(وف 447 ق)، فقیه، اصولى، مفسر، ادیب شافعى و محدث. وى در آغاز فنون ادب را به كمال آموخت و پس از چهل سالگى به تدریس پرداخت. او در فقه شاگرد ابوحامد اسفراینى بود و از احمد بن محمد بن بصیر و احمد بن فارس لغوى و محمد بن جعفر تمیمى و ابى‏حامد اسفراینى و احمد بن محمد بن صلت مجبر و ابواحمد فرضى روایت مى‏كرد. ...

(277 -195 ق)، حافظ، محدث، مفسر و رجال شناس اهل سنت. معروف به حافظ شرق. چون ساكن محله‏ى درب حنظله‏ى رى بود، او را حنظلى نیز گفته‏اند. از چهارده سالگى به استماع و كتابت حدیث پرداخت و در كسب علم سرگشته‏ى شهرها شد. به عراق و شامات و مصر و حجاز سفر كرد و از علمایى چون عبیداللَّه بن موسى و ابونعیم، در كوفه ...

(1367 -1281/1278 ق)، منجم و شاعر. در سلطان‏آباد اراك متولد شد. مدت بیست سال به تصحیل علوم مختلف پرداخت، بدون آنكه استاد معینى داشته باشد. سپس به نجف رفت و مت ده سال به فراگیرى زبان عربى و علوم دینى به خصوص تفسیر قرآن پرداخت. پس از مراجعت، مدتى را در شهرهاى بوشهر و شیراز گذراند. بعد مقیم تهران شد. مدتى ...

(وف 444 ق)، مفسر. با یازده واسطه نسب وى به امام حسن مجتبى (ع) مى‏رسد. در دیلم متولد شد و همان جا تعلیم یافت. سپس به یمن رفت و در آن جا مردم را به امامت خود خواند. قبایل با او بیعت كردند و چنان پشت گرمى یافت كه بر شهر صعده و صنعاء نیز حكومت راند. او سرانجام كشته شد و در قریه افیق دفن شد. از آثارش كتابى ...

(320/310 -234/224 ق)، حافظ، محدث و مورخ. وى از دولاب رى بود و پیشه وراقى داشت. در زادگاهش به علم‏آموزى پرداخت و در شام و عراق و حجاز حدیث شنید و در مصر مسكن گزید. وى از محمد بن بشار و احمد بن ابى‏سریج رازى و احمد بن عبدالجبار عطاردى و ابواسحاق جوزجانى و بسیارى دیگر حدیث شنید. ابوحاتم رازى و ابواحمد بن ...

(830- ح 918/908 ق)، حیكم، فیلسوف، فقیه، متكلم، مفسر، قاضى و شاعر، متخلص به جلال و دوانى نیز فانى. معروف به علامه دوانى و مشهور به محقق دوانى. نسبش به محمد بن ابى‏بكر مى‏رسد. در دوان از قراى كازرون فارس متولد شد. ابدا نزد پدر دانش آموخت و سپس براى تكمیل معلومات خود به شیراز رفت و در خدمت ملا محى‏الدین ...

(وف 360/359 ق)، عارف، حافظ قرآن، قارى و محدث. اصل وى از دینور بود، و در شام مى‏زیست و به شیخ شامى‏ها معروف بود. وى از اقران ابوعلى رودبارى و شاگرد زقاق كبیر بود و با جنید بغدادى و ابوبكر مصرى صحبت داشته است. و از مشایخ وقت، و در میان همطبقه خود به جلالت موصوف بود. قرآن را نزد ابوبكر بن مجاهد فراگرفت ...

(وف 412/405 ق)، عالم، عارف، مفسر، واعظ و شاعر. در نیشابور به دنیا آمد و همان جا نشو و نما یافت. از اكابر عرفا و جامع اصول شریعت و فنون طریقت به شمار مى‏رفت. در بیان احادیث و اخبار دستى توانا داشت و در تفسیر و تاویل آیات بصیر و بینا بود. از كثرت شوق و ذوق و درد و گریه كه داشته او را شیخ نوحه‏گر مى‏گفتند. ...

(و ف 775 ق)، علام دینى و مفسر. وى در علوم عقلى و نقلى مهارت داشت. او در نزد شیخ كبیر مدفون است. از جمله آثار وى: «الكاشف»، در تفسیر، در هفت مجلد؛ شرح «العیون» عضدالدین عبدالرحمان؛ «شرح الاشارات» به نام «تنقیح العبارات فى توضیح الاشارات»؛ «المدارك»، در منطق؛ شرح «آداب البحث». ...

(255 -181 ق)، مفسر، فقیه و محدث. در سمرقند به دنیا آمد و در همان شهر ساكن بود. به اصرار سلطان، منصب قضاوت سمرقند را پذیرفت، اما پس از اولین مرافعه استعفا داد. در طلب حدیث سفرهاى بسیارى كرد و در حجاز و شام و مصر و عراق و خراسان استماع حدیث نمود. از یحیى بن حسان و ابوعلى عبیداللَّه بن عبدالمجید و یزید ...

(وف 1115 ق)، فقیه امامى، مفسر اخبارى و متكلم. اصلا از حویزه بود و در كمره مولد شد و در اصفهان مسكن گزید. علم حدیث و اخبار را از محمدتقى مجلس فراگرفت و در علوم معقول و منقول از شاگردان آقا حسین محقق خوانسارى و محقق سبزوارى بود. سید صدر قمى شارح «وافیه» و محمد اكمل بهبهانى، پدر علامه وحید بهبهانى، نیز ...

(1100 -1031 ق)، متكلم، مفسر، ادیب، شاعر و مورخ امامى. از مردم حویزه خوزستان بود و معاصر با شیخ حر عاملى. وى در بیشتر علوم روزگار خویش دست داشت و تالیفاتش دامنه‏ى گسترده‏اى داشت. اكثر رجال‏نویسان او را به داشتن فضل ستوده‏اند. از آثار وى: «ایجاز المقال فى معرفه الرجال» درباره‏ى رجال، در دو مجلد؛ «تذكره ...

(ز 1065 ق)، فقیه، محدث، مفسر، ادیب و شاعر امامى. معروف به عبدالعلى عروسى. در حویزه متولد شد و در شیراز ساكن. وى استاد سید نعمت‏اللَّه جزایرى و معاصر شیخ حر، عاملى و علامه مجلسى است. از آثار وى: شرح «لامیه العجم» طغرایى؛ «نورالثقلین»، تفسیرى روایى از قرآن، در چهار مجلد؛ «دیوان» اشعار. ...

(وف 916 ق)، فقیه، محدث، مفسر و متكلم شافعى. معروف به شیخ‏الاسلام. چون از نوادگان محقق تفتازانى بود، به احمد حفید نیز شهرت داشت. وى مدت سى سال در زمان سلطان حسین بایقرا عهده‏دار قضاى هرات بود. شاه اسماعیل صفوى، او را با پنج تن از علماء هرات در مرو كشت. وى در بیشتر علوم زمان، بویژه فقه و حدیث و تفسیر یگانه‏ى ...

(1306 -1246 ق)، عالم امامى، فقیه، محقق، مفسر، محدث، متكلم و ادیب. وى را با نسبتهاى موسوى نیشابورى، كنتورى، هندى و كلهنوى نوشته‏اند. حامد حسین در لكهنو به دنیا آمد. وى از اركان علماى امامیه بوده است. كلام را در محضر پدرش، مفتى سید محمدقلى، و فقه و اصول را نزد سید حسین بن دلدار على نقوى، و معقول را در ...

(984 -918 ق)، فقیه امامى، مفسر، محدث، متكلم و محقق. پدر شیخ بهایى بود. اصلاً از جبل عامل و ساكن اصفهان و قزوین بود. نسبت او به حارث اعور هَمْدانى، از خواص امیرالمؤمنین على (ع) مى‏رسد. حارثى با خانواده خود به دعوت شاه طهماسب صفوى از موطن اصلى به اصفهان آمد و مدتى در آن شهر به تدریس و افادات علمى مشغول ...

(وف 746 ق)، فقیه و ادیب شافعى. وى از فضلاى شاگردان قاضى بیضاوى و از داناترین دانشمندان تبریز بود و اوقات خود را بیشتر به تدریس و تالیف در زمینه علوم عقلى و نقلى صرف مى‏كرد. بین جاربردى و قاضى عضدى ایجى مشاجرات بسیارى در علوم بود. وى در تبریز درگذشت. از تالیفات او: «الحواشى على الكشاف» زمخشرى؛ شرح «المنهاج» ...

(1405 -1313 ق)، فقیه، مفسر و شاعر امامى. وى در تهران به دنیا آمد و در آن شهر نشو و نما یافت. مقدمات علوم را در خدمت استادانى چون آقامیرزا كوچك، آقا شیخ آقا بزرگ اخوان ساوجیان فراگرفت. در سال 1341 ق رهسپار قم شد و به مجلس درس شیخ عبدالكریم حایرى یزدى پیوست. نزدیك هفت سال كه در قم بود یك دوره معقول و منقول ...

(وف 437/427/426 ق)، قارى، مفسر، حافظ، مورخ، فقیه، ادیب و محدث. از اهالى نیشابور بود. وى از ابوطاهر بن خزیمه و ابوبكر بن مهران مقرى و ابومحمد مخلدى و همطبقه‏ى آنان روایت كرده است. استادان بسیار دیده و احادیث بسیار شنیده است. ابوالحسن واحدى تفسیر را از او روایت كرده است. در علم قرآن او را یگانه‏ى زمان ...