ظاهراً واژه‌ی صوفی در قرن دوم، در برخی از سرزمین‌های اسلامی، به خصوص در بین‌النهرین، متداول شد. کسانی که در قرن دوم صوفی خوانده می‌شدند، تشکیلات اجتماعی و مکتب و نظام فکری و عرفانی خاصی نداشتند؛ به عبارت...

تصوف، مصدر لازم ثلاثی مزید از باب تفعل، در لغت به معنای صوفی شدن است. یکی از موارد کاربرد باب تفعل در عربی، بیان دارا شدن چیزی یا صفتی است، مثل تأهل (دارای اهل شدن) و تألم (دارای الم شدن). این ویژگی باب...

بیهسیه نام فرقه ای از خوارج است که پیرو ابوبَیهَس هَیصَم بن جابر ضُبَعی (مقتول در 94) بودند. اطلاعات ما درباره‌ی سرگذشت ابوبیهس به چند روایتِ بعضاً متعارض محدود می‌شود. او از لحاظِ نسب به تیره‌ی بنی سعدبن...

بیانیة نام فرقه ای از غالیان شیعی است که پیرون بیان (بنان) بن سَمعان تمیمی نَهدی بودند. به عقیده ی این فرقه، ابوهاشم عبدالله بن محمدبن حنفیه به امامت بیان بن سمعان تصریح کرده و او را پس از خود امام خوانده...

بَکریّه فرقه ای کلامی است که پیرو بَکر، خواهرزاده‌ی ابوعُبَیده عبدالواحدبن زید بصری (متوفی پس از 150) بودند. اشعری و بغدادی عقاید بکریه را- که عقاید خاص کلامی است- در کنار عقاید نجاریّه، جَهمیّه و ضِراریّه...

بَقلیّه (یا نَفلیّه)، نام گروهی از قرامطه در سواد کوفه در نیمه‌ی اول سده‌ی چهارم هجری بوده است. این گروه به نوشته‌ی مسعودی در التنبیه و الاشراف، در 316 (در زمان خلافت مقتدر) به سواد کوفه مستولی شدند. نام...

بَزیغیّه (یا بَزیعیّه)، پیروان بَزیغ (یا بَزیع) بن موسی بوده اند. نام او در مقالات الاسلامیین اشعری و الفَرقُ بَینَ الفِرَق بغدادی و البَدءُ و التّاریخ مقدسی، با «غ» و در کتب شیعه و ملل و نحل شهرستانی...

پیروان محمّدبن عیسی کاتب، معروف به بُرغوث، معاصر ابوالهُذَیل علّاف معتزلی (حـ 130- حـ 230)، برغوثیه خوانده می‌شوند. به گفته‌ی ابن ندیم در شرح حال ابوجعفر محمّدبن عبدالله اسکافی، یکی از بزرگان معتزله، او...

بُتریّه (یا بَترِیّه/ اَبتَریّه) یکی از فرقه‌های زیدیّه، و پیرو کُتَیرنوّاء و حسن بن صالح بن حیّ بوده اند. سمعانی در الانساب، آن را «بَتری» ضبط کرده است. این ضبط شاید از آن جهت باشد که زیدبن علیّ بن حسین...

بِدعِیّه یا بِدَعیّه، نام گروهی از خوارج است که اطلّاع مبسوط و دقیق از عقاید ایشان و کسی که این فرقه به او منسوب است، در دست نیست. سخنان بدعیّه مانند اَزارِقه است، جز آنکه‌ می‌گویند: نماز دو رکعت در بامداد...