(وف 1109 /1107 ق)، فقیه، مفسر، محدث و رجالى امامى. معروف به علامة البحرین. در كتكان از توابع بحرین به دنیا آمد. نسب او را به سید مرتضى علم الهدى و از او به امام موسى كاظم (ع) مى‏رسانند. او محدثى متتبع بود و در كثرت تتبع او را ثانى مجلسى مى‏دانند. دامنه مرجعیت او از بحرین فراتر رفت و در بیشتر شهرهاى شیعه‏نشین ...

(وف 1091 /1088 ق)، عالم، محدث، مفسر و شاعر امامى. ساكن شیراز و حیدرآباد هند بود. وى با شیخ حر عاملى معاصر بود، و از شیخ على بن سلیمان بحرانى و سید نورالدین عاملى برادر صاحب «مدارك»، روایت نموده است. سید نعمت الله جزایرى، در شیراز، نزد وى تلمذ كرده است. سید على خان، صاحب «السلافة»، نیز از شاگردان او است. ...

(1373 -1286 ش)، استاد دانشگاه، محقق، اسلام‏شناس و قرآن‏پژوه. مهندس بازرگان در تهران به دنیا آمد و پس از گذراندن تحصیلات مقدماتى در سال 1307 ش با اولین گروه اعزامى دانشجویان به فرانسه عزیمت كرد. او در رشته‏ى ترمودینامیك فارغ‏التحصیل شد و در سال 1313 ش به ایران بازگشت. و در سال 1315 ش درس ترمودینامیك (ماشینهاى ...

(وف 920 ق)، صوفى و مفسر حنفى. معروف به شیخ علوان. وى اهل نخجوان بود و در اواخر عمر به سرزمین عثمانى رفت و در آق شهر ساكن شد، به همین جهت به علوان آق شهرى نیز معروف شد. او از عرفاى طریقت نقشبندیه بود و در آق شهر درگذشت. آثار وى عبارتند از: «فواتح الالهیة و مفاتح الغیبیة الموضحة للكلم القرآنیة و الحكم ...

(906/905 -832 ق)، مفسر، محدث و عالم شافعى. وى از اهالى ایج از توابع فارس بود. از آثار وى: «جامع البیان» یا «جوامع التبیان فى تفسیر القرآن»، مشهور به «تفسیر صوفى»، یا «تفسیر ایجى»، كه در سال 1789 م در لاهور چاپ شده است؛ «بیان المعاد الجسمانى والروح»؛ «شرح اربعین النووى»؛ «شعب الایمان»، در اخبار. ...

(1405 -1308 ق)، عالم و مجتهد. آمنه‏بیگم حاجیه نصرت‏خانم، فرزند حاج سید محمدعلى امین‏التجار اصفهانى، در اصفهان متولد شد. دایى‏اش آیت‏اللَّه شریعت اصفهانى بود. از كودكى به تحصیل پرداخت و پس از فراگیرى مقدمات در محضر حاج آخوند زفره‏اى، فقه و اصول و علوم معقول و منقول و حكمت و كلام را نزد آیت‏اللَّه آقاسید ...

(304/302 -230/225 ق)، مفسر، متكلم، فقیه، محدث، ادیب و شاعر شیعى. مشهور به ناصر كبیر. جد مادرى شریف رضى و شریف مرتضى است. شیخ طوسى او را در شمار اصحاب امام هادى (ع) آورده است. حاكم طبرستان بود و از این رو كه بر اثر اصابت شمشیرى در نبردگاه كر شده بود به اطروش خوانده مى‏شد. وى در فقه و دین علامه بود و در ...

(وف 884 /883 ق)، مفسر و محدث. وى در زمان سلطان ابو سعید گوركان از شیراز به هرات رفت و در آنجا اقامت گزید به همین جهت به هروى نیز مشهور بوده است. او به دستور آن پادشاه هفته‏اى یكبار در مدرسه‏ى عالیه گوهرشادآغا، به موعظه و نصیحت مى‏پرداخت. وى در هرات درگذشت و نزدیك مدرسه گوهرشادآغا دفن شد. از جمله تألیفات ...

(649 -674 ق)، مفسر، صوفى، متكلم، منطقى، عروضى و نحوى. در اصفهان متولد شد و فنون متداول را در زادگاه خود نزد پدر و جمال‏الدین ابى‏رجا و دیگران فراگرفت. مدتى در اصفهان و تبریز به تدریس پرداخت و از معاصران شیخ حسن چوپانى و قاضى مظفرالدین‏شاه قزوینى بود. پس از زیارت خانه خدا به دمشق رفت و در جامع اموى به ...

(وف 174 ق). عالم، محدث و مفسر. ذهبى از او تعبیر به عالم اهل قم كرده است. از برادرانش، عبدالرحمن و عیسى و عمران بن عبدالله، و نیز جعفر بن ابى‏المغیره و اعمش و لیث بن ابى‏سلیم روایت كرده است. ابن‏مهدى، منصور خزاعى، هیثم بن خارجه، ابوربیع زهرانى و عمرو بن رافع قزوینى و محمد بن حمید رازى و بسیارى دیگر از ...

(1368 -1313 ق)، عالم، مفسر، خطیب و شاعر. حجت‏الاسلام اشراقى در قم متولد شد. مقدمات و سطوح را نزد پدرش و سایر مدرسین مانند حاج شیخ ابوالقاسم كبیر فراگرفت و عمده‏ى تحصیلات خود را نزد آیت‏اللَّه حائرى به پایان برد و از برجسته‏ترین شاگردان وى بود. او سرانجام به مقام اجتهاد نایل آمد و در فقه و اصول و حكمت ...

(وف 471 ق)، فقیه، اصولى، مفسر و متكلم شافعى. از بزرگان عصر خویش بود و در فنون مختلف دست داشت. وى داماد استاد ابومنصور بغدادى بود. او از ابن مَحمِش و اصحاب اصم نقل حدیث كرده و زاهر شحّامى از شاگردان او بوده است. در «طبقات الشافعیة» و به تبع آن «الاعلام» و «تاریخ نظم و نثر» و همچنین در جلد چهارم «معجم ...

(وف 647 ق)، مفسر، فقیه و نحوى. از اهالى اردبیل بود. وى مؤلف كتاب «شرح انموذج» زمخشرى است كه از قرن هفتم تاكنون از كتب درسى حوزوى بوده و در مجموعه‏ى «جامع المقدمات» براى تعلیم مبتدیان علوم عربى آمده است. از دیگر آثار وى: حاشیه بر «انوار التنزیل» بیضاوى، در تفسیر؛ «الانوار»، در فقه شافعى. صاحب «هدیة العارفین» ...

(س نهم و دهم ق)، عالم، محدث و مفسّر. از مشاهیر علماى امامیه بود و مؤلف تفسیرى به نام «جلاء الاذهان و جلاء الاحزان فى تفسیر القرآن»، كه حاوى اخبار ائمه (ع) و روایات امامیه و یكى از معروفترین كتابهاى تفسیر فارسى است. تفسیر «جلاء الاذهان» همان تفسیرى است كه به «تفسیر گازر» مشهور است. قدیمى‏ترین نسخه‏هایى ...

(465 -386 ق)، صوفى، فقیه، محدث و مفسر. مشهور به امام و استاد امام. از نظر اصول اشعرى و از نظر فروع شافعى بود. نسبت وى از جانب پدر به قبیله قشیرین كعب مى‏رسید، و از طرف مادر به سلمى منسوب بود. در ناحیه استواء نیشابور (قوچان كنونى) متولد شد. خاندان او از بزرگان دهقانان این ناحیه بودند. خود او نیز از محدثان ...

(ز 552 ق)، مفسر بزرگ شیعى. اصلا از نیشابور بود ولى در رى مى‏زیست. نسبش به بدیل بن ورقاء خزاعى، صحابى مشهور، مى‏رسد. خانواده وى همه اهل فضل و دانش بودند و خود نیز در رى از واعظان معروف بود. شیخ ابوالفتوح از پدر و عم خود و نیز از شیخ عبدالجبّار رازى و شیخ ابوعلى طوسى روایت كرده و به واسطه ایشان از شیخ ...

(369 -274 ق)، محدث، مفسر و رجالى. محدث اصفهان بود. وى از كودكى در جستجوى حدیث بود. از جد مادرى‏اش، محمود بن فرج زاهد، و محمد بن عبدالله همدانى، رییس اصفهان، و ابراهیم بن رسته، و احمد بن رسته اصفهانى، و ابوالقاسم بغوى و على بن سعید رازى، و محمد بن یحیى مروزى، و جعفر فریابى حدیث شنید. ابن‏منده و ابن‏مردویه ...

(366 /362 -290 ق)، ادیب، شاعر، خطاط، مورخ، مفسر و فقیه شافعى. از جرجان به همراه برادرش ابوبكر محمد به نیشابور آمد و در این شهر حدیث شنید و دانشهاى مختلف را آموخت، تا آنجا كه نعالبى او را در خوشنویسى و شعر و نثر با ابن‏مقله و بحترى و جاحظ برابر دانسته است و ابن‏خلكان نیز شعر وى را ستوده. ابتدا قاضى جرجان ...

(وف 305 ق)، فقیه، محدث و مفسر حنفى. از مردم رى بود. اما مدتى در نیشابور نیز زندگى كرد. از محمد بن شجاع ثَلْجى فقه آموخت و از محمد بن حمید رازى حدیث شنید. ابوبكر احمد بن سعد بن نصر و احمد كاغَدى از او روایت مى‏كردند. چندى در نیشابور به املاى حدیث مى‏پرداخت. ابن‏یزداد در فقه دستى توانا داشت و از مشاهیر ...

(698 -611 ق)، مفسر و فقیه حنفى. پدرانش از مردم بلخ بودند. در قدس به دنیا آمد. به مصر رفت و در مدرسه عاشوریه آنجا مشغول تدریس شد. سپس به قدس مراجعت كرد و در همان جا درگذشت. از آثارش: تفسیرى است به نام «التحریر والتحبیر لاقوال ائمة التفسیر فى معانى كلام السمیع البصیر»، شامل اسباب نزول و قراآت و اعراب و ...