(459 /457 -366 ق)، ادیب، مفسر و محدث معتزلى. معروف به ابومسلم اصفهانى. وى محدث اصفهانى و از بزرگان معتزله‏ى عصر خویش است. ابومسلم آشناى به عربیت و به گفته یحیى بن منده آشناى به نحو بود. او از شاگردان ابوبكر بن مُقْرى بود و سعید بن ابى‏رجاء صیرفى و حسین خلّال و محمد بن حَمد كبریتى از وى روایت كرده‏اند. ...

(وف 295 ق)، محدث و مفسر و فقیه حنفى. از مردم روستاى سانج در نزدیكى نسف بود. «صحیح» بخارى را از مؤلف آن روایت كرد و از قتیبة بن سعید، ابوكریب، هشام بن عمّار حدیث شنید. فرزندش، سعید بن ابراهیم، و على طَغامى و خلف بن محمد خَیّام از وى روایت كردند. ابن‏معقل چندى قاضى نسف (نخشب) بود و عالم آن سامان به حساب ...

(وف پس از 700 ق)، عالم، عارف، مفسر و محدث. براى تحصیل علم مسافرت بسیار كرد و صحبت مشایخ را دریافت. به تدریس و تربیت اهل علم علاقه داشت و چندین سال در سیر و سلوك و درس و افاده و وعظ بود. كتاب «جامع الاصول» مجدالدین ابن‏اثیر جزرى را از قطب‏الدین محمود شیرازى روایت مى‏كرد. او را مجموعه‏ها و اجازات از پدر ...

(وف 725 ق)، مفسر، واعظ، عارف و دانشور. وى نیاى مادرى ابوالعباس زركوب شیرازى، نویسنده‏ى «شیرازنامه» و نیاى سوم جنید شیرازى، نویسنده‏ى «شد الازار» بود. دوبار حج گزارد اما سعى كرد كه مردم بر آن مطلع نشوند. او در مسجد آدینه‏ى سنقرى وعظ مى‏كرد و در بقعه‏ى شیخ كبیر درس حكمت مى‏گفت. در شیراز سپرده شد. از تألیفات ...

(410 -323 ق)، محدث، حافظ، مفسر و مورخ. از ابوسهل بن زیاد قطان، ابن‏اسحاق خراسانى، محمد اسوارى، احمد بندار و دیگران حدیث شنید. ابوالقاسم عبدالرحمان بن منده، ابوبكر مستملى عطار و ابن‏شكرویه و برخى دیگر از وى روایت شنیدند. در «معجم البلدان» و «الكنى والالقاب» و «هدیة الاحباب» سال وفات او 352 ق ذكر شده است. ...

(273 -209 ق)، حافظ، محدث، مفسر و مورخ. برخى گفته‏اند كه ماجه لقب پدر وى است نه جدش. ابن‏ماجه براى گردآورى حدیث به رى، بصره، دمشق، بغداد، حمص، شام مصر و حجاز سفر كرد. در دمشق از هشام بن عمار و عباس بن ولید خلاّل و در حمص از محمد بن مصفى و در عراق از ابوبكر بن ابى‏شیبه و احمد بن عبده و اسماعیل فزارى و ...

(276 -213 ق)، فرهنگ‏نویس، زبان‏شناس، نویسنده، محدث و مفسر. از مردم مرو بود. نزد استادانى چون اسحاق بن راهویه، ابوحاتم سهل بن محمد سجستانى و عباس بن فرج ریاشى درس خواند. بیشترین تأثیر را از ابن‏مقفع و ارسطو پذیرفت. آثار جاحظ را خوب مى‏شناخت. شكوفایى او با جنبش سنت‏گرایى متوكل همزمان بود. وى توانست با ...

(وف 493 ق)، لغوى، نحوى و مفسر. متولد نهروان بود. یاقوت حموى گوید كه نشو و نماى او در رى بوده است. وى در بغداد نحو را نزد ثمانینى و لغت را نزد حسن بن دهّان و حدیث را از قاضى ابوطیّب طبرى فراگرفت، و به شهرهاى عراق سفر كرد و به تعلیم پرداخت. سرانجام در اصفهان مقیم شد و در همان جا درگذشت. از آثار او: «تفسیر ...

(وف بعد از 340 ق)، مفسر، ادیب، فقیه و متكلم امامى. معروف به عبدكى. عبدك اختصار عبدالكریم است. اهل گرگان بود و پیشواى شیعیان آنجا. مدتى در نیشابور توطن كرد. از عمران بن موسى جرجانى و همطبقه او حدیث شنید. حاكم نیشابورى از وى روایت كرده است. او سرانجام در گرگان درگذشت. از آثار وى: «التفسیر» یا «تفسیر ابن‏عبدك»؛ ...

(588 -488 ق)، عالم، متكلم، محدث، فقیه، مفسر، ادیب و شاعر شیعى. در سارى متولد شد. نیاى وى شهرآشوب از شاگردان شیخ طوسى بود و ابن شهرآشوب به واسطه‏ى پدر خود از او روایت مى‏كرد. در هشت سالگى قرآن را حفظ مى‏خواند. از زمخشرى و احمد و محمد غزالى و خطیب خوارزمى اجازه‏ى روایت داشت. بنا به دلایل مذهبى به حلب كه ...

(385 -297 ق)، محدث، حافظ، واعظ و مفسر. از محدثین ثقه و مورد اعتماد است كه در بغداد متولد شد و در شام، عراق، بصره و فارس حدیث شنید. ابوبكر باغندى و ابوالقاسم بغوى از جمله‏ى محدثانى بودند كه وى از آنان حدیث شنید. و ابوبكر برقانى، ابوسعد مالینى و ابوبكر محمد بن اسماعیل وراق از او روایت حدیث كردند. بیش از ...

(427 /428 -370 ق)، پزشك، فیلسوف، منطقى و دانشمند. مشهور به ابن‏سینا یا ابوعلى سینا، در مغرب زمین آویسن یا آویسنا و ملقب به حجةالحق، شیخ‏الرییس، شرف‏الملك و امام الحكما. ابن‏سینا در افشنه‏ى بخارا، زادگاه مادرش، متولد شد. پدر وى از دیوانیان دستگاه سامانیان بود و در تربیت فرزندان خود سخت كوشا. پدر ابن‏سینا، ...

(291 -211 ق)، عالم، حافظ، محدث و مفسر. در رى متولد شد. وى امام مسجد جامع اصفهان بود. از سهل بن عثمان و عبدالعزیز بن یحیى و حسین بن عیسى زُهرى روایت كرده، و قاضى ابواحمد عسّال و ابوالقاسم طَبَرانى و ابوالشیخ بن حَیّان و عبدالرحمان بن سیاه از وى حدیث شنیدند. از آثارش: «المسند»، در حدیث؛ «التفسیر»، تفسیرى ...

(وف 406 ق)، مفسر، قارى، واعظ، مورخ، ادیب و نحوى. از اصم و ابوالحسن كارزى و ابوحاتم بن حِبّان و ابوزكریا عنبرى حدیث شنید. ابوالقاسم ثعلبى از خواص شاگردان وى بود. نخست مذهب كرامى داشت، اما بعدها به مذهب شافعى گروید. در علوم و معانى قراآت مختلف امام عصر خود بود و در نیشابور سرچشمه علم به حساب مى‏آمد. وى ...

(334 -245 ق)، ادیب، نویسنده، محدث، مفسر و مورخ. از خاندانى ایرانى‏تبار بود. از احمد بن بُدیل قاضى و حسن بن محمد زعفرانى و دیگران حدیث شنید. فرزندش عیسى و ابوالقاسم طبرانى و ابوطاهر ذهلى از او حدیث روایت كرده‏اند. وى وزیر مقتدر و قاهر عباسى بود كه امور مالى دولت را سامان داد. مدتى خلیفه او را بركنار كرد ...

(وف 423 /413 ق)، خطاط مذهّب، حافظ، قارى، ادیب و شاعر شیعى. مشهور به ابن‏بواب یا ابن‏سترى و ملقّب به علاءالدین و قبلةالكتاب. پدرش پرده‏دار دستگاه آل‏بویه بود و شهرت وى هم از این رو است. ابوالحسن نیز یك چند در خدمت بهاءالدوله‏ى دیلمى سرپرستى كتابخانه‏ى بهاءالدوله را در شیراز بر عهده داشت. خوشنویسى را از ...

(488 -393 ق)، مفسر، متكلم و محدث معتزلى. اصلاً قزوینى است و در آنجا به دنیا آمد. ابتدا در زادگاهش به تحصیل پرداخت. وى از شاگردان برجسته قاضى عبدالجبار همدانى بود و در نزد وى كلام خواند و مذهب اعتزال را از او اخذ كرد. در همدان از ابوطاهر بن سَلمة و در اصفهان از ابونعیم، و نیز از اساتید دیگر بهره گرفت. ...

(وف 141 -1139 ق)، محدث و مفسر شیعى. وى از یاران امام باقر (ع) بود. در خراسان به دنیا آمد. وى از سعید بن مسیب و عكرمه و شعبى و حسن بصرى و محمد بن سیرین و بسیارى دیگر حدیث شنید؛ و ثورى و شعبه و ابن‏جریح و یحیى‏القطان و ابن‏عُلیّه و بسیارى دیگر از او نقل حدیث كرده‏اند. او را از حفاظ بصره مى‏شناسند. وى در ...

(وف بعد از 565 ق)، مفسر، خطیب، دانشمند و ادیب. اهل فسا بود. در تفسیر، قرائت و نحو مهارت داشت و خطیب شیراز بود. از برهان‏الدین محمود كرمانى روایت مى‏كرد. قاضى مجدالدین اسماعیل و قاضى سراج‏الدین مكرم از شاگردان او بودند. از آثارش: «الكشف والبیان»، در تفسیر قرآن، در هشت جلد، مشهور به «تفسیر ابن ابى‏مریم»؛ ...

(وف 458 ق)، مفسر و شاعر. در نیشابور متولد شد. در اوایل قرن پنجم قمرى در نیشابور چهار مدرسه بزرگ براى چهار فرقه بنا شد و آن مدرسه را كه جهت شیعه و عدلیه و زیدیه، در محله اسفریس بنا كردند، به نام امام على بن ابى‏طیّب نامیدند. او را در 414 ق براى موعظه به دربار سلطان محمود غزنوى بردند، به محض ورود بى‏اجازه ...