غلبه بر وسواس

« واي چقدر وسواسي هستي » !
اگر کسي به شما اين جمله را بگويد مسلما ناراحت مي شويد و مي گوييد :
« نه ، من خيلي بهداشتي هستم.»
اما براي اينکه واقعا به ديگران و بیشتر از همه به خودتان ثابت کنيد که وسواسي نيستيد مطلب زيرا بخوانید و ببينيد آيا واقعا شما وسواسي هستيد يا نه. و اگر وسواسي هستيد راهي براي اين معضل بيابيد. ما آدم ها وسواس را بي مورد مي دانيم اما وسواس حالتي اجبارگونه است که به ناچار تسليم آن مي شويم. وقتي از فکري مزاحم يا تصوراتي بي اساس به اضطراب مي افتيم ، دچار وسواس هستيم. افکار وسواس گونه يا وسواس هايي که با بررسي و ترديد همراه است معمولا شخص را به طرف تشويش و نگراني سوق مي دهد. نگراني ها ، ترديدها و باورهاي خرافي که معمولا در زندگي روزمره شايع هستند اگر جنبه افراطي و شديد به خود بگيرند وسواس ناميده مي شوند. مثلا يک فرد در هنگام شستشوي دست و يا بدن و يا بازرسي و چک کردن، به صورت خيلي زياد و شديد دست به اين عمل بزند که در مواقع وجود مانع فرد دچار اضطراب و استرس شود. علائمي مانند نفرت و يا نگراني از دفع ترشحات بدن ، ترس از احتمال وقوع اتفاقي وحشتناک ، زهدورزي و عبادت مفرط، اعتقاد به اعداد سور و نحس ، مسواک زدن شديد و مفرط ، رسيدن به سرو وضع خود به نحو افراطي ، مو کندن از بدن و ناخن جويدن هم ممکن است از علائم وسواس باشد. اين بيماري در مواردي با افسردگي همراه مي باشد. اگر درصدد يافتن ريشه وسواس هستيد بايد بدانيد عامل وراثت در به وجود آوردن آن نقش مهمي ندارد. وسواس بيشتر اوقات بر اثر الگوبرداري از والدين جنبه عادت به خود مي گيرد. بنابراين علت اساسي آن تربيت و محروميت هاي شديد دوران کودکي و خطاي والدين است. کمال طلبي ، غرور کامل بودن، عدم اعتماد به نفس و احساس ناامني در ايجاد وسواس نقش موثري ايفا مي کنند. حال اگر ايرادگيري، سرکوفت مدام پدر و مادر ، سرزنش و ملامت و افراط در مراقبت را به آن اضافه کنيم، مي بينيم که از کودک بي گناه ، انساني مردد، فاقد اعتماد به نفس و مضطرب ساخته مي شود. گاه وسواس در زندگي خانوادگي نيز نقش ويرانگري را بازي مي کند به عنوان مثال اگر وسواس زني ناشي از کمال طلبي باشد ، مايل است همسرش بي عيب و نقص باشد و هرگاه شوهر، اشتباهي مرتکب شود ، به شدت عصباني مي شود. شوهر وسواسي که براي کاهش اضطراب هاي خود به نظم و مقررات شديد پناه مي برد، به همسر خود دستورهاي پي درپي مي دهد که در نتيجه زن دست و پاي خود را گم مي کند و احساس مي کند که دائما تحت مراقبت شوهر است. اگر زني از آلوده شدن به شئي کثيف ترس داشته يا نسبت به آن شرطي شده باشد، ناچار است براي تخفيف اضطراب هاي خود به شستن و آب کشيدن ظرف هاي خانه روي بياورد. گاهي اوقات وسواس در کودکان هم ديده شده است که بر اثر سخت گيري هاي بيش از حد براي کودک در مسائل بهداشتي، باعث ايجاد وسواس و يا اختلالات رفتاري در کودک شده است. چنانچه آموزش بهداشتي و اقدامات بهداشتي طبق اصول علمي و به جا و مناسب باشد مشکلات آنها کمتر خواهد بود. پس براي اينکه کودک دچار وسواس نشود به او در مسائل بهداشتي بيش از حد سخت نگيريد. اختلال وسواس به دو صورت فکري و عملي نمود مي کند و در تمام سنين رخ مي دهد اما در سنين جواني کمي شايع تر مي باشد.
1 ) وسواس عملي :
وسواس عملي اعمال اجباري هستند که شخص بارها و بارها و بر طبق يکسري قواعد و مناسکي براي خنثي کردن افکار وسواسي خود اقدام به انجام آن مي کند. شايع ترين نوع وسواس عملي عبارتند از: وارسي ، شستشو ، شمارش ، پرسيدن و يا اعتراف ، تقارن و دقت و ذخيره سازي و يا انبار نمودن مي باشد.
2 ) وسواس فکري :
وسواس فکري افکار و يا تصاويري هستند که مکررا رخ مي دهند و احساس مي شود خارج از کنترل هستند که شخص نمي خواهد اين افکار را داشته باشد و آنها را ناراحت کننده ,مزاحم و بي معنا تلقي مي کند. شايع ترين نوع وسواس فکري عبارتند از : ترس هاي آلودگي به ميکروب ها و چرک ، ترديد و شک نسبت به انجام دادن درست يک کار ، افکار مزاحم در خصوص تکرار يا عمل پرخاشگرانه يا جنسي ، تقارن و يا دقت بيش از حد و شک ديني و يا اخلاقي مفرط.

علائم وسواس
 

علائم ناهنجاري وسواسي - جبري طيفي از خفيف تا شديد را در برمي گيرد. عده اي ممکن است فقط به فکرهاي وسواسي دچار باشند. برخي ممکن است بتوانند افکار وسواسي و رفتارهاي جبري خود را براي مدت کوتاهي مهار کنند و بدينوسيله علائم خود را در مدرسه يا محل کار پنهان کنند. اما هنگامي که وضعيت شديد تر مي شود ، اختلال وسواسي - جبري آنقدر زندگي فرد را اشغال مي کند که ديگر نمي تواند در فعاليت هاي روزانه عملکرد داشته باشد چون بسياري از وقت خود را صرف مراسم وسواسي خود مي کند. ناهنجاري وسواسي - جبري گاهي همراه افسردگي ، اختلالات تغذيه اي ، ناهنجاري سو» مصرف مواد ، يک ناهنجاري شخصيتي، ناهنجاري نقصان توجه يا ديگر ناهنجاري هاي اضطرابي باشد. اين اختلالات همراه، در ترکيب با تمايل به پنهان کردن مشکل، تشخيص و درمان ناهنجاري را بسيار مشکل مي کنند. و بدين ترتيب افراد مبتلا به ناهنجاري وسواسي - جبري تا سال ها پس از شروع علائم هيچ درماني دريافت نمي کنند.

راه حل هايي براي بهبود وسواس
 

اختلالات وسواسي - اجباري از ديرباز يکي از پيچيده ترين و مقاوم ترين اختلالات نوروتيک (عصبي) شناخته شده و بدون مراجعه به متخصص به آساني درمان پذير نيست. برخي اقدامات اوليه که به بهبود نسبي اين مشکل کمک مي کند، به شرح زير است :
الف) روش حساسيت زدايي :
با اين روش از اضطراب ها و تشويش هاي خود کم کنيد تا نياز به واکنش جانشيني که به نظر آرام بخش مي آيد، نداشته باشيد.
ب) روش نيت متضاد :
شخص وسواسي بايد سعي کند در ذهن ، خود را با موقعيت هاي گوناگوني که از آنها مي ترسد روبه رو سازد، يعني به صورت ارادي بالاترين اشتباه يا شکست را در ذهن مجسم نمايد و به خود تلقين کند در بدترين شرايط هم اتفاق مهمي نخواهد افتاد.
ج) روش اشباع سازي :
آدم وسواسي بايد افکار وسواس گونه خود را پشت سر هم برزبان آورد يا آن را روي يک صفحه کاغذ بنويسد تا غيرمنطقي بودنش به او ثابت شود.
د) روش مواجهه :
آدم وسواسي بايد به اشيايي که به نظرش آلوده مي آيد دائما دست بزند. اين روش معمولا در درمان وسواس ناشي از ترس هاي ناشناخته هم موثر است.
ه) تقويت اعتماد به نفس و توجه شديد به ارزش ها :
هر قدر اعتماد به نفس بيشتر شود ، اضطراب هاي ناشي از وسواس هاي فکري کاهش مي يابد.
و) تغيير آب و هوا ، محيط زندگي، محل کار :
زندگي در جمع و حشر و نشر با آدم ها در فرونشاندن اضطراب هاي ناشي از وسواس فکري موثر است.

شيوه هاي رهايي از وسواس فکري در تصميم گيري
 

1 ) هنگام تصميم گيري به خود ترديد راه ندهيد. اجازه ندهيد افکار منفي بر شما مسلط شود وگرنه نمي توانيد هيچ کاري انجام بدهيد. بايد هميشه ديدي مثبت نسبت به توانايي هاي خود داشته باشيد.
2 ) اگر از عواقب احتمالي تصميم خود هراس داشته باشيد ، قادر به تصميم گيري نخواهيد بود ، فکر شکست را از خود دور کنيد تا بتوانيد بر وسواس خويش غلبه کنيد.
3 ) تا زماني که کاملا به اشتباه بودن تصميمتان پي نبرده ايد ، آن را تغيير ندهيد. تا رسيدن به نتيجه نهايي حوصله به خرج دهيد هيچ کاري را نيمه کاره رها نکنيد. از اين شاخ به آن شاخ پريدن هيچ حاصلي در بر ندارد.
4 ) اجازه ندهيد ديگران در تصميم گيري شما دخالت کنند، مگر اينکه قصد مشورت داشته باشيد، در هر حال بکوشيد تصميم نهايي را خود بگيريد.
5 ) هيچ گاه عجولانه تصميم نگيريد. ممکن است شکست بخوريد و شکست زمينه وسواس را بيشتر مي کند، به طوري که ديگر قادر به تصميم گيري نخواهيد بود.

توصيه به خانواده ها در مورد بيمار وسواسي
 

1 ) استرس و موارد بحران وضعيت بيمار را بدتر کرده و احتمال عود را افزايش مي دهد. لذا علي رغم ايجاد مشکلات و آشفتگي در خانواده به واسطه اين بيماري در منزل سعي نمايند فضاي آرامي برقرار باشد.
2 ) بيمار نياز به درک خود از طرف ديگران دا رد لذا پايين آوردن انتظارات به طور موقت ، مهربان و شکيبا بودن کمک کننده خواهد بود.
3 ) بدانيد بيمار براي رفع اضطراب خود دست به اعمال وسواس گونه مي زند و هيچ کس به اندازه خود او از رفتارهايش متنفر نمي باشد. لذا از قضاوت و يا مسخره نمودن اعمال او حذر نمايند.
4 ) شما درگير رفتارهاي وسواس گونه بيمار نشويد اما حد و حدود اين اعمال بايد به روشني مشخص شده و فرد وسواسي طبق همان محدوديت ها و قواعد عمل نمايد.
5 ) به بيمار جهت ترک اعمال خود فشار وارد نياوريد.
6 ) حرکات رفتاري که براي بيمار بسيار سخت است و قادر به انجام آن نمي باشد به صورت آهسته و در دراز مدت تغيير دهيد و هميشه تغييرات را به بيمار گوشزد نماييد.
7 ) خشونت ، تهديد به خودکشي و يا ديگرکشي را جدي بگيريد.
8 ) بايد مواظب اعتمادبه نفس بيمار باشيد و به جاي او تصميم نگيريد ولي در تصميم گيري او را کمک نماييد.
9 ) فعاليت هاي روزانه مثل دويدن ، شنا و ورزش هاي گوناگون که باعث صرف انرژي مي شود را زياد نماييد.
10 ) تلاش موفقيت آميز فرد براي موفقيت در برابر وسواس را مورد تشويق قرار دهيد.
11 ) دائم رفتارها و علائم بيماري را زير نظر داشته باشيد درصورت ظهور علائم جديد و علائم عود مسئله را با درمانگر در ميان بگذاريد.
منبع: روزنامه صبح ایران