گرچه امسال طریق الحسین علیه السلام مهمان قدوم بسیاری از دلدادگان سیدالشهدا نیست اما ایشان با قلوب شان در گردهمایی جهانی اربعین شرکت می‌کنند و البته از فراهم نبودن شرایط برای حضور جسمانی غبطه می‌خورند. در اربعین امسال، کربلا مرکز اجتماع دل های به هم پیوسته ایست که لبیک گویانْ دل در گرو مرام حسینی دارند.
راه کربلا به دلیل محدودیت های بهداشتی برای مردم عاشق ایران و بسیاری دیگر از کشور ها بسته شده و توفیق این زیارت عظیم از مؤمنان آرزومند سلب گردیده است. اما مطابق آموزه های اهل بیت و احادیث ایشان، شوق زیارت و بی تابی برای قبر شش گوشه سیدالشهدا علیه‌السلام خود عنایتی ربّانی و توفیقی الهى است که «پاداش زیارت» برای جاماندگان از کربلا را در پی دارد.
گرچه دوریم به یاد تو سخن می‌گوییم بُعد منزل نبوَد در سفر روحانی
شریک شدن در ثواب کربلا
چرا که این روایت را خصوصاً در روزهای اربعین بسیار شنیده ایم که: «عطیه عوفی نقل می کند با جابر بن عبدالله انصاری برای زیارت قبر حسین بن علی علیه السلام وارد کربلا شدیم، پس از غسل در شریعه ی فرات، رهسپار قبر سیدالشهداء علیه السلام شدیم و جابر قدمی بر نمی داشت مگر با ذکر خدا. وقتی به نزدیکی مضجع اباعبدالله الحسین رسیدیم و جابر آن را لمس کرد، از شدّت حزن از حال رفت. بعد از آن که آب بر صورتش پاشیدم و به هوش آمد، مشغول نجوا با امام شهیدش شد. در میان جملاتی که می گفت، خطاب به حضرت گفت: قسم به آن که محمد صلی الله علیه و آله را به حق مبعوث فرمود که با شما در آنچه وارد شده اید (یعنی در حماسه کربلا) مشارکت کرده ایم.عطیه می گوید: به جابر گفتم: چگونه با اصحاب کربلا در حمایت از امام حسین و خاندان رسول الله صلوات الله علیهم مشارکت نموده ایم در حالی که نه بیابانی را طی کرده ایم و نه از کوهی بالا رفته ایم و نه با شمشیری جنگیده ایم و اینها میان سرها و بدنهایشان جدائی افتاده است و فرزندانشان یتیم و همسرانشان بیوه شده اند؟!
پس جابر به من گفت: ای عطیه! از حبیبم رسول خدا صلی الله علیه و آله شنیدم که فرمود: کسی که قومی را دوست بدارد با آنان محشور خواهد شد و کسی که عمل قومی را دوست بدارد با آنان در کارشان شریک خواهد بود. قسم به آن که محمد صلی الله علیه و آله را به حق مبعوث فرمود، نیت من و یارانم بر همان کاری است که حسین بن علی علیه السلام و یاران او انجام داده اند.» (1)
توصیه مقام معظم رهبری برای اربعین در ایام کرونا
امیدواریم همه انسان‌های مشتاق و حسرتمند که نتوانسته‌اند در راهپیمایی باشکوه اربعین شرکت کنند، با تمسک به رهنمود و سفارش رهبر بزرگوارمان، ثواب زیارت سیدالشهدا علیه‌السلام در کربلا نصیبشان گردد. همگی به توصیه رهبرمان متوسل می شویم و از خانه ی خودمان دل ها را روانه ی بین الحرمین می کنیم که ایشان فرمودند: «از داخل خانه اظهار ارادت کنیم. دو سه زیارت مهم روز اربعین وارد است؛ روز اربعین، همه مردم بنشینند زیارت اربعین را با حال، با توجّه بخوانند و شِکوه کنند پیش امام حسین (علیه‌السّلام) و بگویند یا سیّدالشّهداء، ما دلمان می‌خواست بیاییم، نشد، وضع این جوری است تا یک نظری بکنند، یک کمکی بکنند.» (2)اهمیت سیاسی-اجتماعی اربعین
علاوه بر احترامی که شیعیان و مؤمنین و به طور کلی دلدادگان و رهروان اباعبدالله علیه السلام برای اربعین به سبب آموزه های اسلامی و رهنمودهای اهل بیت قائل هستند، مسائل دیگری نیز موجب اهمیت این رویداد عظیم بین المللی است. زیرا راهپیمایی اربعین نه تنها برای شیعیان ایجاد همبستگی می کند، برای امت اسلامی نیز تولید قدرت می‌کند و اثرات سیاسی و نظامی دارد.دشمنان و بدخواهان امت اسلام نیز به درستی دریافته اند، اربعین یک پیاده روی معمولی و ساده نیست. جبهه ی استکبار که صدام را وادار به حمله نظامی به ایران کرد و شرایط را طوری رقم زد که مسلمانان ایرانی و عراقی با یکدیگر بجنگند، امروز می بیند که ایرانی و عراقی به برکت محبت حسین بن علی علیه السلام در کنار هم قرار دارند و این برای دشمن قابل پذیرش نیست.
تمرین ایثار و از خود گذشتگی
نهادینه شدن ایثار و از خودگذشتگی در جامعه از ابعاد قابل توجه در راهپیمایی اربعین است. ایثارگری، مهمان نوازی و خدمت به زائران و محبان اهل بیت علیهم السلام در دورانی که خودخواهی و بی توجهی به دیگران در حال گسترش است، ارزشی دوچندان دارد. آشنایی با چنین رفتارهای مثبتی و تجربه آن ها از نزدیک، باعث می شود این ویژگی ها در افراد نهادینه شود. در این رویداد بزرگ، افراد با سلیقه ها و فرهنگ های مختلف در کنار یکدیگر برای رسیدن به مقصدی مشترک همکاری می کنند و تفاوت های قومی باعث نمی شودْ نسبت به یکدیگر بی توجه باشند.همچنین یکی دیگر از دستاوردهای این پیاده روی، درک متقابل اطرافیان و کمک به همنوع است. زائرانی که با اختیار خود و پذیرفتن سختی ها و هزینه های مالی، برای حضور در پیاده روی اربعین برنامه ریزی می کنند و گروه تشکیل می دهند، راهکارهای تعامل بیشتر با دیگران در راه رسیدن به هدفی آرمانی را تمرین می کنند که بسیار ارزشمند است.
بازیابی هویت شیعی
شیعیان حاضر در راهپیمایی بزرگ اربعین، گرچه از مناطق مختلف آمده اند اما یک احساس و هویت مشترک را میان خود پررنگ می کنند که در محل زندگی خود کمتر با این حجم و تعداد از افراد دارای اندیشه، احساس و باور مشترک روبرو بوده اند. احساس «ما» بودن و کثرت افراد متعلق به یک هویت، در نهادینگی و تثبیت آن هویت کمک شایانی می کند. در اربعین توجه به مسیر مشترک، احساس تعهد و باور نسبت به قیام سالار شهیدان و زنده نگه داشتن یاد امام حسین علیه السلام به منزله احیاگر دین اسلام به تقویت هویت دینی و فرهنگ حسینی و حماسی کمک شایانی می کند.برگزاری راهپیمایی عظیم اربعین در فضای کنونی که ملت عراق مدت ها هدف اقدامات تروریستی و مانور جریان تکفیری داعش بوده، زمینه ای را فراهم آورده است تا احساس بزرگی و عظمت ما در قبال دیگران (گفتمان تکفیری) را به وضوح نشان می دهد. همچنین ایجاد اعتماد و همبستگی متقابل که میان شیعیان در این راهپیمایی به ظهور می رسد، موجب ایجاد گفتمانی برای تقویت سرمایه اجتماعی ایران، عراق و سایر کشورهای شیعی محسوب می شود. در واقع پی ریزی مراودات میان جوانان، دانشگاهیان، نیروهای امنیتی-انتظامی و دستگاه های خدمت رسان خصوصا در دو کشور ایران و عراق برای ایجاد رضایت و خدمت رسانی حداکثری به زوّار، ابعاد مهمی از کارآمدی در برقراری نظم و امنیت را به نمایش می گذارد که به نوبه خود عامل مهمی در تقویت سرمایه اجتماعی شیعی و اسلامی است.
امت اسلامی
حضور جمع کثیری از پیروان مذاهب اسلامی با زبان های متفاوت و ملیت های گوناگون، تحت شعار «الحسین یجمعنا»، مؤید این است که اربعین در عرصه دیپلماسی عمومی میان کشورهای اسلامی، به یکی از منابع قدرت نرم مسلمانان برای تقویت وحدت اسلامی مبدل شده است. پیاده روی اربعین امروز منحصر به مذهب شیعه نیست بلکه بسیاری از اهل سنت نیز در آن شرکت می کنند. پیاده روی اربعین، گفتمانی مشترک حول محبت اهل بیت علیهم السلام میان مسلمانان است که ظرفیت حل مسائل اختلافی را دارد و می تواند منجر به یافتن راهکارهای اجرائی برای مقابله با دشمنان اسلام شود.تولید قدرت سیاسی
راهپیمایی و گردهمایی بزرگ اربعین، در احساس همبستگی میان حاضران در قوام و تثبیت همبستگی دینداران، تاثیر به سزایی دارد. تبدیل اربعین به آیینی جهانی با فراگیر شدن این رویداد به کشورهای منطقه و از سویی حضور غیرمسلمانان در این همایش عظیم، ابعاد تازهای به این آیین می بخشد. اربعین این قدرت را دارد که زمان، مکان و فضا را پیوند زند و همچنین احساس مشترک در سایه ی انجام مناسک عبادی مشترک و نمادین، حس نیرومند تعلق گروهی را میان آنها ایجاد و تثبیت کند.اگر چه اکثر کسانی که در اربعین شرکت می کنند، علاقه مندان به مکتب شیعی و وفاداران به اسلام انقلابی اند اما در سال های اخیر دایره چنین همایشی به اهل سنت و حتی غیرمسلمانان نیز گسترش یافته و نوعی همبستگی بزرگ متدینان و آزادی طلبان را رقم زده است. چنین همایشی که ابعاد سیاسی غیر قابل انکاری دارد بر بستر مناسک دینی بزرگداشت قیام سالار شهیدان صورت میگرد و به نوعی جهانی شدن پیام انقلاب اسلامی که آن نیز بر پایه مکتب عاشورا رقم می خورد به ثبوت می رساند. در واقع محبت و عشق به امام حسین است که موجب تولید قدرت می شود.
با مروری بر تحولات انقلاب اسلامی ایران از قیام 15 خرداد تا راهپیمایی بزرگ عاشورای سال 57 شمسی، استقرار انقلاب اسلامی بر پایه مکتب عاشورایی را نشان می دهد؛ از این جهت گفتمان اسلام انقلابی شیعی محور در همایش بزرگ اربعین سرچشمه جریان ها و خیزش هایی است که در موفقیت محور مقاومت بر جریان معارض با فرهنگ عاشورا و اسلام ناب محمدی یعنی جریان سلفی تروریستی تاثیر و کارایی خود را نشان داده است.
کلام آخر
پیاده روی عظیم اربعین، صحنه ای زیبا از روابط و جوشش انسانهایی است از ملیت ها و قومیت های مختلف و حتی معتقدان آیین هایی متفاوت از شیعه که واجد زیباترین وخالصانه ترین تعاملات بین انسانی است که چشم انداری جدید برای جامعه شناسان و کارشناسان بین المللی گشوده است. اجتماع گسترده انسانهایی از سراسر جهان با ملیت ها و نژادهای مختلف با منزلت های اجتماعی گوناگون در کنار نمایش جلوه های مختلف فضائل اخلاقی همچون از خود گذشتگی، صبر، یاری به هم نوع، محبت و صدها خصلت والای انسانی، نشان از ظرفیت تشکیل یک گفتمان جدید در سطح جهانی است که بشریت را به آرمان شهری عینی فرا می خواند. و در انتها باید گفت این رویداد جهانی نشان می دهد شهادت حضرت سیدالشهدا، حبل المتین الهی است که تمسک به آن ظرفیت تمدن سازی و شکوفایی استعدادهای انسانی برای برآورده شدن نیازهای امروزی بشر را داراست.پی نوشت:
(1). مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى (1403 ق)؛ بحار الأنوار؛ طبعة الثانی؛ دار إحیاء التراث العربی؛ بیروت؛ ج98، ص196.
(2). بیانات رهبر معظم انقلاب در ارتباط تصویری با شرکت‌کنندگان در آئین تجلیل از پیشکسوتان دفاع مقدس (31/06/1399).
