همچنین میزان موالید از حدود 20 در هر هزار نفر جمعیت در سال 1394 با کاهشی محسوس به 14.4 در هر هزار نفر جمعیت در سال 1398 به کمترین حد خود طی 50 سال گذشته رسیده است ؛ بنا بر آمار رسمی، در زمان حاضر حدود 19 میلیون و 900 هزار جوان 15 تا 29 سال داریم که در انتظار ازدواج هستند!
با وجود تذکرهای متوالی و متعدد مقام معظم رهبری هنوز شاهدیم بخش‌های مربوطه وظایف خود را به ارگان‌های دیگر ارجاع می‌دهند، از طرفی دولت هم اعتقادی به مسئله کاهش جمعیت و توجه به ازدواج ندارد! لازم است ستادها و تشکیلاتی ویژه برای این موضوع تشکیل شوند؛ در زمان حاضر ستاد خاصی نداریم که متولی "جمعیت و خانواده" باشد!
از طرفی همه قوانین ما باید پیوست جمعیتی داشته باشند به این معنی که برای افزایش جمعیت، ظرفیت‌سازی کنند تا بتوانیم بلافاصله وارد فاز عملیاتی شویم.
مسئله خانواده و جمعیت به سال و ماه خاصی محدود نیست اما به‌بهانه سالروز ابلاغ سیاست‌های کلی خانواده از سوی مقام معظم رهبری دوباره بندهای شانزده‌گانه این سیاست‌ها را مرور می‌کنیم؛
خانواده واحد بنیادی و سنگ‌بنای جامعه اسلامی و کانون رشد و تعالی انسان و پشتوانه سلامت و بالندگی و اقتدار و اعتلای معنوی کشور و نظام است و سمت و سوی حرکت نظام باید معطوف باشد به:
1 ــ ایجاد جامعه‌ای خانواده‌محور و تقویت و تحکیم خانواده و کارکردهای اصلی آن بر پایه الگوی اسلامی خانواده به‌عنوان مرکز نشو و نما و تربیت اسلامی فرزند و کانون آرامش‌بخش.
2 ــ محور قرار گرفتن خانواده در قوانین و مقررات، برنامه‌ها، سیاست‌های اجرایی و تمام نظامات آموزشی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی به‌ویژه نظام مسکن و شهرسازی.
3 ــ برجسته کردن کارکردهای ارتباط خانواده و مسجد برای حفظ و ارتقای هویت اسلامی و ملی و صیانت از خانواده و جامعه.
4 ــ ایجاد نهضت فراگیر ملی برای ترویج و تسهیل ازدواج موفق و آسان برای همه دختران و پسران و افراد در سنین مناسب ازدواج و تشکیل خانواده و نفی تجرد در جامعه با وضع سیاست‌های اجرایی و قوانین و مقررات تشویقی و حمایتی و فرهنگ‌سازی و ارزش‌گذاری به تشکیل خانواده متعالی بر اساس سنت الهی.
5 ــ تحکیم خانواده و ارتقای سرمایه اجتماعی آن بر پایه رضایت و انصاف، خدمت و احترام و مودت و رحمت با تأکید بر:
ــ به‌کارگیری یکپارچه ظرفیت‌های آموزشی، تربیتی و رسانه‌ای کشور در جهت تحکیم بنیان خانواده و روابط خانوادگی.
ــ فرهنگ‌سازی و تقویت تعاملات اخلاقی.
ــ مقابله مؤثر با جنگ نرم دشمنان برای فروپاشی و انحراف روابط خانوادگی و رفع موانع و زدودن آسیب‌ها و چالش‌های تحکیم خانواده.
ــ ممنوعیت نشر برنامه‌های مخل ارزش‌های خانواده.
ــ ایجاد فرصت برای حضور مفید و مؤثر اعضای خانواده در کنار یکدیگر و استفاده مؤثر خانواده از اوقات فراغت به‌صورت جمعی.
6 ــ ارائه و ترسیم الگوی اسلامی خانواده و تقویت و ترویج سبک زندگی اسلامی ــ ایرانی با:
ــ ترویج ارزش‌های متعالی و سنت‌های پسندیده در ازدواج و خانواده.
ــ پررنگ کردن ارزش‌های اخلاقی و زدودن پیرایه‌های باطل از آن.
ــ مبارزه با اشرافیت و تجمل‌گرایی و مظاهر فرهنگ غرب.
ــ اصلاح رفتار گروه‌های مرجع و برجسته‌سازی رفتارهای شایسته آنها و جلوگیری از شکل‌گیری گروه‌های مرجع ناسالم.
7 ــ بازنگری، اصلاح و تکمیل نظام حقوقی و رویه‌های قضایی در حوزه خانواده متناسب با نیازها و مقتضیات جدید و حل‌وفصل دعاوی در مراحل اولیه توسط حکمیت و تأمین عدالت و امنیت در تمامی مراحل انتظامی، دادرسی و اجرای احکام در دعاوی خانواده با هدف تثبیت و تحکیم خانواده.
8 ــ ایجاد فضای سالم و رعایت روابط اسلامی زن و مرد در جامعه.
9 ــ ارتقای معیشت و اقتصاد خانواده‌ها با توانمندسازی آنان برای کاهش دغدغه‌های آینده آنها درباره اشتغال، ازدواج و مسکن.
10 ــ ساماندهی نظام مشاوره‌ای و آموزش قبل، حین و پس از تشکیل خانواده و تسهیل دسترسی به آن بر اساس مبانی اسلامی ــ ایرانی در جهت استحکام خانواده.
11 ــ تقویت و تشویق خانواده در جهت جلب مشارکت خانواده برای پیشبرد اهداف و برنامه‌های کشور در همه عرصه‌های فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و دفاعی.
12 ــ حمایت از عزت و کرامت همسری، نقش مادری و خانه‌داری زنان و نقش پدری و اقتصادی مردان و مسئولیت تربیتی و معنوی زنان و مردان و توانمندسازی اعضای خانواده در مسئولیت‌پذیری، تعاملات خانوادگی و ایفای نقش و رسالت خود.
13 ــ پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی و عوامل تزلزل نهاد خانواده به‌ویژه موضوع طلاق و جبران آسیب‌های ناشی از آن با شناسایی مستمر عوامل طلاق و فروپاشی خانواده و فرهنگ‌سازی کراهت طلاق.
14 ــ حمایت حقوقی، اقتصادی و فرهنگی از خانواده‌های با سرپرستی زنان و تشویق و تسهیل ازدواج آنان.
15 ــ اتخاذ روش‌های حمایتی و تشویقی مناسب برای تکریم سالمندان در خانواده و تقویت مراقبت‌های جسمی و روحی و عاطفی از آنان.
16 ــ ایجاد سازوکارهای لازم برای ارتقای سلامت همه‌جانبه خانواده‌ها به‌ویژه سلامت باروری و افزایش فرزندآوری در جهت برخورداری از جامعه جوان، سالم، پویا و بالنده.
روند نزولی نرخ موالید کشور
از سال ۹۴ تاکنون (پس از نام‌گذاری۳۰ اردیبهشت به عنوان روز ملی جمعیت) کشور با کاهش قابل توجه نرخ موالید و کاهش نرخ رشد جمعیت مواجه شده است. نرخ رشد جمعیت سال ۱۳۹۰ معادل ۱.۲۹ درصد بود و سال ۱۳۹۵ به ۱.۲۴ درصد رسید. روند نزولی نرخ رشد جمعیت ادامه یافت و در سال ۹۸ برخلاف تمامی پیش‌بینی‌های پژوهشی به کمتر از یک درصد رسید تا جدی بودن بحران کاهش جمعیت را بار دیگر به همه گوشزد کند. یکی از مهم‌ترین پیامدهای کاهش نرخ رشد جمعیت، کاهش نیروی جوان و افزایش میزان سالمندی در کشور خواهد بود.
بر اساس پژوهش‌ها، پیش بینی می‌شد که شمار موالید سال ۹۸، رقم یک میلیون و ۲۰۵ هزار نفر باشد اما دلایل متعدد معادلات را به هم ریخت و این رقم به یک میلیون و ۱۹۶ هزار نفر نزول پیدا کرد. با ادامه روند کنونی و در صورت عدم اجرای قوانین جمعیتی، قوانین مربوط به کمک باروری زوجین و عدم اجرای سیاست‌های کلی جمعیت چندین دهه آینده برای ایران بحران ساز خواهد بود.
کاهش نرخ باروری در کشور
در دهه‌های اخیر و بر اساس آمارهای جمعیتی کشور، کاهش چشمگیر میزان باروری در کشور رخ داده و نرخ باروری ایران از ۶، ۴ فرزند در اوایل دهه ۶۰ به حدود ۱، ۸ در سال‌های اخیر رسیده است. دلایل کاهش چشمگیر نرخ فرزندآوری در کشور در سه دهه اخیر عبارتند از:
- تصویب قانون کنترل جمعیت در سال ۷۲ و افزایش برنامه‌های تنظیم خانواده در کشور
- افزایش سن ازدواج
- گسترش رفاه‌زدگی
- ادعای حقوق برابر برای زن و مرد
- افزایش گرایش زنان به اشتغال و حضور آنها در صحنه‌های فعالیت اجتماعی
- سیاه‌نمایی در خصوص داشتن فرزندان بیشتر و تأثیر منفی آن بر اقتصاد خانواده
کاهش نیروی کار با پیر شدن جمعیت
کاهش میزان موالید و کاهش نرخ رشد جمعیت، موجبات افزایش جمعیت سالمند کشور را فراهم می‌آورد. افزایش جمعیت سالمند کشور، سبب کمبود کارگر و نیروی کار می‌شود و در نتیجه کاهش نیروی کار، دستمزدها به شدت افزایش خواهد یافت. در نتیجه شرکت‌ها و بنگاه‌های اقتصادی برای تأمین نیروی انسانی مورد نیاز خود ناچار خواهند بود به وسیله ایجاد شرایط منعطف کاری، نیروی کار بیشتری را جذب کنند؛ که البته این اقدام هزینه‌های قابل توجهی را برای بنگاه‌های تولیدی در پی خواهد داشت.
راهکارهایی برای افزایش جمعیت
متاسفانه در کشورمان با وجود اینکه ایران طی 30 سال گذشته بالاترین رکورد سرعت کاهش نرخ موالید در دنیا را از آن خود کرده و جمیعت کشورمان با سرعت فزاینده ای در حال مسن شدن است و حتی تامین نیروی انسانی و مولد طی ده های آینده با چالش جدی مواجه خواهد بود، اقدام عملی خاصی برای اصلاح رویه جمعیتی کشور صورت نگرفته و علی رغم گذشت حدود 9 سال از اولین تذکر رهبر انقلاب به مسئولان مبنی بر لزوم بازنگری در سیاست های جمعیتی کشور در راستای افزایش جمعیت، متاسفانه اقدام درخوری در دولت، مجلس، شورای عالی انقلاب فرهنگی و نهادهای مسئول صورت نگرفته است.
تک فرزندی دو لبه یک تیغ است
برای ارتقا، رشد و پویایی و بالندگی جمعیت ایران و همچنین پاسخگویی به دغدغه های مقام معظم رهبری در حوزه سیاست های جمعیتی و همین طور پیش روی به سمت سبک زندگی سالم ایرانی اسلامی از مهم ترین اهداف تشکیل فراکسیون جمعیت و خانواده سالم است.نماینده مردم قزوین در مجلس درباره دیگر اهداف تشکیل این فراکسیون تصریح کرد: افزایش سطح سلامت خانوارها از موضوعاتی است که باید به آن توجه ویژه ای کنیم؛ آیتم های جمعیتی نقش خیلی مهمی در سلامت کشور دارند و معمولاً در خانواده های تک فرزند مشاهده می کنیم که میزان آسیب های اجتماعی و روانی بالاتر است.
تک فرزندی دو لبه یک تیغ است که انزوا، گوشه گیری و عدم آموزش مهارت های زندگی در فرزند و یا بزرگسالی زودرس و تجربه کم دوران کودکی و نشست و برخاست با بزرگسالان و عدم استفاده بهینه از دوران کودکی از معایب تک فرزندی محسوب می شود.
بحران سالمندی در ایران از دهه 1430 به بعد به اوج می رسد
تک فرزندی ممکن است آسیب های شخصیتی و شناختی را به وجود آورد. تک فرزندی موفق هم وجود دارد ولی در مجموع آسیب های زیادی به دلیل وجود تک فرزندی در خانوارها مشاهده شده است.از سال 1410 به بعد کم کم شاهد رشد و بروز دوران سالمندی در کشور خواهیم بود و عملاً از دهه 1430 به بعد این پدیده به اوج خود می رسد. این در حالی است که پدیده سالمندی می تواند برای هر کشوری زنگ خطری بزرگ برای اضمحلال جمعیت و از دست دادن سرمایه اجتماعی، نیروی کار، امنیت مرزها، قدرت علم، تکنولوژی و فناوری به واسطه کاهش جمعیت جوان و نیروهای نخبه باشد.
باید در تمامی حوزه های کشور شاهد ارتقاء و رشد جمعیت پویا باشیم. ضمن اینکه با هدف گذاری افزایش جمعیت در کشور، اصلاح سیاست های جمعیتی کشور و تعیین چشم انداز دهه ها و صده آینده برای جمعیت کشور دنبال تعیین مشوق های جمعیتی در قوانین جمهوری اسلامی ایران هستیم و می کوشیم به رشد جمعیت کشور به نفع الگوی پیشرفت ایرانی اسلامی جهت دهی کنیم.
باید از پنجره جمعیتی فعلی عبور کنیم
خانوارهایی که چند فرزند دارند از خانوارهایی هستند که فرزندان در محیط ن مهارت های چندگانه را فرا گرفته و با توجه به تعاملی که با خواهران و برادران و فرزندان فامیل دارند قدرت سازگاری با محیط را در خود افزایش می دهند و توانمندی آنها و کار و تلاش در حیطه های مختلف ارتقا پیدا می کند. ضمن اینکه این مهارت افزایی منجر به رقم خوردن زندگی های مشترک سالم در آینده خواهد شد.اگر با شکل جمعیتی فعلی در سال های آینده جلو برویم که بین 1.6 تا 1.8 فرزند به ازای هر خانواده در ایران وجود دارد متأسفانه آینده روشنی را برای جمعیت کشور متصور نخواهیم بود. این آینده جمعیتی وقتی روشن خواهد بود که حداقل ضریب جانشینی جمعیت را به 2.8 فرزند به ازای هر خانواده برسانیم که با این کار از پنجره جمعیتی با سلامت عبور خواهیم کرد.
هم اکنون فرصت خوبی است تا بتوانیم از پنجره جمعیتی استفاده کنیم که این پنجره مربوط به زنان بارور در کشورمان است. خانم های متأهل بین سن باروری 15 تا 45 سال در دایره فرزندآوری قرار دارند. این امرمی تواند فرصتی برای افزایش جمعیت کشور محسوب شود.
کاهش جمعیت در دهه های آینده ما را مجبور به پذیرش مهاجران خارجی می کند
اگر بتوانیم سیاست ها و مشوق های جمعیتی را به سمتی هدایت کنیم که ازدواج در اوان جوانی و میزان تمایل به فرزندآوری در خانواده ها افزایش یابد و از پنجره جمعیتی که هم اکنون خانم های بارور ایرانی در آن قرار دارند استفاده کنیم شاید بتوانیم پدیده سالمندی در سال های آینده را مدیریت کنیم. در طول دهه های آینده شاید 30درصد جمعیت ایران با افزایش شدید سرطان ها و مخاطرات دوران سالمندی و بروز انواع و اقسام بیماری ها و گران شدن هزینه نگهداری سالمندان و سایر بیماریها مواجهند که می تواند کشور را تهدید کند. ضمن اینکه کاهش نیروی کار در این دوران به حدی خواهد بود که ممکن است مجبور به پذیرش مهاجران کشورهای خارجی به ایران شویم.در طول 8 تا 9 سال گذشته بسته ای ویژه برای افزایش جمعیت کشور با استفاده از تجاربی که همکاران مان در وزارت بهداشت و وزارت آموزش و پرورش و وزارت علوم و شورای عالی انقلاب فرهنگی داشته اند در نظر گرفته ایم و خوشبختانه سیاست های کلی جمعیت ابلاغی از سوی مقام معظم رهبری که در سال 93 اعلام شد نیز از اسناد بالادستی بسیار خوب و شاخص در حوزه جمعیت محسوب می شود.
رشد متوازن جمعیت تضمین کننده رشد اقتصادی جامعه است
متأسفانه در حوزه رشد جمعیت در کشور و سیاست های مرتبط با آن کم کار کرده ایم و باید بکوشیم دیدگاه های سالم را در این باره در جامعه ترویج دهیم. جمعیت سالم متضمن اقتصاد سالم است و رشد متوازن جمعیت تضمین کننده رشد اقتصادی جامعه است و با توجه به اینکه رشد جمعیت منجر افزایش تقاضا در جامعه خواهد شد، می تواند به بهبود وضعیت اقتصادی و رشد تولید شاخص های مرتبط در کشورها شود.منبع:
1. تسنیم/ کاهش "میزان موالید کشور" به کمترین حد خود در ۵۰ سال گذشته!/ خاک‌‌خوردن "سیاست‌های کلی خانواده"
2. قدس آنلاین/ تهدیدِ تحدید؛ چرایی کاهش چشمگیر نرخ فرزندآوری در کشور
3. مهر/ سالی که عجیب‌ترین نرخ «رشد جمعیت» در تاریخ ایران رقم خورد
4. حوزه/ راهکارهایی برای افزایش جمعیت
