توحید - خداشناسی
امام کاظم علیه‏ السلام فرمودند:
فَمَا ظَنُّک بِالرَّؤُوفِ الرَّحِیمِ الَّذِی یتَوَدَّدُ اِلَی مَنْ یوْذِیهِ بِاوْلِیائِهِ فَکیفَ بِمَنْ یوْذِی فِیهِ وَ مَا ظَنُّک بِالتَّوَّابِ الرَّحِیمِ الَّذِی یتُوبُ عَلَی مَنْ یعَادِیهِ فَکیفَ بِمَنْ یتَرَضَّاهُ وَ یخْتَارُ عَدَاوَةَ‌ الْخَلْقِ فِیهِ ؛
پس تو را چه گمان است به دلجویی مهربانی که حتّی با کسی که دوستان او را می‌آزارد،‌ دوستی می‌کند چه رسد به کسی که به خاطر او آزار می‌کشد و تو را چه گمان است به توبه پذیر مهربانی که از دشمن خود توبه پذیرد تا چه کسی که خشنودی او را جوید و دشمنی خلق را به خاطر او به جان بخرد.
بحار الانوار، ج1، ص156 ؛ تحف العقول، ص399
امام على علیه‏ السلام فرمودند:
أَلَا [وَ إِنَ‏] لِکُلِّ دَمٍ ثَائِراً ، وَ لِکُلِّ حَقٍّ طَالِباً، وَ إِنَّ الثَّائِرَ فِی دِمَائِنَا کَالْحَاکِمِ فِی حَقِّ نَفْسِهِ، وَ هُوَ اللَّهُ الَّذِی لَا یُعْجِزُهُ مَنْ طَلَبَ وَ لَا یَفُوتُهُ مَنْ هَرَبَ ؛
همانا هر خونی را خونخواهی است و هر حقّی را خواهانی، همانا خونخواهِ ما چنان کند که داور درباره خود آن کند. او خداست که هر کس را خواهد از دست او بجهد و آن که گریزد از او نرهد.
بحارالانوار، ج 34، ص 236
امام على علیه‏ السلام فرمودند:
وَ قَدَّرَ الاَرزاقَ فَكَثَّرَها وَ قَـلَّـلَها، وَ قَسَّمَها عَلَى الضّیقِ وَ السَّعَةِ، فَعَدَلَ فیها لِیبْتَلىَ مَنْ اَرادَ بِمَیسورِها وَ مَعسورِها، وَ لِیخْتَبِرَ بِذلِكَ الشُّكْرَ وَ الصَّبْرَ مِنْ غَنیها وَ فَقیرِها؛
خداوند روزى همگان را تعیین كرد و آن را زیاد و كم نمود و در آن تنگى و گشایش قرار داد و عدالت ورزید تا با آسانى و سختى آن، هركس را بخواهد، بیازماید و سپاسگزارى و صبرِ ثروتمند و فقیر را امتحان نماید.
نهج البلاغه، از خطبه ۹۱
وقتى كه از امام على علیه‏ السلام درباره قضا و قدر پرسیدند، حضرت فرمودند:
لا تَقولوا: وَ كَلَهُمُ الله‏ُ اِلى اَنْفُسِهِم فَتُوَهِّنوهُ، وَ لا تَقولوا: اَجبَرَهُم عَلَى المَعاصى فَـتُظَـلِّموهُ ولكِن قولوا: الخَیرُ بِتَوفیقِ الله‏ِ وَ الشَّرُّ بِخِذلانِ الله‏ِ وَ كُلٌّ سابِقٌ فى عِلمِ الله‏ِ؛
نگویید: خدا آنان (گناهكاران) را به خودشان وانهاده است، كه با این سخن خدا را سبک مى‏‌كنید، و نگویید: خدا آنان را بر انجام دادن گناهان، مجبور ساخته است؛ كه با این سخن به خدا نسبت ظلم مى‏‌دهید بلكه بگویید: خیر در سایه توفیق خدا و شر به خاطر یارى نشدن از جانب خداست و همه اینها از قبل در علم خداوند بوده است.
الاحتجاج، ج ۱، ص ۴۹۲، ح ۱۲۲
پیامبر اکرم صلّى الله علیه و آله فرمودند:
اِنَّ الله‏َ جَلَّ ثَناؤُهُ یقولُ: و عِزَّتى و جَلالى، ما خَلَقتُ مِن خَلقى خَلقا اَحَبَّ اِلَىَّ مِن عَبدىَ المُؤمِنِ و لِذلِكَ سَمَّیتُهُ بِاسْمى مُؤمِنا، لَاُحرِّمُهُ ما بَینَ المَشرِقِ وَ المَغرِبِ وَ هِىَ خِیرَةٌ لَهُ مِنّى و اِنّى لَاُمَلِّكُهُ ما بَینَ المَشرِقِ وَ المَغرِبِ و هِىَ خِیرَةٌ لَهُمِنّى، فَلیرضَ بِقَضائى، وَ لیصبِر عَلى بَلائى وَ لیشكُر نَعمائى، اَكتُبُهُ یا مُحَمَّدُ مِنَ الصِّدّیقینَ عِندى؛
خداوند ـ كه نام او بلند باد ـ مى‌‏فرماید: «به عزّت و جلالم سوگند، از میان آفریدگانم آفریده‎‏اى كه نزد من محبوب‏‎تر از بنده مؤمنم باشد، نیافریدم و بدین جهت، او را به اسم خودم، مؤمن، نام نهادم. البته گاه او را از آنچه میان مشرق و مغرب است، محروم مى‏‎سازم و این انتخاب من براى اوست و گاه او را از آنچه میان مشرق و مغرب است، بهره‏‎مند مى‏‎سازم و آن، انتخاب من براى او است. پس باید به خواست من، خشنود باشد و بر بلاى من، صبر كند و نعمت‏‎هاى مرا شكر نماید. اى محمّد! او را در شمار صدیقین (بندگان راستین) خود مى‏‌نویسم».
مشكاة الأنوار، ص ۷۳، ح ۱۳۶
پیامبر اکرم صلّى الله علیه و آله به نقل از جبرییل فرمودند:
عن الله‏ِ عَزَّوَجَلَّ، قالَ: قالَ الله‏ُ تَبارَكَ وَ تَعالى: ... اِنَّمِن عِبادىَ المُؤمِنینَ لَمَن یریدُ البابَ مِنَ العِبادَةِ فَاَكُفُّهُ عَنهُ، لِئَلاّ یدخُلَهُ عُجبٌ فَیفسِدَهُ ذلِكَ، و اِنَّ مِن عِبادىَ المُؤمِنینَ لَمَن لا یصلُحُ ایمانُهُ اِلاّ بِالفَقرِوَ لَو اَغنَیتُهُ لاَفسَدَهُ ذلِكَ، و اِنَّ مِن عِبادىَ المُؤمِنینَ لَمَن لا یصلُحُ ایمانُهُ اِلاّ بِالغَناءِ ولَو اَفقَرتُهُ لاَفسَدَهُ ذلِكَ، واِنَّ مِن عِبادىَ المُؤمِنینَ لَمَن لا یصلُحُ ایمانُهُ اِلاّ بِالسُّقمِ ولَو صَحَّحتُ جِسمَهُ لاَفسَدَهُ ذلِكَ، و اِنَّ مِن عِبادىَ المُؤمِنینَ لَمَن لا یصلُحُ ایمانُهُ اِلاّ بِالصِّحَّةِ ولَو اَسقَمتُهُ لاَفسَدَهُ ذلِكَ، اِنّى اُدَبِّرُ عِبادى لِعِلمى بِقُلوبِهِم، فَاِنّ ىعَلیمٌ خَبیرٌ؛
خداوند تبارک و تعالى فرمود: ... بعضى از بندگان مؤمن من، كسانى هستند كه مى‏‌خواهند از راه عبادت، به درگاه من وارد شوند، ولى من مانع مى‌‏شوم، به خاطر این كه غرور در آنان به وجود نیاید تا فاسدشان كند. و بعضى از بندگان مؤمن من، كسانى هستند كه ایمانشان جز با فقر، درست نمى‏‌شود، كه اگر بى‏‌نیازشان كنم، بى‏‌نیازى فاسدشان مى‏‌كند. و بعضى از بندگان مؤمن من، كسانى هستند كه ایمانشان جز با ثروت، درست نمى‌‏شود كه اگر نیازمندشان كنم، نیازمندى فاسدشان مى‌‏كند. و بعضى از بندگان مؤمن من، كسانى هستند كه ایمانشان جز با بیمارى، درست نمى‏‌شود، كه اگر به آنان تندرستى ببخشم، تند‏رستى فاسدشان مى‏‌كند. و بعضى ازبندگان مؤمن من، كسانى هستند كه ایمانشان جز با تند‏رستى، درست نمى‏‌شود كه اگر بیمارشان كنم، بیمارى فاسدشان مى‏‌كند. در حقیقت، من، بندگانم را با آگاهى‏‌اى كه ازدل‏‌هایشان دارم اداره مى‏‌كنم؛ چراكه من داناى آگاهم».
التوحید، ص ۳۹۹، ح ۱
پیامبر اکرم صلّى الله علیه و آله فرمودند:
شَكى نَبىٌّ مِنَ الاَنبِیاءِ اِلى رَبِّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَقالَ: یا رَبِّ یكونُ العَبدُ مِن عَبیدِكَ یؤمِنُ بِكَ وَ یعمَلُ بِطاعَتِكَ، فَـتَزوى عَنهُ الدُّنیا، وَ تَعرِضُ لَهُ البَلاءَ، وَ یـكونُ العَبدُ مِن عَبیدِكَ یكفُرُ بِكَ و یعمَلُ بِمَعاصیكَ، فَتَزوى عَنهُ البَلاءَ وَ تَعرِضُ لَهُ الدُّنیا. فَاَوحَى الله‏ُ عَزَّوَجَلَّ اِلَیهِ؛ اَنَّ البِلادَ وَالعِبادَ لى، و اَ نَّهُ لَیسَ مِن شَى‏ءٍ اِلاّ یسَبِّحُنى و یهَلِّـلُنى و یـكَبِّرُنى، واَمّا عَبدىَ المُؤمِنُ فَلَهُ سَیـئاتٌ فَاَزوى عَنهُ الدُّنیا، و اَعرِضُ لَهُ البَلاءَ حَتّى یأتینى فَاَجزِیهُ بِحَسَناتِهِ، و اَمّا عَبدىَ الكافِرُ فَلَهُ حَسَناتٌ فَاَزوى عَنهُ البَلاءَ، و اَعرِضُ لَهُ الدُّنیا حَتّى یأتینى فَاَجزِیهُ بِسَیئاتِهِ؛
یكى از پیامبران به پروردگارش شِكوه نمود و گفت: پروردگارا! بنده‌‏اى از بندگانت به تو ایمان مى‌‏آورد و طبق فرمان تو عمل مى‏‌كند و تو، دنیا را از او باز مى‌‏دارى (او را از دنیا محروم مى‏‌كنى) و در معرض بلا قرارش مى‏‌دهى. و بنده‏‌اى از بندگانت به تو كفر مى‏‌ورزد و تو را نافرمانى مى‏‌كند و تو، بلا را از او باز مى‏‌دارى و دنیا را به او ارزانى مى‏‌كنى! خداوند عزّوجلّ به او وحى فرمود: «سرزمین‌‏ها و بندگان، از آنِ من‏‌اند و هیچ چیزى نیست، جز این‏كه مرا منزه و یگانه و بزرگ مى‌‏داند. امّا بنده مؤمنم، گناهانى دارد و من دنیا را از او بازمى‌‏دارم و او را در معرض بلا قرار مى‏‌دهم تا این‏كه در قیامت نزد من بیاید و پاداش خوبى‌هایش را بدهم. و امّا بنده كافرم، خوبى‏‌هایى دارد، و من بلا را از او باز مى‏‌دارم ودنیا را به او عَرضه مى‌‏كنم تا نزد من بیاید و كیفر گناهانش را بدهم».
المعجم الكبیر، ج ۱۲،ص ۱۱۷، ح ۱۲۷۳۵