به گزارش راسخون؛ از زمان همه‌گیری ویروس کرونا در جهان انتخابات زیادی در کشورهای مختلف دنیا به تعویق افتاده و برخی انتخابات نیز با وجود تهدید شیوع کرونا و با رعایت پروتکل‌های بهداشتی برگزار شده است.

انتخابات یکی از خطیرترین موضوعات کشور است اما بر کسی پوشیده نیست که سلامت مردم نیز برای نظام اسلامی از اهمیت بالایی برخوردار است. این روزها تاکیدات مکرر مقام معظم رهبری بر امر سلامت مردم را می‌بینیم و می‌شنویم. اهمیت موضوع وقتی بیشتر می‌شود که بدانیم سال آینده در برخی شهرها نظیر تهران، همزمان چهار انتخابات یعنی انتخابات ریاست جمهوری، شورای شهر، میان‌دوره‌ای مجلس شورای اسلامی و میان‌دوره‌ای مجلس خبرگان باید برگزار شود.

در ایران اولین انتخابات کرونایی اسفند گذشته و همزمان با آغاز شیوع کرونا در کشور برگزار شد. این رویداد در زمستان گذشته هرچند قدری تحت‌تاثیر کرونا قرار گرفت اما از آنجا که آن زمان میزان شیوع به‌شدت و حدت امروز نبود، مردم با توجه کمتری به پروتکل‌های بهداشتی پای صندوق‌های رای حضور یافتند. اکنون اما وضعیت کاملا متفاوت‌ شده، تعداد مبتلایان و فوتی‌ها بسیار بیشتر است و امید آنچنان زیادی هم نمی‌رود تا خرداد آینده شرایط، تفاوت جدی با امروز داشته باشد، از این‌رو نگرانی‌ها برای برگزاری انتخابات بجاست و باید از هم‌اکنون تدبیری برای آن اندیشید. علاوه‌بر این درخصوص روخداد خرداد آینده نکته مهم دیگری هم مفروض است، اینکه سیزدهمین انتخابات ریاست‌جمهوری همزمان با ششمین انتخابات شوراهای اسلامی شهر و روستا برگزاری می‌شود و این خود مزید بر علت است، یعنی همه‌چیز اعم از امکانات و تجهیزات و البته زمان لازم برای اخذ رای ‌باید حداقل دوبرابر شود و این خود مساله را پیچیده‌تر کرده است.

تدبیر در چنین وضعیتی البته برخی را به این فکر انداخته که انتخابات باتاخیر برگزار شود، مانند آنچه درخصوص دور دوم انتخابات مجلس روی داد، اما واقعیت این است که در کشور ما به دو علت چنین امکانی وجود ندارد؛ یکی مساله قانون و ساختار حکومتی و دیگری مسائل سیاسی. درمورد موضوع اول از آنجا که سیستم حکومتی در ایران ریاستی است، الزاما باید با برگزاری انتخابات اداره‌کننده قوه مجریه مشخص شود و هیچ‌امکان یا ظرفیت قانونی‌ای برای استفاده از پارلمان در این زمینه مانند برخی دیگر از کشورها وجود ندارد، از سوی دیگر قانون هم اجازه افزایش این فرصت چهارساله را نمی‌دهد. درخصوص مساله دوم اما به‌دلیل عملکرد دولت، مدت‌هاست که بسیاری از مردم انتظار پایان دولت حسن روحانی را می‌کشند و کارشناسان هم تداوم بیشتر این دولت را به‌هیچ عنوان به صلاح کشور نمی‌دانند. از این‌رو حتی اگر ظرفیتی هم برای تاخیر در برگزاری انتخابات وجود داشت، استفاده از آن مورد اقبال مردم نبود، درنتیجه در چنین وضعیتی حتما باید به هر نحوی که شده انتخابات در روز مقرر در پایان خرداد آینده برگزار شود.

چه امکان‌هایی برای برگزاری انتخابات در شرایط کرونایی هست؟

در کشورهای جهان تدابیر مختلفی برای برگزاری انتخابات اندیشده شده، تدابیری مثل انتخابات پستی در ایالات‌متحده که اساسا در دورانی مثل ایام شیوع کرونا کارایی دارد یا حتی برگزاری انتخابات در چند روز که این هم در انتخابات ایالات‌متحده انجام شد. در ایران اما محدودیت‌های قانونی زیاد و بسیاری از راه‌ها به‌همین لحاظ مسدود است.

برگزاری انتخابات در چند روز

چنانکه مشخص است اولین امکان برای برگزاری انتخابات در دوران کرونا، افزایش روزهای برگزاری انتخابات است، به این صورت که انتخابات در دو یا چند روز برگزار شود. اما در ایران قانون اجازه نمی‌دهد که انتخابات بیشتر از یک روز تداوم داشته باشد، مطابق آنچه در ماده بیستم قانون انتخابات ریاست‌جمهوری آمده است: «اخذ رای در داخل و خارج کشور در یک روز انجام می‌شود و مدت آن ۱۰ ساعت است و درصورت ضرورت قابل‌تمدید می‌باشد.» و علاوه‌بر این در تبصره دوم همین ماده هم تصریح شده است که اخذ رای باید در روز جمعه انجام گیرد. از این‌رو اگر چنین سناریویی مدنظر برگزار‌کنندگان باشد باید هم‌اکنون قانونی در مجلس به‌تصویب برسد که اجازه چنین کاری را به وزارت کشور و شورای نگهبان بدهد. در این خصوص سخنگوی شورای نگهبان نیز در گفت‌وگو با «فرهیختگان» تاکید دارد که کارشناسان این شورا درصورت ضرورت با چنین اقدامی موافق هستند ولی اگر بنا بر این باشد که روز رای‌گیری تمدید شود حتما نیازمند حکم قانون است.

برگزاری انتخابات به‌صورت الکترونیکی

انتخابات الکترونیکی (electronic voting یا e-voting) شامل ابزار‌های الکترونیکی است که هم برای اخذ رأی وهم شمارش آراء به کار می‌روند. فناوری‌های رأی‌گیری الکترونیکی می‌تواند شامل موارد ذیل باشد:

-کارت پانچ
-سامانه‌های رأی‌گیری اسکن نوری
-باجه‌های رأی‌گیری ویژه:
- سامانه‌های رأی‌گیری الکترونیکی خوداتکا با قابلیت ذخیرهٔ مستقیم
- سامانه‌های DRE

انتخابات الکترونیکی (E-voting) یکی از خدمات دولت الکترونیکی است که به رای دهنده این امکان را می دهد تا با بالاترین ضریب امنیتی و حفاظتی، رای خود را به صورت الکترونیکی ارایه کند.

حامیان انتخابات الکترونیکی به این نکته اشاره دارند که چنین انتخاباتی می تواند هزینه های برگزاری انتخابات را کاهش داده و در عین حال مشارکت عمومی را افزایش دهد. با این حال این سیستم منتقدانی نیز دارد. به باور آن ها بدون استفاده از کاغذ، باز شمارش آرای اخذ شده فرآیندی مشکل بوده و در عین حال دستکاری و تقلب در شمارش می تواند نتایج واقعی را به هم بریزد.

مفهوم «رای گیری الکترونیکی» بخشی از ایده‌ی دولت الکترونیک به حساب می‌آید که یکی از مهمترین شاخص‌های سازمان ملل متحد برای ارزیابی کشورهاست.

حتی اگر کرونا هم نباشد، به‌دلیل مزایایی ازجمله افزایش سرعت و دقت، برگزاری انتخابات الکترونیکی یک اولویت است، به‌صورتی که هم تشخیص هویت رای‌دهنده‌ها به‌سرعت و سادگی انجام گیرد و هم فرآیند اخذ رای و نهایتا تجمیع آن. در شرایط کرونا اما لزوم چنین کاری بیشتر احساس می‌شود، به‌گونه‌ای که هم استفاده از ابزاری که سرایت ویروس را بیشتر می‌کند کاهش می‌یابد، هم زمان حضور درمحل اخذ رای و هم نهایتا تطبیق‌ها و شمارش آرا.

در بند ۱۲ سیاست های کلی انتخابات موضوع بهره‌گیری از فناوری‌های نوین در جهت حداکثرسازی شفافیت، سرعت و سلامت در اخذ و شمارش آراء و اعلام نتایج ابلاغ شده‌؛ با این وجود در بیشتر مواقع وقتی صحبت از انتخابات الکترونیکی به میان می‌آید افراد تصور می‌کنند الکترونیکی شدن صرفا منوط به مرحله‌ی اخذ رای آن هم خارج از حوزه‌های انتخاباتی است؛ در حالی که انتخابات الکترونیک فرآیند‌های مختلفی دارد که یکی از آن‌ها می‌تواند رای گیری از راه دور باشد.

در وضعیت فعلی، انتخابات الکترونیکی به صورت متمرکز برگزار می‌شود یعنی افراد برای رای دهی باید به حوزه‌های انتخاباتی رجوع کنند. علاوه بر شیوه‌ی متمرکز، رای گیری الکترونیکی به طور پراکنده نیز وجود دارد که افراد بدون حضور در حوزه های انتخاباتی می‌توانند به کاندیدای خود از طریق اینترنت یا پیامک رای دهند. تجربه ی اخذ رای از طریق سامانه الکترونیکی در سال 1396 با انتخابات شورای شهر و روستا آغاز شد. در این مرحله به جای تعرفه‌ی کاغذی یک کارت الکترونیکی به افراد داده شد و احراز هویت آن ها نیز در بستر الکترونیکی انجام شد. این شیوه مشخصا به صورت متمرکز و در حوزه های انتخاباتی پیاده شد.

با این وجود شیوه ی اخذ رای الکترونیکی نیاز به بسترهای فنی ، حقوقی و امنیتی نیز دارد. یکی از بسترهای فنی آن اتصال به شبکه در کل کشور است. به طوری که افراد در هر موقعیتی بتوانند از طریق اتصال به شبکه به کاندیدای مورد نظر خود پس از احراز هویت رای دهند. بنابر نظر برخی کارشناسان اگر این شبکه بومی نباشد و از طریق اینترنت همگانی انجام شود امکان هک و پایین آمدن امنیت سامانه وجود دارد و از طرفی بسیاری از مناطق کشور به اینترنت دسترسی ندارند.
در همین راستا سید اسماعیل موسوی سخنگوی ستاد انتخابات کشور تیر امسال، در نشستی با کارشناسانِ انتخابات گفت:«وزارت کشور دو کار مهم را در حوزه "نرم افزاری - سخت افزاری" و "حقوقی" همزمان انجام داده؛ اول اینکه سامانه جامع انتخابات را طراحی و ایجاد کرده تا همه فرایندهای انتخابات‌های گوناگون به صورت شفاف و دقیق مطابق با قانون انجام پذیرد؛ همه‌ی استانداری‌ها، فرمانداری‌ها و بخشداری‌ها به تناسب مسئولیت در حوزه خدمت، به این سامانه دسترسی دارند. این مهم در راستای تحقق دولت الکترونیک انجام شده است.»

با وجود این اظهارنظرها هنوز دقیق مشخص نیست که سامانه جامع انتخابات می‌تواند تمام فرآیند را پوشش دهد و یا همچنان مرحله‌ی اخذ رای، طبق روال قبل طی می‌شود.

تعلل برای انتخابات الکترونیکی

موضوع الکترونیکی شدن انتخابات بیش از ده سال بین نهادهای ذی ربط در حال رفت و آمد بوده و تقریبا هیچ نهادی نمی‌خواهد مسئولیت این تعلل را به عهده بگیرد. با این وجود تصمیم گیری در این موضوع به عهده‌ی وزارت کشور و در نهایت تایید شورای نگهبان است. انتخابات الکترونیکی برای اولین بار در سال ۱۳۷۸ مطرح شد. این موضوع تا اواخر سال ۱۳۸۰ که انتخابات ریاست جمهوری برگزار شد، جنبه‌ی تئوریک داشت و عمده‌ی متخصصان در مراحل اولیه‌ی پذیرفتن الگوی دولت الکترونیک بودند. چنانکه پیش از برگزاری انتخابات مجلس هفتم، این موضوع قدری از حالت تئوریک خود خارج شد و سپس با تهیه نرم افزاری برای شمارش آرا، و فرستادن آن به شورای نگهبان، به مراحل پایانی خود نزدیک شد. اما شورای نگهبان به عنوان نهاد ناظر بر انتخابات در کشور، اعلام کرد که به دلیل عدم اطمینان از کارکرد نرم افزار ارائه شده برای شمارش آرا، این انتخابات هم به سنت گذشته و با حضور رای دهندگان در پای صندوق‌های رای و شمارش به صورت دستی برگزار خواهد شد. این موضوع در آستانه انتخابات مجلس هشتم نیز توسط وزارت کشور دنبال می‌شود؛ همچنان که برای انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۴ نیز از سوی مسئولان وقت پی گیری شده‌ بود و در هر دو نوبت مورد قبول واقع نشد. با این وجود شورای نگهبان با اصل انتخابات الکترونیکی مخالفتی ندارد.

سیامک ره پیک یکی از اعضای حقوقدان شورای نگهبان، اردیبهشت ۹۸ در همین باره گفته بود:«شورای نگهبان نه تنها از این دوره بلکه از دوره‌های گذشته با فناوری نوین موافق بوده و در این رابطه قانون هم داریم. اصل الکترونیکی شدن انتخابات برای هیچ‌کس قابل مخالفت نیست؛ اگر شرایطی مبنی بر اینکه نظارت شورای نگهبان را مخدوش نکند، امنیت انتخابات رعایت شود و همچنین مشارکت وجود داشته و به مشارکت و صحت انتخابات و شرایط دیگر خدشه‌ای وارد نشود، شورای نگهبان با الکترونیکی شدن انتخابات موافق است.»

و در ادامه افزوده بود:«البته اکنون هم از چند فرآیندی که دوستان می‌گویند انتخابات الکترونیکی می‌شود، به بخش عمده آن عمل می‌کنیم ولی در موضوع صندوق رأی بحث‌هایی وجود دارد. توافق شده در حدی که توافق نسبت به این موضوع (الکترونیکی شدن انتخابات) صورت بگیرد قابل اجرا خواهد بود، اما اگر نسبت به موضوعی در یک مرحله توافق صورت نگرفت، طبیعتاً آن مرحله قابل اجرا نخواهد بود.»

در همین رابطه امیر شجاعان، رئیس مرکز توسعه الکترونیک وزارت کشور هم بهمن سال پیش به عدم مخالفت شورای نگهبان اذعان کرد و گفت:« شورای نگهبان با کلیت موضوع اخذ رأی الکترونیکی موافق است و با آن مشکلی ندارد، مقداری در مورد جزئیات باید با هم ورود پیدا کنیم و این اطمینان حاصل شود که این سیستم مشکلی ندارد و کار خود را درست انجام می‌دهد.»

وجود بستری مناسب در بخش های فنی، حقوقی و امنیتی باعث شده تا الکترونیکی شدن مرحله ی اخذ رای در این سال ها متوقف شود و طرح های ارائه شده موافقت شورای نگهبان را به دنبال نداشته باشد.

انتخابات پستی یا روش‌های از راه دور

رای گیری پستی معنا نیست که تمامی رای‌دهندگان به شیوه پُستی و از خانه رای بدهند بلکه به این معناست که امکاناتی فراهم شود (هم از نظر قانونی و هم از نظر فنی ) که تعداد افراد بیشتری بتوانند بدون اینکه لازم باشد به صورت حضوری در حوزه‌های رای‌گیری حاضر شوند از طریق پُستی رای خود را ثبت کنند.

برخلاف اینکه در کشورهای مختلف ازجمله ایالات متحده برگزاری چنین انتخاباتی مرسوم است، اما به سه دلیل از بدو امر باید امکان آن را در ایران نادیده گرفت؛ اول اینکه برگزاری انتخابات پستی ایرادات بزرگی دارد که هم‌اکنون یکی از نقاط چالش در انتخابات آمریکاست و خودبه‌خود باعث می‌شود که کشورهای دیگر ازجمله ایران به‌سادگی سراغ استفاده از آن نروند. مساله وقوع تقلب در چنین سیستمی جدی است و اساسا به دشواری می‌توان از صحت آن اطمینان حاصل کرد. دومین مساله این است که در کشور ما سازوکار چنین اقداماتی فراهم نیست و از آنجا که امکانی هم برای آزمون و خطا وجود ندارد نمی‌توان به‌صورت ناگهانی به آن ورود کرد. از فرآیند‌های قانونگذاری گرفته تا سیستم اجرایی در ایران به هیچ‌عنوان زمینه چنین مساله‌ای را ندارند و در این فرصت باقی‌مانده هم شرایط فراهم نیست. سومین و آخرین نکته اصل قانونی در ایران مبنی‌بر مخفی بودن رای است، چیزی که حالا تبدیل به یک فرهنگ لایتغیر هم شده است و از این‌رو باید گفت که اساسا درنظر داشتن چنین راه‌حل‌هایی برای کشور شدنی نیست.

افزایش گسترده صندوق‌های ثابت و سیار

آخرین راه برای برگزاری انتخابات در ایام کرونا توسعه گسترده صندوق‌های ثابت و سیار است. در انتخابات ریاست‌جمهوری گذشته 63500 شعبه با قریب 120 هزار صندوق مسئولیت جمع‌آوری آرای مردمی را برعهده داشتند. نیروهای فعال در این تعداد شعبه به اضافه کسانی که در ستادهای انتخابات وزارت کشور و شورای نگهبان فعال بودند جمعیت حدودا یک‌میلیون نفری را تشکیل می‌دادند که حالا اگر قرار باشد با استفاده از چنین مسیری فرآیند برگزاری انتخابات در ایام کرونا تسهیل شود، باید چیزی حدود 50 درصد به این امکانات و افراد اضافه شود. چنین اقدامی البته متضمن تامین هزینه و نیروی انسانی کافی است که خود چالشی در این ایام است و لازم است از هم‌اکنون درباره آن تدبیرهایی صورت بگیرد. در جمع‌بندی اما به‌نظر می‌رسید که انتخاب تنها یک روش از میان این اقدامات امکان دسترسی به هدف را کاهش می‌دهد، از این‌رو احتمالا باید به‌سرعت تدابیری درنظر گرفته شود تا هم امکان برگزاری انتخابات در حداقل دو یا سه روز فراهم شود، تا جایی که ممکن است فرآیند اخذ رای در شعب مختلف الکترونیکی باشد و نهایتا تعداد صندوق‌های ثابت و سیار تا سرحد امکان افزایش یابد و شرایط برای رای‌دهی همه فراهم شود.

نظرات کاربران

منبع:
1. فرهیختگان/ دردسرهای کرونا برای فرآیند اجرای انتخابات/سناریوهای برگزاری انتخابات در ایام اپیدمی کرونا چیست؟
2. دانشجو/ کرونا شود سبب خیر اگر خدا خواهد! / انتخابات ۱۴۰۰ الکترونیکی می‌شود؟
3. عصر ایران/ رای گیری پُستی در آمریکا چگونه است؟
4. تابناک/ انتخابات الکترونیکی
5. توییتر
** درج توییت های کاربران توییتر نشان از تایید یا رد آنها نیست و صرفا برای آگاهی مخاطبین درج می شود.