نگاهي به تيک و درمان هاي آن

حتما تا به حال با افرادي مواجه شده ايد که مرتب چشمک مي زنند يا حرکتهاي شکلک گونه انجام مي دهند يا در صحبت کردن ، مدام از کلمات يا واژه هاي بيجا و تکراري استفاده مي کنند. ممکن است به نظر نرسد اما بسياري از افراد اين حالتها را در زندگي خود تجربه کرده اند. بسياري از والدين از حرکات شکلک گونه ، تکان دادن غير ارادي پا ، بازي کردن و کندن موهاي سر و صورت يا تکيه کلامهاي تکراري فرزندانشان شکايت دارند.اين حرکات که به اصطلاح تيک ناميده مي شود عامل مراجعه بسياري از خانواده ها به پزشک است.تيک نوعي پرش ناگهاني يا انقباض غيرارادي عصبي است که مي تواند به صورت مزمن يا زودگذر در کلام يا رفتار ظاهر شود. شدت تيکها در طول زمان ممکن است ثابت باشد، يا به طور متناوب نوسان داشته باشد. برخي افراد قادرند تيکهاي خود براي چند دقيقه يا حتي چند ساعت سرکوب کنند ، اما بيشتر مبتلايان از وجود تيک خود آگاهي ندارند يا قادر به مقاومت در برابر آن نيستند. تيکها با افزايش استرس ، خستگي ، هيجانات مثبت و منفي و گرما تشديد مي شوند و هر چه بيشتر حواس فرد مبتلا به تيک معطوف شود، تيک نيز افزايش مي يابد. هنگامي که فرد کاملا غرق انجام فعاليتي شود، به طوري که تمام حواس خود را متمرکز آن فعاليت خاص مي کند، تيک نيز کاهش مي يابد و يا کاملا ناپديد مي شود. معمولا 25درصد کودکان دچار تيک مي شوند که در اين ميان سهم پسران 4 برابر دختران است. اغلب تيکها با افزايش سن کودکان محو و برطرف مي شوند اما در مواردي نيز ممکن است تيک در بزرگسالي نيز تداوم داشته باشد.

کلامي و رفتاري

به طور کلي تيک در 2 شکل تيک کلامي و رفتاري ديده مي شود. در هر دو نوع آن با انواع ساده و مرکب روبه رو هستيم که مشخصه اصلي آن تکراري ، کليشه اي و ناموزون بودن آن است.تيک ساده مدت کوتاهي به طول مي انجامد و بندرت بيشتر از يک ثانيه تداوم مي يابد که در بيشتر موارد پس از چند هفته يا چند ماه خود به خود از ميان مي رود.تيکهاي حرکتي در نوع ساده شامل : چشمک زدن ، حرکات پرتابي کردن ، بالا انداختن شانه و حرکتهاي شکلک گونه ناحيه صورت است.تيکهاي حرکتي مرکب چندين گروه عضلاني را شامل مي شوند و به اشکالي مانند رفتارهاي نظافتي ، بوييدن اشيا ، تقليد حرکات و رفتار بالاپريدن ، لمس کردن ، پا به زمين کوبيدن ، رفتارهاي آرايشي ، خودزني و گاز گرفتن خود مشاهده شده است.تيکهاي آوايي هم در نوع ساده آن مي تواند شامل صاف کردن گلو، سرفه ، بالا کشيدن بيني ، خرناس و در نوع پيچيده شامل بيان يک جمله يا يک تکيه کلام يا يک ناسزا باشد.به کار بردن مکرر واژه هايي مانند چيز، مثلا، به قول معروف ، در واقع ، به اصطلاح و... را مي توان از جمله مواردي ذکر کرد که بارها در گفتگوهاي افراد شنيده مي شود. به کار بردن تکراري واژه ها در برخي موارد موجب واکنش هاي منفي افراد مي شود اما بيشتر موارد، طرف گفتگو توجه چنداني به آن نمي کند.

اختلالات شايع

رفتارهاي تيک گونه بيشتر در ميان کودکان شايع است و يکي از شايع ترين مشکلات روان پزشکي کودک و نوجوان هستند. شيوع مجموع اختلالات تيک چندان مشخص نيست ، ولي تخمين زده مي شود که ميان 5 تا 25 درصد کودکان سنين مدرسه نوعي از اختلال تيک را تجربه کرده باشند. تفاوت واضحي نيز در شيوع اين اختلال بين پسرها و دخترها ديده نشده است.بررسي هاي انجام شده از سوي انجمن روان شناسان امريکا نشان مي دهد تقريبا 13 درصد پسران و 11 درصد دختران به اين عارضه دچار مي شوند. بر اين اساس کودکان در سنين 7 تا 11 سالگي بيشترين ميزان تيک را از خود نشان مي دهند و اين حالت ممکن است تا سنين ميانسالي ادامه يابد. اين اختلال حتما پيش از 18 سالگي شروع مي شود. البته معمولا تيکهاي حرکتي تا سن 7 سالگي و تيکهاي صوتي تا 11 سالگي خود را نشان مي دهند.

علت چيست؟

تصور بيشتر افراد اين است که تيکها نشانه اي از اضطراب و ناراحتي عصبي کودک هستند و حتي بروز تيکها را به وجود ناملايمات و ناراحتي هايي در خانواده يا مدرسه و محيط کودک نسبت مي دهند. اما واقعيت اين است که باوجود اين که تيکها ممکن است در موقعيت هاي اضطراب آور و پر استرس تشديد شوند ، براي آنها بيشتر علل زيست شناختي مطرح است.اگرچه هنوز عواملي از قبيل نژاد، وضعيت اجتماعي و اقتصادي ، در بروز و تشديد تيک ثابت نشده است ولي بعضي از محققان معتقدند اين اختلال در نژاد قفقازي و شرقي شايع تر است.در مواردي ديده شده که بعضي مبتلايان ، داراي سابقه خانوادگي و يا فاميلي هستند. اين موضوع نشان دهنده آن است که احتمالا يک عامل ژنتيک يا زيستي مي تواند در بروز آن دخيل باشد. همچنين واسطه هاي شيميايي مختلفي به عنوان عوامل دخيل در بروز تيکها شناسايي شده اند. حتي مشاهده شده است که برخي از انواع تيکها به دنبال عفونت هاي خاصي ظاهر مي شوند که دليلي براي دخالت سيستم ايمني بدن در بروز تيکهاست.
عوامل محيطي ، عاطفي و هيجاني نيز از جمله مواردي شناخته شده اند که در تشديد تيک موثرند. به اين شکل که افرادي که داراي تيک هستند، در مواجهه با موقعيت هاي استرس زا و مشکلات اضطراب آور، پرش عصبي آنها تشديد شده و بعکس در مواقعي که محيط آرام است و ترس ، وحشت و نگراني وجود ندارد، اين عمل به حداقل مي رسد.به هر حال ، آنچه مشخص است اين است که هر چند عوامل روان شناختي در تشديد تيکها موثرند، اين عوامل زيست شناختي هستند که نقش مهمتري در پيدايش اين اختلال دارند و شواهدي از اين که استرس يا اضطراب باعث به وجود آمدن تيکها شوند، وجود ندارد.

تيک حرکتي و صوتي

نوع خاصي از اختلالات تيک موسوم به اختلال توره است که شامل بروز هر دو نوع تيک حرکتي و صوتي در يک کودک در دوره اي بيش از يک سال است.در اين اختلال ، معمولا تيکهاي اوليه حرکتي در ناحيه صورت و گردن شروع مي شود و با گذشت زمان به نواحي پايين تر بدن گسترش مي يابد و پس از چند سال نيز تيکهاي صوتي ظاهر مي شوند. اين اختلال ، اختلالي نادر است و ميان بروز آن و اختلال نقص توجه / بيش فعالي وسواس هاي فکري و عملي ارتباطاتي مشاهده شده است.

تيک يا ادا؟

نکته بسيار مهم در اختلالات تيک ، افتراق آن از بعضي حرکات قالبي و تکراري کودکان مثل کوبيدن سر، تاب دادن بدن يا ناخن جويدن است.در چنين حالاتي حرکات معمولا ارادي است و باعث تسکين و آرامش کودک مي شوند، در حالي که تيکها ماهيتي غيرارادي دارند و با ايجاد آرامش در کودک نيز همراه نيستند و حتي به درجاتي نيز باعث ايجاد تنش و اضطراب مي شوند. تيکها ممکن است در موقعيت هاي اضطراب آوري مثل سر جلسات امتحان تشديد شوند و در مقابل در موقعيت هاي آرامش بخش تخفيف يابند. اين حرکات يا اصوات اغلب ولي نه هميشه هنگام خواب از ميان مي روند.

درمان مي شود

بيشتر تيکهايي که تازه آغاز شده اند، مسير محدود و گذرايي دارند و به سمت اختلال جدي تري پيش نمي روند و حداکثر در طي دوره هاي استرس آور عود مي کنند. اما معدودي از تيکها نيز بيش از يک سال طول کشيده و يا ندرتا به سمت اختلال توره پيشرفت مي کنند.تيکهايي که بتازگي آغاز شده اند، اغلب نياز به درمان ندارند. توصيه مناسب به والدين و اطرافيان کودک مبتلا به تيک اين است که توجهي به تيکها نداشته باشند، چرا که تمرکز روي تيک ، باعث تشديد آن مي شود. به اطرافيان بايد اين موضوع را گوشزد کرد که انتظارت بيش از حد و فشار آوردن روي فرد براي ترک يا کاهش اين رفتارها نه تنها مفيد نيست ، بلکه نتيجه عکس مي دهد و باعث تشديد آن مي شود.لازم است والدين در جريان تربيت فرزندان خود، سن و ظرفيت آنها را بدقت در نظر بگيرند و از شيوه تربيتي مبتني بر تشويق به جاي تنبيه استفاده کنند. يعني در مواقعي که کودک تيک ندارد به وي بيشتر توجه و نگاه کنند و بيشتر با او صبحت و يا او را مورد نوازش قرار دهند و بعکس در مواقعي که حالتهاي تيک را از خود نشان مي دهد، بي اعتنايي کنند و وانمود کنند که اين حرکات او را نمي بينند. وجود اين عارضه گاهي مواقع از چند هفته تا چند ماه به طول مي انجامد ودر مواردي هم به چند سال مي رسد. از جهت ديگر امکان دارد حالت پرش گونه پيدا کند و ازنقطه اي به نقطه ديگر منتقل شود.توجه داشته باشيد اگر همين تيکها نيز با ايجاد اختلال در عملکرد معمول تحصيلي يا ارتباطي کودک همراه باشد يا باعث ناراحتي هاي هيجاني در کودک شده باشند، نياز به ارزيابي و معاينات عصبي دقيق و انجام مداخلات دارويي و غير دارويي مقتضي از سوي پزشک متخصص دارند.در مواردي که تيکها بيش از يک سال طول کشيده باشند، شدت و تواتر تيک زياد شده باشد، اختلال عملکرد تحصيلي و ارتباطي کودک ايجاد شود يا مشکلات اجتماعي براي فرد ايجاد شود بايد به پزشک مراجعه کرد و نياز به مداخلات دارويي و غير دارويي تخصصي است.

باورهاي غلط

در مجموع تيکها از اختلالات نسبتا شايع روان پزشکي کودک و نوجوان هستند و با توجه به نگرشهاي غلط و تصورات اشتباهي که عموم مردم بخصوص در مورد علت اين اختلال دارند ، شايد خانواده ها چندان تمايلي به مراجعه براي درمان اين اختلال در کودک خود نداشته باشند و ضروري است که همه به ابعاد زيست شناختي اين اختلال آشنا باشند تا با مراجعه سريع و شروع به موقع مداخلات درماني لازم ، از ايجاد مشکلات عملکردي و هيجاني مهمتر در کودکان و نوجوانان مبتلا پيشگيري شود.