوره‌های تاریخی قاجار، پهلوی و جهموری اسلامی هیچ امامزاده‌ای به ثبت نرسیده است. عموم امامزادگان مربوط به دوره‌های قبل از قاجار هستند. البته کسانی بوده‌اند که مقابری را از دوران معاصر معرفی کرده‌اند. اما سازمان اوقاف ممانعت به عمل آورده و اجازه ثبت این مقابر را به عنوان مقابر امامزاده نداده است.
یعنی از سوی برخی افراد مقابری که پیشینه‌شان به دوران معاصر باز می‌گردد، به عنوان مقبره امامزاده، به سازمان اوقاف معرفی شده است؟
بله. افرادی هستند که بدلیل علاقه خاص به یک نفر از بزرگان سادات معاصر، درخواست ساخت گنبد و بارگاه برای ایشان را طرح کرده‌اند. البته سازمان اجازه ساخت گنبد و بارگاه و یا نصب ضریح را به آنها نمی‌دهد.
این درخواست‌ها بیشتر از سوی کدام قشر از مردم مطرح شده است؟ چه کسانی چنین درخواست‌هایی را نزد شما می‌آوردند؟
قشر خاصی که منسوب به آن خاندان هستند یا اینکه هدف خاص را دنبال می‌کنند.
تعداد چنین درخواست‌هایی زیاد است؟
خیر. در خواست‌ها موردی است ولیکن همین در خواست‌های موردی انرژی و توان زیادی را جهت جلوگیری از احداث گنبد و بارگاه از سازمان می‌گیرد. مثلاً برخی خواب نما می‌شوند. حتی اتفاق افتاده که به رسم امانت، فردی را در جایی دفن کرده‌اند. بعد از چند سال و بنابه وصیت آن فرد جنازه او را به نجف منتقل کرده‌اند و او را در آنجا دفن کرده‌اند. بعدها خانواده آن فرد، قبر اولیه آن شخص را گنبد و بارگاه کرده‌اند.
یعنی قبر خالی را گنبد و بارگاه کرده‌اند؟
بله. هرچند که این مورد در حال حاضر تخریب شده و آثاری از گنبد و بارگاه وجود ندارد. در حال حاضر ما شاهد رونق گرفتن عمران و آبادانی امامزادگان هستیم. به همین جهت بعضا افرادی یافت می‌شوند که تفکر خوب و مثبتی در این زمینه ندارند. این افراد دنبال این هستند که با معرفی کردن یک مقبره یا مکانی خاص، یک امامزاده درست کنند. این افراد در واقع زمین و املاکی دارند و می‌خواهند با چنین ترفندی قیمت زمینهای خود را افزایش دهند. این افراد حتی حاضرند زمین و ملک خود را در اختیار ما قرار دهند. با این ترفند املاک آنها پر رونق و با ارزش می‌شود. البته ضمن بررسی اجازه فعالیت به آنها نمی‌دهیم.
در مورد سند و مدارکی که دال بر تایید ماهیت مقابر امامزادهها است توضیح می‌دهید؟ چگونه و با کدام سند، هویت یک قبر را به عنوان یک امامزاده تبیین می‌کنید؟
سند هویت یک قبر بعنوان امامزاده همان مکان «بقعه متبرکه» است که طی سالیان متمادی مورد احترام و تکریم مجاورین و مردم منطقه است. ولیکن از طریق شیاع محلی یا شجره نامهها که در این زمینه وجود دارد امامزاده احراز هویت می‌شود.
در رابطه با اثبات ماهیت امامزادهها بحثی مطرح شده بود که باید در پی شجره‌نامه (به عنوان سندی متقن) باشیم. همین موضوع باعث شده بود که خیلی‌ها شجره‌نامه تولید کنند. البته در این مورد ما «بلک لیست» داریم؛ لذا هر کسی نمی‌تواند دارای شجره‌نامه باشد. حضرت آقا در این مورد به ما گفتند: امامزادهها مراکز ثروت معنوی هستند. در هر نقطه‌ای که امامزادهها هستند مردم به آن توجه دارند. بحمدلله در جای جای ایران این مراکز معنوی وجود دارد. حال برخی از آنها سند دارند و برخی هم سند ندارند که ایرادی بر آن وارد نیست.
این فرمایش مقام معظم رهبری مدظله العالی برای ما سند است که فرمودند: «از مرحوم آقا میرزا سید علی کاشانی پرسیده بودند که سند آقا علی عباس چیست، در پاسخ گفته بودند خودش سند است . هرکس حاجتی دارد آنجا می‌رود و حاجتش بر آورده می‌شود.» این پاسخ صریح به آنهایی است که دنبال سند امامزادگان هستند.
امروزه یکی از مزیت‌های نسبی ما وجود همین امامزادهها است. با این اوصاف نمی‌توانیم وارد بحث کرامات امامزادهها شویم. کرامات زیادی از این اشخاص دیده شده که متاسفانه به دلیل فضای مجازی و هجمه‌های موجود نمی‌توانیم به آنها بپردازیم.
یک موضوع دیگر به اسم این امامزادهها باز می‌گردد. دیده شده که در همان فضای مجازی که بدان اشاره داشنید، گاها اسامی عجیبی از امامزادهها منعکس می‌شود. به عنوان نمونه امامزاده بیژن و امامزاده قل قلی. جریان این دو امامزاده چیست؟
در این مورد گرایش‌ها و لهجه‌ها و آداب و مراسم محلی بسیار تاثیر گذار است. در رابطه با همین امامزاده بیژن و قل‌قلی که بدان اشاره داشتید، بعضا باید لهجه‌ها و آداب و رسوم را نیز در نظر گرفت. در شهرستان نور امامزاده‌ای به اسم امامزاده سید محمد (ع) وجود دارد. از آنجهت که محیط امامزاده بعنوان محلی آرام و بی جن شناخته می‌شد، کم کم آن محل به نام بی جن نامگذاری گردید. امامزاده را هم به این نام شناختند. نهایتا در گویش محلی حرف ج به ژ تبدیل شده و این امامزاده به امامزاده بیژن مشهور شده است. در حالی که نام اصلی آن امامزاده سید محمد (ع) است.
نام اصلی امامزاده قل قلی نیز محمد بن حنفیه است که در استان گیلان مدفون هستند. بعضی از مردم باور دارند که برای گرفتن حاجت باید در این امامزاده غلت بزنند و اگر در اثر غلت زدن آسیب نبینند حاجت خود را می‌گیرند در حالیکه هیچ سند مکتوب و مستندی که تایید کننده رفتار مردم در این امامزاده برای گرفتن حاجت شان باشد، وجود ندارد.
در مورد امامزاده سید ابراهیم توضیح می‌دهید؟سندی دال بر وجود «امامزاده سید ابراهیم» در نزدیکی تخت جمشید موجود است؟
این امامزاده از فرزندان امام موسی کاظم (ع) هستند. بنای ساختمان پیشین امامزاده فرسوده شده بود و به همین دلیل امنیت زائرین در خطر بود. ما مجبور شدیم جهت ایجاد شرایط مناسب برای زیارت مردم با حفظ موازین شرعی این بقعه متبرکه را بازسازی کنیم. متاسفانه دشمن از این مسئله سوء استفاده کرده و بازسازی را بعنوان امامزاده سازی جلوه می‌دهد.
در حال حاضر بیشترین امامزاده در کدام استان است؟
بیشترین امامزادهها در استان فارس هستند. سپس مازندران، گیلان، اصفهان، تهران، آذربایجان شرقی، بوشهر، کهگیلویه و بویر احمد.
استانی یافت می‌شود که امامزاده نداشته باشد؟
خیر. همه استان‌ها امامزاده دارند.
کدام استان دارای کمترین امامزاده است؟
استان سیستان و بلوچستان با ۲ امامزاده و ۱۰ آرامگاه.
در حال حاضر چه تعداد مقبره امامزاده و پیامبر الهی در ایران شناسایی شده است؟
در حال حاضر ۸۰۸۴ بقعه داریم که از این تعداد، ۸۰۵۱ باب مربوط به بقعه متبرکه امامزادهها است و باقی آن (۳۳ تن) به پیامبران الهی تعلق دارد.
مقبره کدامیک از پیامبران الهی در ایران است؟
حضرت دانیال نبی علیه السلام در استان خوزستان است. حضرت قیدار نبی (ع) زنجان – حضرت ارمیا (ع) شاهرود – چهار انبیاء (ع) قزوین – حضرت صالح (ع) گلستان – حضرت شعیا(ع) –اصفهان، حضرت لوط (ع) تهران – حضرت شعیب (ع) خراسان رضوی حیقوق نبی در همدان ...
این مقابر منسوب هستند یا قطعیت دارد؟
ببینید؛ نیازی نیست بیش از حد به این مسائل بپردازیم. ما اگر بخواهیم واقعیات را به مردم بگوییم، مسائل دیگری را نیز باید بازگو کنیم. به عنوان مثال همین تخت فولاد اصفهان مدفن هزاران پیامبر الهی است. ولی اکنون با این شرایط امکان بررسی و بازگویی وجود ندارد.
مساله دیگر به مقایسه تعداد بقعه‌های مبارک در زمان قبل و بعد از انقلاب باز می‌گردد. میزان و تعداد این بقعه‌ها چه تغییراتی داشته است؟
در این مورد تفاوتی صورت نگرفته است؛ چراکه قبل از انقلاب توجهی به مقابر امامزادهها نمی‌شد. بعد از انقلاب به این موضوع ورود شد و با تشکیل سازمان اوقاف، کارشناسانی وارد کار شدند و دست به تحقیق زدند. همین الان نیز در برخی جاها وارد پالایش شده‌ایم تا امامزاده‌های واقعی از دیگر امامزادها تمیز داده شود.
از پالایش امامزادهها صحبت کردید. آیا از میزان تخریب امامزاده‌های غیر واقعی و ساختگی آماری در دست است؟
در این مورد شاید ملاحظاتی را داشته باشیم. اما تا کنون در این مورد تخریب نداشته‌ایم و آمار مشخصی وجود ندارد.
با توجه به میزان تعداد بقعه‌های متبرکه، حس می‌شود که در جذب تورسیم مذهبی ضعیف عمل کرده‌ایم. دلیل این موضوع چیست؟
با توجه به جمعیت مسلمان ایران و وجود مراکز زیارتی فراوان در کشورمان در میان انواع رایج گردشگری در کشور گردشگری مذهبی و زیارتی دارای پتانسیل و اهمیت زیادی است که متاسفانه کشورمان درصد ناچیزی از سهم گردشگری مذهبی را به خود اختصاص داده است. یکی از دلایل آن فراهم نبودن زیر ساخت‌های لازم جهت جذب و نگهداری زائر در بقاع متبرکه و اماکن مذهبی است. دلیل دیگر عدم معرفی امامزادگان توسط دستگاههای تبلیغی و فرهنگی در داخل و خارج از کشور می‌باشد. در حال حاضر در ۱۱۹ بقعه متبرکه از ۲۳ کشور زائر خارجی داریم که بخشی از این گردشگران صرفاً به قصد زیارت و بخش دیگر به دلیل تاریخی و سیاحتی در آنجا حضور پیدا می‌کنند.
موضوع دیگر به میزان نذورات و هدایای نقدی و غیر نقدی مردم به این اماکن دینی – مذهبی باز می‌گردد. از این میزان خبر دارید؟
باتوجه به اینکه مدیریت این امامزادهها توسط هیات امناء که از معتمدان یک محله و بزرگان آن هستند اداره می‌شود پول‌هایی که داخل ضریح امامزادهها ریخته می‌شود در خود امامزاده در سه سر فصل عمرانی (توسعه، عمران و آبادانی متبرکه) جاری (حقوق خادم و خدمت رسانی به زائر) و سرفصل فرهنگی هزینه می‌شود.
