یک خروار شرط
جو بایدن، پیروز انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا گفته است ایران می‌داند هر گاه لازم باشد آمریکا می‌تواند از گزینه اسنپ‌بک استفاده کند. توماس فریدمن، ستون‌نویس مطرح نیویورک‌تایمز گفت‌وگویی تلفنی با بایدن انجام داد و این گفت‌وگو را در قالب یک گزارش در روزنامه وطن امروز منتشر کرد.جو بایدن در این گفت‌وگو در پاسخ به این سوال که آیا به دیدگاهش درباره توافق هسته‌ای ایران که پیش از این در یادداشتی در پایگاه اینترنتی شبکه سی‌ان‌ان منتشر کرده بود پایبند است یا نه، گفت: سخت خواهد بود اما بله.
بایدن در یادداشت خود برای سی‌ان‌ان با عنوان «روش هوشمندانه‌تر برای سخت گرفتن برای ایران» هم نوشته بود: «هیچ توهمی درباره چالش‌هایی که رژیم ایران برای منافع امنیتی آمریکا، برای شرکای ما و برای مردم خودش دارد، ندارم اما راه هوشمندانه‌تری برای سخت‌گرفتن به ایران وجود دارد... او (ترامپ) بارها تنش‌ها را افزایش داد و در نزدیک کردن ما به جنگی دیگر در خاورمیانه، بدون داشتن یک استراتژی واقع‌گرایانه یا راه پایان، خطر کرد. با هر معیار عینی [هم که بررسی کنیم]، کارزار فشار حداکثری ترامپ برای رژیم ایران یک موهبت و برای منافع آمریکا یک شکست بود».
بایدن در این یادداشت با تکرار اتهامات بی‌اساس درباره احتمال ساخت سلاح اتمی توسط ایران ادامه داد: «هیچ دیپلماسی‌ای هم برای به عقب راندن آن در جریان نیست. مهم‌ترین نکته این است که ایران امروز بیشتر از زمانی که ترامپ زمام امور را در دست گرفت، به بمب اتم نزدیک است و ترامپ هم هیچ پاسخی برای این ندارد. 5 سال حتی روسیه و چین هم به همراه اروپایی‌ها پشت رویکرد آمریکا علیه برنامه هسته‌ای ایران ایستادند».
وی در ادامه در سی‌ان‌ان نوشت: «اکنون آمریکا تنها مانده است. سیاست‌های ترامپ، چین و روسیه را به سمت ایران نزدیک‌تر کرد، همزمان روابط فراآتلانتیک را به متنزل‌ترین سطح خود در دهه‌های گذشته رساند... به دلیل اینکه ترامپ توافقی را که خود آمریکا مذاکره کرده بود، نقض و سپس بی‌پروا عمل کرد، دیگر قدرت‌های جهانی اکنون انرژی خود را برای مقابله با سیاست‌های آمریکا اختصاص داده‌اند، به جای اینکه در کنار ما برای مقابله با تهران همکاری کنند».
وی سپس در این یادداشت درباره راهکار خود نوشت: «اگر ایران به پایبندی محض به توافق هسته‌ای بازگردد، ایالات متحده هم دوباره به توافق می‌پیوندد تا نقطه شروعی برای مذاکرات متعاقب آن باشد. با متحدان خود همکاری می‌کنیم تا مفاد توافق هسته‌ای را تقویت و تمدید کنیم، همزمان دیگر مسائل مورد نظر را نیز برطرف کنیم. این شامل همکاری مجدانه برای آزادی آمریکایی‌هایی که غیرعادلانه [در ایران] بازداشت شدند، می‌شود... همچنین با شرکای خود کار می‌کنیم تا تنش‌ها را کاهش داده و به مناقشات منطقه‌ای پایان دهیم که شامل جنگ در یمن نیز می‌شود».
بایدن در یادداشت خود برای سی‌ان‌ان و همچنین گفت‌وگویش با نیویورک‌تایمز درحالی مدعی عدم پایبندی ایران به تعهدات برجامی شده و بازگشت آمریکا به برجام را منوط به بازگشت ایران به این توافق کرده است که از زمان اجرای توافق هسته‌ای فقط ایران بوده که با پذیرش محدودیت‌ها و کوچک‌سازی صنعت هسته‌ای تمام تعهداتش را اجرایی کرد و در مقابل کشورهای اروپایی و آمریکا هیچ‌یک از تعهدات‌شان را اجرایی نکردند و دولت آمریکا سال 97 به صورت رسمی از این توافق خارج شد.
بایدن در گفت‌وگو با نیویورک‌تایمز پا را فراتر از تعهدات برجامی گذاشت و موضوع محدودیت برای توان موشکی و نقش منطقه‌ای ایران را مطرح و تاکید کرد آن را موجب ثبات‌زدایی می‌داند.
وی در این باره گفت: ببینید! بحث زیادی درباره موشک‌های نقطه‌زن و طیف دیگری از چیزهایی وجود دارد که موجب ثبات‌زدایی منطقه می‌شود اما واقعیت این است که بهترین راه برای رسیدن به کمی ثبات در منطقه، کنار آمدن با این برنامه هسته‌ای[ایران] (در قالب محدودیت‌های برجامی) است.
بایدن در ادامه مصاحبه تلفنی خود با خبرنگار نیویورک‌تایمز تلاش ایران برای دستیابی به بمب اتم را مطرح کرد و در این باره گفت: اگر ایران به یک بمب هسته‌ای دست پیدا کند، فشار زیادی بر سعودی‌ها، ترکیه، مصر و دیگران اعمال می‌کند تا آنها هم خودشان بخواهند به سلاح هسته‌ای دست پیدا کنند و «آخرین چیز بدی که ما در این بخش از جهان می‌خواهیم، ایجاد توان و ظرفیت هسته‌ای است».
وی بار دیگر موضوع گفت‌وگو با ایران برای ایجاد محدودیت درباره برنامه موشکی و همچنین طولانی و سخت کردن محدودیت‌های هسته‌ای را مطرح کرد و اظهار داشت: در رایزنی با متحدان و شرکای‌مان، در مذاکرات و توافق‌های بعدی برای سخت‌تر و طولانی‌تر کردن محدودیت‌های هسته‌ای ایران، همچنین مطرح کردن برنامه موشکی‌اش، مشارکت خواهیم کرد.
بایدن در پایان اظهاراتش در این گفت‌وگو ایران را تهدید کرد اگر مطابق این برنامه‌ریزی پیش نرود، با بازگشت سریع تحریم‌ها از طریق اسنپ‌بک یا همان مکانیسم ماشه مواجه می‌شود: آمریکا اگر ضرورت داشته باشد، همیشه گزینه اسنپ‌بک (مکانیسم ماشه) را دارد و ایران این را می‌داند.
بایدن در حالی ایران را تهدید به بازگرداندن تحریم‌ها می‌کند که ایران در وضعیت فعلی در شرایطی قرار دارد که آمریکا از تمام توان تحریمی علیه ایران استفاده کرده و حتی مکانیسم بازگشت‌پذیری سریع تحریم‌ها را فعال کرده و تحریم‌ها را بازگردانده است.
دردسرهای بدترین بند برجام
مکانیسم ماشه یا سازوکار حل اختلافات این روزها به موضوعی دردسرساز برای دستگاه سیاست خارجی کشورمان تبدیل شده است؛ موضوعی که در زمان مذاکرات هسته‌ای بارها توسط منتقدان، پیرامون آن هشدار داده شده بود اما مورد توجه ظریف و همکارانش قرار نگرفت.مکانیسم ماشه، بخش نهایی از سازوکار حل اختلاف ذیل برجام است که می‌تواند قطعنامه‌های پیشین سازمان ملل را که بر اساس قطعنامه 2231 تعلیق شده بودند، بازگرداند.
بر اساس بندهای 36 و 37 توافق برجام که مربوط به سازوکار حلوفصل اختلافات است، در صورتی که ایران به عدم اجرای مفاد قطعنامه توسط سایر کشورها اعتراض داشته باشد یا اینکه کشورهای 1+5 ادعا کنند ایران مفاد توافقنامه را رعایت نکرده است، امکان بازگشت تحریم‌ها طی 30 روز وجود دارد. در بندهای 36 و 37 برجام به مکانیسم ماشه اشاره شده است.
مکانیزم عجیب و غریب حلوفصل اختلافات که به علت ضعف تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای در متن قرار گرفته و از لحاظ حقوقی دست طرف مقابل را بالا نگه می‌دارد یکی از اصلی‌ترین نقدهای منتقدان برجام بود، چرا که طبق مکانیزم حل اختلاف توافق هسته‌ای- بندهای 36 و 37- اگر آمریکا یا هر کشور دیگری به تعهداتش عمل نکند، ایران حتی نمی‌تواند نسبت به این مسأله شکایت کند، چون در نهایت تحریم‌ها علیه خود ایران برمی‌گردد(!)
بر این اساس تاکنون کشورهای مختلفی ایران را تهدید به استفاده از مکانیسم ماشه کرده‌اند.
دی‌ماه سال گذشته فرانسه، انگلیس و آلمان در یک بیانیه مشترک مکانیسم حل اختلاف در برجام موسوم به «ماشه» را به دلیل آنچه «نقض توافق از سوی ایران» خواندند، فعال کردند. تروئیکای اروپا در ادامه بیانیه خود تاکید کرد به کارزار فشار حداکثری دولت آمریکا علیه ایران نمی‌پیوندد. بنا بر بیانیه صادر شده از سوی 3 کشور اروپایی عضو توافق هسته‌ای، این دولت‌ها در هماهنگی با سرویس روابط خارجی اتحادیه اروپایی این تصمیم را گرفته‌اند.
در بیانیه تروئیکای اروپا آمده است: «با توجه به اقدامات ایران ما هیچ انتخاب دیگری نداشتیم جز اینکه امروز نگرانی‌های خود را در رابطه با اینکه ایران دیگر به تعهدات خود در برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) عمل نمی‌کند، نشان دهیم و طبق مکانیسم حل اختلاف، مطابق بند 36 در برجام، این مسأله را به کمیسیون مشترک ارجاع دهیم». البته اروپایی‌ها بعد از آنکه در گزارش آژانس اشاره شد ایران به برخی تعهدات مربوط به گام‌های کاهش تعهدات هسته‌ای عمل نکرده است از ادامه این مسیر منصرف شدند.
آمریکا نیز طی نامه مورخ 30 مرداد 1399 (20 آگوست 2020) به رئیس شورای امنیت اعلام کرد مطابق ماده 11 قطعنامه 2231 شورای امنیت، ایران نسبت به اجرای تعهدات برجامی خود عدم پایبندی عمده (Significant non performance) داشته و از همین رو مکانیزم حلوفصل اختلافات موجود در برجام را فعال کرد. 30 روز پس از اعلام شکایت این کشور به رئیس شورای امنیت، آمریکا مدعی شد تحریم‌های پیشین علیه ایران مجددا اعمال شده است.
البته هیچ یک از کشورهای شورای امنیت به این دلیل که آمریکا به دلیل خروج ترامپ از این توافق جزو کشورهای برجام به حساب نمی‌آید با این ادعای آمریکا همراهی نکردند و در عمل فرآیند بازگشت‌پذیری تحریم‌ها علیه ایران اعمال نشد اما گزینه اسنپ‌بک به عنوان یک اهرم فشار علیه ایران همچنان باقی مانده است که اگر بایدن به برجام بازگردد پایه اصلی مخالفت با اسنپ‌بک آمریکا برداشته می‌شود و این کشور براحتی می‌تواند مکانیسم ماشه را فعال کند.
ضعف تیم حقوقی در تدوین برجام موجب شد مقامات ایران یکی از شروط بازگشت آمریکا به برجام در زمان دولت بایدن را لغو مکانیسم ماشه عنوان کنند، هر چند بایدن در اظهارات خود نشان داده است نه‌تنها قصد ندارد این بند را کنار بگذارد، بلکه حتی حساب ویژه‌ای روی آن باز کرده است.
بازگشت‌پذیری تحریم‌ها موضوعی بود که بارها توسط منتقدان به تیم مذاکره‌کننده اخطار داده شد اما تیم مذاکره‌کننده بدون توجه به این انتقادات، تن به خواسته حقوقی طرف غربی داد و از بندهای مربوط به برجام از جمله بندهای مربوط به مکانیسم ماشه دفاع می‌کرد. به‌عنوان یک نمونه از دفاع تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای از این مکانیزم، می‌توان به اظهارات عباس عراقچی اشاره کرد که بهمن‌ماه سال 96 در برنامه «جهان‌آرا» گفته بود: «در بند 36 اگر ادعا کنیم طرف مقابل نقض تعهدات کرده، مکانیسمی وجود دارد که کمیسیون مشترک را در سطح معاونان و در قدم بعدی در سطح وزرا فعال می‌کنیم و اگر قانع نشدیم دوباره برنامه‌مان را فعال می‌کنیم.
به همین آسانی! در صورتی که طرف مقابل به تعهداتش عمل نکند، ناظر و مجری خودمان هستیم!» در نتیجه همین سهل‌انگاری بود که اکنون کار به جایی رسیده است که به‌رغم انجام بیشتر تعهدات هسته‌ای توسط کشورمان، آمریکا که اساسا از برجام خارج شده یا اروپا که به گفته ظریف کمتر از یک درصد تعهداتش را انجام داده، از تهدید ایران به استفاده از مکانیسم ماشه سخن می‌گویند. این موضوع البته پیش از این به اثبات رسیده بود، چنانکه دستگاه دیپلماسی به جای شکایت از آمریکا به کمیسیون مشترک برجام، شکایت خود را به دادگاه لاهه برد.
منبع: وطن امروز
