سرگذشت قرارداد و چالش‌های اولیه
ماجرا از سال ۱۳۹۶ شروع شد؛ زمانی که ایران و چین برای خرید ۶۳۰ واگن مترو به توافق رسیدند. این توافق در راستای بهبود و ارتقای سیستم حمل‌ونقل عمومی تهران و سایر کلانشهرها صورت گرفت. تهران به عنوان یکی از بزرگ‌ترین و پرترافیک‌ترین شهرهای دنیا، با چالش‌های جدی در زمینه حمل‌ونقل عمومی مواجه است. بنابراین، خرید این واگن‌ها به‌عنوان گامی مؤثر در راستای رفع مشکلات حمل‌ونقل عمومی و کاهش ترافیک و آلودگی هوای تهران در نظر گرفته شد.اما پس از مدتی، به دلیل تغییرات در شرایط اقتصادی و سیاسی، این قرارداد به تعویق افتاد. سردی روابط دوجانبه، تحریم‌ها، عدم پرداخت پیش‌پرداخت و مشکلات مالی باعث شد که این خرید متوقف شود. به‌ویژه در دوره‌هایی که وضعیت اقتصادی ایران دچار نوسانات شدید شد، تأمین اعتبار برای چنین قرارداد بزرگی دشوار به نظر می‌رسید. پس از روی‌کار آمدن دولت سیزدهم و با توجه به نیاز مبرم تهران به نوسازی ناوگان مترو، مذاکرات از سر گرفته شد. تعداد واگن‌ها به ۷۹۱ عدد افزایش یافت و این قرارداد به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین قراردادهای تاریخ متروی تهران محسوب شد.
افزایش ظرفیت حمل‌ونقل و نیاز به واگن‌های جدید
در حال حاضر، حدود ۱۱۰۰ واگن در خطوط متروی تهران فعال هستند که بخش عمده‌ای از حمل‌ونقل عمومی شهری را به دوش می‌کشند. این تعداد واگن به‌ویژه در ساعات اوج سفر، نمی‌تواند پاسخگوی نیازهای شهروندان باشد و به همین دلیل، بخش زیادی از مردم از خودروهای شخصی برای جابجایی استفاده می‌کنند که این مسئله نه‌تنها باعث افزایش ترافیک بلکه به آلودگی هوا نیز دامن می‌زند. ورود واگن‌های جدید از چین، می‌تواند ظرفیت حمل‌ونقل مترو را به‌طور قابل‌توجهی افزایش دهد و به حل مشکلات ترافیکی و کاهش آلودگی هوا کمک کند.با توجه به جمعیت بالای تهران و نیاز به سیستم حمل‌ونقل عمومی کارآمد، واردات این واگن‌ها یک ضرورت برای بهبود کیفیت زندگی شهری است. دولت سیزدهم از همان ابتدا مذاکرات را با چین آغاز کرد و تأکید زیادی بر تسریع در تحویل واگن‌ها داشت. افزایش تعداد واگن‌ها از ۶۳۰ به ۷۹۱ واگن در قرارداد جدید، به‌طور قابل‌توجهی ظرفیت مترو را افزایش خواهد داد و می‌تواند به‌عنوان گام مؤثری در رفع مشکلات حمل‌ونقل عمومی تهران تلقی شود.
منابع تأمین اعتبار و چالش‌های مالی
توافق ایران و چین برای تأمین اعتبار این قرارداد، استفاده از منابع موجود ایران در چین را پیشنهاد کرد. این تصمیم به‌منظور تسریع در اجرایی شدن قرارداد اتخاذ شد. ایران به دلیل تحریم‌ها و مشکلات اقتصادی با محدودیت‌های زیادی در تأمین اعتبار مواجه بود، به همین دلیل استفاده از منابع موجود در چین می‌تواند به‌عنوان یک راهکار مؤثر برای حل مشکلات مالی پروژه در نظر گرفته شود. با این حال، این تصمیم هنوز نتوانسته است مشکلات مالی را به‌طور کامل برطرف کند.تاکنون تنها ۹.۷ درصد از پیش‌پرداخت ۱۵ درصدی قرارداد پرداخت شده و هنوز بخشی از پیش‌پرداخت باقی مانده است. مشکلات مالی و عدم تخصیص ارز لازم برای پرداخت پیش‌پرداخت، هنوز مانعی جدی در راه اجرای این پروژه است. شهرداری تهران در تلاش است تا این مشکل را با پرداخت ریالی حل کند، اما این موضوع نیازمند موافقت دولت است. در صورتی که توافقات مالی به‌طور کامل نهایی نشود، احتمال لغو این قرارداد بزرگ وجود خواهد داشت.
قرارداد جدید شهردار تهران
در مهرماه ۱۴۰۲، در جریان سفر شهردار تهران به چین، قرارداد جدیدی برای خرید ۷۹۱ واگن مترو امضا شد که به‌عنوان بزرگ‌ترین قرارداد تاریخ متروی تهران محسوب می‌شود. این قرارداد به‌عنوان یک گام اساسی برای بهبود وضعیت حمل‌ونقل عمومی در تهران و دیگر کلانشهرها به‌شمار می‌آید. در این قرارداد، تأکید بر تسریع در تحویل واگن‌ها و رفع موانع مالی شد. اگرچه مذاکرات به‌طور جدی آغاز شده، همچنان مشکلاتی از جمله تأمین ارز و پرداخت پیش‌پرداخت باقی مانده است.اظهارات مسئولان و پیگیری‌های اخیر
با وجود پیشرفت‌هایی که در مذاکرات به‌دست آمده، همچنان مشکلاتی از جمله عدم تخصیص ارز لازم برای پرداخت پیش‌پرداخت‌ها وجود دارد. رئیس‌جمهور و مسئولان شهری به‌ویژه شهرداری تهران بر لزوم تسریع در تحویل واگن‌ها تأکید کرده‌اند و از وزیر امور خارجه خواسته‌اند که همکاری‌های لازم با طرف چینی انجام شود. به گفته مسئولان، اگر مشکلات مالی به‌ویژه در بخش پیش‌پرداخت حل شود، این قرارداد می‌تواند به‌عنوان یک نقطه عطف در توسعه حمل‌ونقل عمومی ایران و روابط اقتصادی ایران و چین تلقی شود.مسعود پزشکیان، رئیس دولت چهاردهم، دستور داده که خرید ۷۹۱ واگن که از دولت دوازدهم روی زمین مانده بود و در دولت سیزدهم با عنایت ویژه شهید رئیسی منعقد شده بود، پیگیری شود؛ چراکه پس از آن حادثه اقدامات مربوط به آن متوقف شده بود اما رئیس جمهور پیگیری ویژه انجام داده که خرید انجام شود.
چشم‌انداز آینده
در حال حاضر، امیدواری‌ها برای تکمیل این پروژه بزرگ وجود دارد، اما تا زمانی که مشکلات مالی به‌ویژه در زمینه پیش‌پرداخت‌ها حل نشود، همچنان خطر لغو این قرارداد وجود دارد. پیگیری‌های اخیر و تحرکات دولت و شهرداری تهران نشان‌دهنده عزم جدی برای حل مشکلات این پروژه است.اگر این قرارداد به‌طور موفقیت‌آمیز اجرا شود، می‌تواند به تحول عمده‌ای در سیستم حمل‌ونقل عمومی تهران و سایر کلانشهرها منجر شود. ورود واگن‌های جدید می‌تواند علاوه بر کاهش ترافیک و آلودگی هوا، به بهبود کیفیت زندگی مردم و تسهیل دسترسی به سیستم حمل‌ونقل عمومی منجر شود.
نکته ای ژئوپلوتیک در مباحث اقتصادی
یکی از نکات جالب در این میان، فروش ۴۹ درصد از سهام آرامکو به چین توسط عربستان سعودی است. دکتر حامد وفایی، عضو هیأت علمی دانشگاه تهران، معتقد است که این اقدام، نوعی تضمین امنیتی برای جلوگیری از حملات حوثی‌ها به تأسیسات آرامکو بوده و می‌تواند موقعیت ژئوپلیتیک چین در منطقه را تقویت کند.وی همچنین تأکید کرد که اگر ایران می‌توانست چین را به سرمایه‌گذاری در سوریه ترغیب کند، میوه‌های ژئواکونومیک آن در عرصه ژئوپلیتیک به‌ثمر می‌رسید.
نتیجه‌گیری؛ فرصتی برای تحول در حمل‌ونقل عمومی
اجرای این قرارداد می‌تواند به‌عنوان یک گام بزرگ در جهت ارتقای زیرساخت‌های حمل‌ونقل عمومی ایران و کاهش مشکلات ترافیکی و آلودگی هوا تلقی شود. با این حال، برای تحقق این هدف، نیاز است تا دولت و شهرداری تهران در کنار یکدیگر، مشکلات مالی این پروژه را حل کنند. اگر دولت نتواند این چالش‌ها را برطرف کند، خطر لغو قرارداد و از دست دادن این فرصت بزرگ وجود دارد.در نهایت، اگر این پروژه به سرانجام برسد، می‌تواند نه‌تنها به بهبود وضعیت حمل‌ونقل شهری کمک کند بلکه نمادی از همکاری‌های گسترده‌تر ایران و چین در زمینه‌های اقتصادی و فناوری باشد.
