خداوند در قرآن بندگانش را در آیه17و18 سوره زمر، بشارت می‌دهد به شنیدن و انتخاب کردن بهترین سخن تا جایی که امام کاظم(ع) به هشام بن حکم می‌فرمایند: «ای هشام، خداوند تبارک و تعالی، بندگان آگاه و اندیشمند خود را بدین بیان بشارت می‌دهد که: فَبَشِّر عِبادِ الّذِینَ یسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیتَّبِعُونَ أحْسَنَهُ أولئِکَ الَّذِینَ هَدَاهُمُ اللّهُ وأولئِکَ هُمْ أولُوا الألْبابِ»؛ این بدین معنا است که اهل عقل و خرد شنیده‌های خود را مورد بررسی قرار می‌دهند و هنگامی که به صحت و سلامتش پی‌‌بردند و آن را بهترین سخن و یا استدلال یافتند، عمل می‌کنند.
روایات متعددی از ائمه معصومین(ع) به‌دست ما رسیده است که برارزش عقل و خردورزی تاکید می‌کنند. امام علی(ع) می‌فرمایند: «هیچ ثروتی سودمندتر از عقل نیست.»(حکمت۱۱۳)؛ همچنین در خطبه‌های‌شان مدام از مردم می‌خواهند که فکر خود را به‌کار بیاندازند و عاقبت رفتار خود را درنظر بگیرند. حضرت علی(ع) می‌فرماید: «به‌خدا شکوه می‌برم از جماعتی که نادان می‌زیند و گمراه می‌میرند!» (خطبه۱۷)؛ انتخاب بهترین سخنان و استدلال‌ها یک صفت انسانی است که هرکسی با عقل خود می‌تواند به آن برسد. رنه دکارت: «هیچگاه هیچ چیز را حقیقت نپندارم، جز آنچه درستى آن بر من بدیهى شود... و چیزى را به تصدیق نپذیرم، مگر آنکه در ذهنم چنان روشن و متمایز گردد که جاى هیچگونه شکى باقى نماند.»
آنچه که در اندیشه اسلامی پررنگ‌تر به‌نظر می‌آید «غایت اندیشی» و «عاقبت اندیشی» است. ترسیم هدف، قصد کردن و غرض داشتن یعنی غایت و عاقبت اندیشی. دهخدا در تعریف غایت اندیشی می‌گوید: «کسی که پایان و نهایت کار را درست بیند.» قید درست دیدن یعنی اینکه در عاقبت اندیشی و غایت اندیشی اگر دچار خطا شویم به مقصد نمی‌رسیم و اصلا عاقبت اندیشی معنا پیدا نمی‌کند. غایت اندیشی با انسان و تفکرات انسانی تعریف می‌شود و موجودات دیگر از این موهبت الهی محروم هستند البته این لطف خداوند به مختار بودن انسان در انتخاب راه‌های متعدد برمی‌گردد. امیرالمومنین(ع) عاقبت اندیشی را صفتی برای خردمندترین مردم دانسته و شاخصه اهل ایمان را عاقبت اندیشی می‌دانند.(نهج‌البلاغه، خ113)
ایشان امر می‌کنند به اینکه قبل از شروع کار باید عاقبت کار و انگیزه‌هایی که در نظر است ترسیم گردد تا خطا در هدف‌گذاری پیش نیاید. خداوند در قرآن بارها به انسان‌ها تذکر می‌دهد که عاقبت کار منافقان، کافران و تکذیب‌کنندگان را ببینید: «.... فَانْظُروا کَیْفَ کانَ عاقِبَةُ الْمُکَذِّبِینَ» (آل‌عمران137) دیدن عاقبت و غایت کار از نشانه‌های عقل است و امری که به انسان اعطا شده برای دیدن صحیح عاقب کار خویش؛ همچنین می‌فرماید: «أَفَلَمْ یَسِیرُوا فِى الاَرْضِ فَیَنْظُرُوا کَیْفَ کَانَ عَاقِبَةُ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِم؛ آیا (مخالفان دعوت تو) در زمین سیر نکردند تا ببینند سرانجام کسانى که پیش از آنها بودند چگونه شد؟!» (یوسف 109)
همان‌طور که گفته شد بررسی باید قبل از شروع باشد و اگر در این بررسی خطایی رخ دهد هدف لطمه می‌بیند. به‌همین جهت امام حسین(ع) ما را به دیدن مسیر امر می‌فرمایند و می‌خواهند در بررسی غایت کار مسیر را نیز در نظر بگیریم. ایشان می‌فرمایند: «مَن حاوَلَ اَمراً بمَعصِیَهة اللهِ کانَ اَفوَتَ لِما یَرجُو وَاَسرَعَ لِمَجئِ ما یَحذَرُ؛ کسی که بخواهد از راه گناه به مقصدی برسد، آنچه که بدان امید داشت از دست می‌رود و زودتر به آنچه می ترسد گرفتار می شود.» (اصول‌کافی ، ج2، ص373) مکتب ما همان‌قدر که تاکید می‌کند بر عقل‌گرایی، اندیشه و تدبر در زندگی همان اندازه بر عاقبت اندیشی هم تاکید دارد. .
امام جواد(ع) درباره عاقبت اندیشی در کارها می فرماید: «هرکس بدون اطمینان نسبت به جوانب [هر کارى ، فرمانى، حرکتى و...] مطیع و پذیراى آن شود، خود را در معرض هلاکت قرار داده و نتیجه‌اى جز خشم و عصبانیّت نخواهد گرفت.»(اعلام الدین، ص309) آری ریشه برخی اختلافات را اندیشه نکردن در عاقبت یک کار است. مثلا گاهی یک مسئول بدون آنکه عاقب تصمیمات خود را در نظر بگیرد دستوری می‌دهد که اختلاف را در جامعه زیاد می‌کند و باعث می‌شود فتنه‌ای بزرگ رقم بخورد. خشم وجود مردم را فرابگیرد و رفتارشان قابل کنترل نباشد. پس لازم است هر کاری با دقت و تامل بیشتر انجام شود. زیرا امیرالمومنین(ع) در نامه‌شان به مالک اشتر دستور می‌دهد «مسئولانی را برگزیند که دوراندیش و عاقبت اندیش هستند.» پس عاقبت اندیشی باید یکی از خصوصیات یک مسئول باشد.
