به گزارش سرویس وقف و بقاع متبرکه پایگاه فرهنگی اطلاع رسانی راسخون از سایت تبیان، کشور های پیشرفته، بخش اعظمی از پیشرفتشان را به خصوص در حوزه علم و فناوری مدیون وقف هستند؛ دانشگاه‌های بزرگ دنیا با وقف اداره می‌شوند. بزرگترین جوایز دنیا مثل نوبل، با موقوفه است.
وقف یکی از راهکارهای افزایش گردش مالی در اسلام، راهی برای رفع محرومیت، کاهش اختلاف طبقاتی، افزایش رفاه، توسعه و پیشرفت کشور است که در متون دینی با عنوان صدقه جاریه شناخته می‌شود.
باوجود برکات زیادی که این برنامه دقیق اسلامی دارد، لازم است به گسترش آن کمک کرد و آن را در راه رفع معضلات و مشکلات جامعه به‌کار گرفت. برای بررسی ظرفیت‌های وقف و گستره آن در تاریخ، با محمد محرابی، رئیس اداره ترویج فرهنگ وقف سازمان اوقاف گفت‌وگو کرده‌ایم. مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.
وقف یکی از راهکارهای افزایش گردش مالی در اسلام، راهی برای رفع محرومیت، کاهش اختلاف طبقاتی، افزایش رفاه، توسعه و پیشرفت کشور است که در متون دینی با عنوان صدقه جاریه شناخته می‌شود.
باوجود برکات زیادی که این برنامه دقیق اسلامی دارد، لازم است به گسترش آن کمک کرد و آن را در راه رفع معضلات و مشکلات جامعه به‌کار گرفت. برای بررسی ظرفیت‌های وقف و گستره آن در تاریخ، با محمد محرابی، رئیس اداره ترویج فرهنگ وقف سازمان اوقاف گفت‌وگو کرده‌ایم. مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.
آیا تا به حال در مسئله وقف خلاقیتی داشته‌ایم؟ خلاقیت اساسا چه کمکی به توسعه مفهوم وقف می‌کند؟
من مایلم از خلاقیت استفاده نکنم، به جای آن از واژه تنوع موضوعی استفاده می‌کنم. الان مثل قدیم نیست که وقف در حوزه‌های خاصی فقط مطرح شود؛ تنوع موضوعی در حوزه وقف، به خصوص طرح موضوعات جدید وجود دارد.
برخی مراجعه می‌کنند برای وقف حق مالکیت معنوی، حق انتشار کتاب، حق تألیف، وقف سهام، تملک یک ستون در یک روزنامه؛ چراکه روزنامه هم ارزش مالی دارد، بنابراین قابلیت وقف کردن هم دارد. موردی داشته‌ایم که از روزنامه محلی کسی رجوع کرده و می‌پرسید که آیا من می‌توانم یک صفحه از روزنامه‌ام را وقف کنم؟ به طور مثال این صفحه را تماماً در زمینه وقف کار کنم، یا منافع مادی این صفحه را وقف کنم.
حتی ما وقف فضای مجازی داریم؛ در اقصاد جدید، فضای مجازی و صفحه‌های اجتماعی مالیت دارند و قابلیت نقل و انتقال دارند، درآمد و منافع مالی دارند و طبیعتاً می‌توان این‌ها را در موضوع وقف تعریف کرد.
این مسائل اخیراً دارد بروز می‌کند و علاقه‌مندانی هم دارد. با توجه به تبلیغاتی که سازمان اوقاف تدارک دیده و گرایش گسترده‌ای که مردم به وقف دارند، خود به خود طرح این موضوعات دور از ذهن نیست.
حالا باید دید این مسائل جدید قابلیت وقف دارند یا ندارند؟ و اینکه در منابع فقهی و قوانین حقوقی تطبیق پیدا می‌کنند که طبیعتاً سازمان اوقاف، به عنوان نهاد متولی، کارهایی را در این زمینه شروع کرده که هیات فقهی و حقوقی سازمان، مسائل شرعی آن را دنبال می‌کند.
کاری که اوقاف برای تسهیل فرایند وقف کرده است
یکی از طرح‌هایی که ما روی آن کار می‌کنیم، تسهیل فرایند وقف است. قدیم شاید مردم وقف را فقط در خانه و ملک می‌دانستند، ولی الان با توجه به علاقه‌مندی مردم به وقف، عده‌ای می‌خواهند وقف کنند و باقیات الصالحات شرکت کنند؛ برای کسانی هم که خانه، ملک یا مغازه ندارند، ما می‌گوییم وقف فقط منحصر به این موارد نیست.
در فرایند تسهیل وقف طرح وقف‌های جمعی، طرح وقف سهام، طرح وقف‌های خانوادگی را مطرح می‌کنیم که هرکس به قدر وسع خودش می‌تواند سهام بگیرد و یا وقف مشارکتی کند؛ طرح مشارکتی یک نمونه‌اش می‌شود بیمارستان تخصصی تهران که اوقاف در شهر ری شروع به ساخت آن کرده است. در این طرح مردم می‌توانند به هر میزان که می‌توانند، مشارکت کنند و در استان‌های دیگر هم در موضوعات مختلف می‌خواهیم این طرح‌ها اجرا کنیم.
من مایلم از خلاقیت استفاده نکنم، به جای آن از واژه تنوع موضوعی استفاده می‌کنم. الان مثل قدیم نیست که وقف در حوزه‌های خاصی فقط مطرح شود؛ تنوع موضوعی در حوزه وقف، به خصوص طرح موضوعات جدید وجود دارد.
برخی مراجعه می‌کنند برای وقف حق مالکیت معنوی، حق انتشار کتاب، حق تألیف، وقف سهام، تملک یک ستون در یک روزنامه؛ چراکه روزنامه هم ارزش مالی دارد، بنابراین قابلیت وقف کردن هم دارد. موردی داشته‌ایم که از روزنامه محلی کسی رجوع کرده و می‌پرسید که آیا من می‌توانم یک صفحه از روزنامه‌ام را وقف کنم؟ به طور مثال این صفحه را تماماً در زمینه وقف کار کنم، یا منافع مادی این صفحه را وقف کنم.
حتی ما وقف فضای مجازی داریم؛ در اقصاد جدید، فضای مجازی و صفحه‌های اجتماعی مالیت دارند و قابلیت نقل و انتقال دارند، درآمد و منافع مالی دارند و طبیعتاً می‌توان این‌ها را در موضوع وقف تعریف کرد.
این مسائل اخیراً دارد بروز می‌کند و علاقه‌مندانی هم دارد. با توجه به تبلیغاتی که سازمان اوقاف تدارک دیده و گرایش گسترده‌ای که مردم به وقف دارند، خود به خود طرح این موضوعات دور از ذهن نیست.
حالا باید دید این مسائل جدید قابلیت وقف دارند یا ندارند؟ و اینکه در منابع فقهی و قوانین حقوقی تطبیق پیدا می‌کنند که طبیعتاً سازمان اوقاف، به عنوان نهاد متولی، کارهایی را در این زمینه شروع کرده که هیات فقهی و حقوقی سازمان، مسائل شرعی آن را دنبال می‌کند.
کاری که اوقاف برای تسهیل فرایند وقف کرده است
یکی از طرح‌هایی که ما روی آن کار می‌کنیم، تسهیل فرایند وقف است. قدیم شاید مردم وقف را فقط در خانه و ملک می‌دانستند، ولی الان با توجه به علاقه‌مندی مردم به وقف، عده‌ای می‌خواهند وقف کنند و باقیات الصالحات شرکت کنند؛ برای کسانی هم که خانه، ملک یا مغازه ندارند، ما می‌گوییم وقف فقط منحصر به این موارد نیست.
در فرایند تسهیل وقف طرح وقف‌های جمعی، طرح وقف سهام، طرح وقف‌های خانوادگی را مطرح می‌کنیم که هرکس به قدر وسع خودش می‌تواند سهام بگیرد و یا وقف مشارکتی کند؛ طرح مشارکتی یک نمونه‌اش می‌شود بیمارستان تخصصی تهران که اوقاف در شهر ری شروع به ساخت آن کرده است. در این طرح مردم می‌توانند به هر میزان که می‌توانند، مشارکت کنند و در استان‌های دیگر هم در موضوعات مختلف می‌خواهیم این طرح‌ها اجرا کنیم.
وقف در حل مشکات جامعه چه جایگاهی دارد؟
وقف جایگاه بسیار رفیع و بزرگی دارد و اخیراً نهادهای فرهنگی، اقتصادی وعلمی به ارزش این جایگاه پی برده‌اند. با وقف می‌شود بسیاری از معضلات و مشکلات جامعه که به طور طبیعی شاید با منابع موجود قابل درمان و حل نباشد را حل کرد.
به همین خاطر مقام معظم رهبری در سیاست‌های کلان علم و فناوری، یک بند را به وقف اختصاص می‌دهند؛ ایشان دستور دادند به ارتقاء سهم وقف در توسعه علم و فناوری؛ به همین دلیل وزارت علوم به این سمت و سو آمده و دارد در این زمینه کار می‌کند، یا وزارت آموزش و پرورش متوجه این موضوع شده که چقدر امر وقف می‌تواند کمک کند به عرصه آموزش‌های ماندگار، یا توسعه پایدار آموزش‌های عمومی؛ وقف حتی در حوزه محیط زیست می‌تواند ایفای نقش کند. خیرینی هستند که اگر بدانند که می‌شود با ایجاد موقوفه، منابع پایداری برای حفظ محیط زیست کشور، برای گونه‌های در حال انقراض اختصاص داد، حاضر به فعالیت هستند. وجه مثبت این کار در مقایسه با طرح‌های دولتی این است که دستخوش نوسانات اقتصادی کشور کمتر قرار می‌گیرد؛ چراکه طرح‌های دولتی یک سال بودجه به آن تعلق می‌گیرد و یک سال تعلق نمی‌گیرد، اما وقف پایدار است.
در کشور های دیگر هم موضوع وقف مطرح بوده است؟
وقف یک مفهوم جهان‌شمول است و فقط در حوزه معارف اسلامی مطرح نیست، بلکه در همه دنیا مطرح است. شاید آنها به اسم دیگری این موضوع را مطرح کنند، ولی این کار در کشورهای دیگر هم انجام می‌شود. سازمان اوقاف یک پژوهشی کرده است درباره اینکه الان کشورهای پیشرفته بخش اعظمی از پیشرفتشان را به خصوص در حوزه علم و فناوری مدیون وقف هستند؛ دانشگاه‌های بزرگ دنیا با وقف اداره می‌شوند. بزرگترین جوایز دنیا مثل نوبل موقوفه است. حتی در مسائل هوا و فضا، تحقیقات نانو، تحقیقات پزشکی و... وقف وجود دارد.
در کشورهای اسلامی هم که چون یک دستور دینی است، وقف نقش بزرگی دارد، تا جایی که در برخی کشورها وزارت وقف داریم.
در گذشته وقف‌ها چگونه انجام می‌شده؟
تاریخچه وقف کشورمان را اگر مرور کنیم، می‌بینم وقف در رفع نیازهای جامعه مطرح می‌شده. در هر دوره‌ای همیشه خیرین نیک‌اندیشی بوده‌اند که برای رفع معضلات عصر خودشان وقف کرده‌اند. یک زمان معضل بهداشتی داشتیم، می‌بینیم آقای نمازی چون خودش با بیماری درگیر بوده، آمده آن ثروت کلان را وقف کرده برای ساخت بیمارستان نمازی، برای تأمین آب شرب استان شیراز؛ و یا آقای البرز زمانی دغدغه‌اش توسعه علم و فناوری و حمایت از نخبه بود، بنابراین آمد همه اموالش را وقف کرد برای حمایت از نخبگان.
یک زمانی کسی مانند رضاشاه می‌آید دست‌درازی می‌کند به اعتقادات مردم و عزاداری را ممنوع می‌کند، مردم هم در یک خروش عظیم، بخشی از اموالشان را وقف تعزیه‌خوانی می‌کنند؛ چرا تعزیه‌خوانی در یک دوره‌ای گسترش پیدا کرد؟ چون مردم اموالشان را برای تعزیه‌خوانی وقف کردند.
در مناطق کویری یزد، بخش عظیمی از موقوفات مربوط به حفظ و توسعه قنوات و آب‌انبارها بوده، چون معضل آن مناطق مسئله آب است. بنابراین همیشه وقف پاسخی بوده برای نیازهای زمان.
جالب ترین وقفی که تا به حال دیدید چه وقفی بوده؟
انتخاب یک مورد جالب سخت است. جالب بنابر سلیقه‌های مختلف تغییر می‌کند. جالب گاهی وقف آن پیر زنی است که فقط و فقط یک خانه کوچک و قدیمی دارد و آن را به عنوان کل داراییش را می‌دهد. یک موقع آن کسی است که می‌گوید من وقف می‌کند شما دانه بخرید برای پرندگان در زمستان، چون در محل ما برف سنگین می‌آید. ممکن است برای یک نفر جالب وقف صد و شصت میلیاردی یک آقایی در استان فارس باشد. بنابر این جالب سلیقه‌ای است.
وقف جایگاه بسیار رفیع و بزرگی دارد و اخیراً نهادهای فرهنگی، اقتصادی وعلمی به ارزش این جایگاه پی برده‌اند. با وقف می‌شود بسیاری از معضلات و مشکلات جامعه که به طور طبیعی شاید با منابع موجود قابل درمان و حل نباشد را حل کرد.
به همین خاطر مقام معظم رهبری در سیاست‌های کلان علم و فناوری، یک بند را به وقف اختصاص می‌دهند؛ ایشان دستور دادند به ارتقاء سهم وقف در توسعه علم و فناوری؛ به همین دلیل وزارت علوم به این سمت و سو آمده و دارد در این زمینه کار می‌کند، یا وزارت آموزش و پرورش متوجه این موضوع شده که چقدر امر وقف می‌تواند کمک کند به عرصه آموزش‌های ماندگار، یا توسعه پایدار آموزش‌های عمومی؛ وقف حتی در حوزه محیط زیست می‌تواند ایفای نقش کند. خیرینی هستند که اگر بدانند که می‌شود با ایجاد موقوفه، منابع پایداری برای حفظ محیط زیست کشور، برای گونه‌های در حال انقراض اختصاص داد، حاضر به فعالیت هستند. وجه مثبت این کار در مقایسه با طرح‌های دولتی این است که دستخوش نوسانات اقتصادی کشور کمتر قرار می‌گیرد؛ چراکه طرح‌های دولتی یک سال بودجه به آن تعلق می‌گیرد و یک سال تعلق نمی‌گیرد، اما وقف پایدار است.
در کشور های دیگر هم موضوع وقف مطرح بوده است؟
وقف یک مفهوم جهان‌شمول است و فقط در حوزه معارف اسلامی مطرح نیست، بلکه در همه دنیا مطرح است. شاید آنها به اسم دیگری این موضوع را مطرح کنند، ولی این کار در کشورهای دیگر هم انجام می‌شود. سازمان اوقاف یک پژوهشی کرده است درباره اینکه الان کشورهای پیشرفته بخش اعظمی از پیشرفتشان را به خصوص در حوزه علم و فناوری مدیون وقف هستند؛ دانشگاه‌های بزرگ دنیا با وقف اداره می‌شوند. بزرگترین جوایز دنیا مثل نوبل موقوفه است. حتی در مسائل هوا و فضا، تحقیقات نانو، تحقیقات پزشکی و... وقف وجود دارد.
در کشورهای اسلامی هم که چون یک دستور دینی است، وقف نقش بزرگی دارد، تا جایی که در برخی کشورها وزارت وقف داریم.
در گذشته وقف‌ها چگونه انجام می‌شده؟
تاریخچه وقف کشورمان را اگر مرور کنیم، می‌بینم وقف در رفع نیازهای جامعه مطرح می‌شده. در هر دوره‌ای همیشه خیرین نیک‌اندیشی بوده‌اند که برای رفع معضلات عصر خودشان وقف کرده‌اند. یک زمان معضل بهداشتی داشتیم، می‌بینیم آقای نمازی چون خودش با بیماری درگیر بوده، آمده آن ثروت کلان را وقف کرده برای ساخت بیمارستان نمازی، برای تأمین آب شرب استان شیراز؛ و یا آقای البرز زمانی دغدغه‌اش توسعه علم و فناوری و حمایت از نخبه بود، بنابراین آمد همه اموالش را وقف کرد برای حمایت از نخبگان.
یک زمانی کسی مانند رضاشاه می‌آید دست‌درازی می‌کند به اعتقادات مردم و عزاداری را ممنوع می‌کند، مردم هم در یک خروش عظیم، بخشی از اموالشان را وقف تعزیه‌خوانی می‌کنند؛ چرا تعزیه‌خوانی در یک دوره‌ای گسترش پیدا کرد؟ چون مردم اموالشان را برای تعزیه‌خوانی وقف کردند.
در مناطق کویری یزد، بخش عظیمی از موقوفات مربوط به حفظ و توسعه قنوات و آب‌انبارها بوده، چون معضل آن مناطق مسئله آب است. بنابراین همیشه وقف پاسخی بوده برای نیازهای زمان.
جالب ترین وقفی که تا به حال دیدید چه وقفی بوده؟
انتخاب یک مورد جالب سخت است. جالب بنابر سلیقه‌های مختلف تغییر می‌کند. جالب گاهی وقف آن پیر زنی است که فقط و فقط یک خانه کوچک و قدیمی دارد و آن را به عنوان کل داراییش را می‌دهد. یک موقع آن کسی است که می‌گوید من وقف می‌کند شما دانه بخرید برای پرندگان در زمستان، چون در محل ما برف سنگین می‌آید. ممکن است برای یک نفر جالب وقف صد و شصت میلیاردی یک آقایی در استان فارس باشد. بنابر این جالب سلیقه‌ای است.
مرتبط
مجموعه داستان یک وقف"من هم وقف می کنم" توسط راسخون تولید شد
روزشمار دهه وقف ۹۷ اعلام شد
