اما در طول تاریخ اسلام، همواره عواملی این نقطه مطلوب را در جامعه اسلامی مورد تهدید و آسیب قرار داده است. تفاوت های نژادی، اختلافات قبیلگی و عشیره ای، چندگانگی ملیتی و سرزمینی، و از همه مهم تر، افتراقات مذهبی و فرقه ای مسائلی بوده و هستند که این موضوع را دچار چالش می سازند. در این میان عوامل متعددی می توانند بر مسئله فوق نقش مثبت یا منفی بگذارند که یکی از آن ها رسانه است. رسانه ها به علت تاثیرگذاری شگرف خود بر نوع نگرش ها و گرایش های آحاد جامعه، می توانند به عنوان یکی از عناصر تعیین کننده در موضوع وحدت اسلامی باشند. امروزه تنوع رسانه های دیداری، شنیداری و مکتوب تا حدی فراوان است که می توان گفت تمام دیدگاه های مذهبی در درون جوامع اسلامی، هر کدام به گونه ای و از طریق نوع خاصی از رسانه، دیدگاه خود را در میان مسلمانان تبلیغ و ترویج می نمایند.
.jpg "نقش رسانه ها در وحدت امت اسلامی")
نقشی که رسانه ها می توانند در مورد وحدت اسلامی ایفا نمایند را می توان در دو بعد سلبی و ایجابی مشاهده نمود: از یک سو رسانه می تواند با نقش مثبت و ایجابی خود، شکاف های فکری و اجتماعی را میان مسلمانان زدوده و باعث تقریب هرچه بیشتر میان مسلمانان شود و از سوی دیگر، رسانه می تواند مروّج تفاوت های مذهبی و فرقه ای بوده و با نوع خاصی از تولید محتوا، به تعارض های درون دینی میان فرق مختلف اسلامی دامن بزند و آنان را به تقابل هرچه بیشتر در برابر یکدیگر بکشاند و آتش اختلاف و تفرقه را شعله ور سازند. رسم دیرینه دشمنان اسلام و مسلمانان، از دیرباز تا کنون سیاست «تفرقه بیانداز و حکومت کن» همواره به طرق مختلف استوار بوده و در هر زمان با استفاده از روش خاص و سوژه خاصی، به شکاف های میان گروه های مسلمان دامن می زنند که یکی از مهم ترین ابزارهای آنان در این مسیر، رسانه های جمعی است. آنان بدین طریق در واقع اهداف استعماری خود را پی گرفته و سلطه استکباری خود را دنبال می کنند.
اما در بعد نخست، اگر بخواهیم نقش مثبت رسانه را در موضوع وحدت اسلامی مورد مداقه قرار دهیم، می توان به نکات ذیل توجه نمود:
1 . نقش رسانه در کم رنگ سازی اختلاف ها و تفاوت ها
آن چه در امروز جوامع اسلامی به روشنی قابل مشاهده است، تفاوت های متعددی میان آنان است که برخاسته از بسترهای مختلفی است. تفاوت مذهبی میان شیعیان و اهل سنت و نیز تفاوت مذهبی میان فرقه های سنی و و فرقه های شیعی نمونه روشنی از این ماجرا است که هم در مسائل اعتقادی جریان دارد و باعث ایجاد دیدگاههای مختلف کلامی شده و هم برخی تفاوتهای خاص را در حوزه شریعت ایجاد نموده و تفاوت های فقهی و شرعی را ایجاد نموده است.
نقش مثبتی که رسانه های جمعی در این حیطه می توانند ایفا نمایند، یک راهبرد کلان در عدم پردازش به این نقاط تفاوت است. به طور کلی رسانه می تواند با تمرکز بر این نقاط تفاوت به آنها دامن زده و باعث توجه بیشتر مخاطب به آنها شود و یا می تواند آنها را کم رنگ نموده و به حاشیه ببرد. در صورت نخست پیامی که ذهن مخاطب از آن برنامه یا محتوای رسانه ای دریافت می دارد، حسّ تمایز با دیگر مذاهب و فرق اسلامی است که به صورت طبیعی، مانع از ایجاد وحدت خواهد بود. اما اگر سیاست های رسانه های مستقل و دولتی در تمام جوامع اسلامی به گونه ای تنظیم گردد که از طرح هر موضوع اختلاف برانگیز پرهیز گردد، بسیاری از کشمکش ها، تعارضات و حتی جنایت های صورت گرفته در میان امت اسلامی روی نمی داد. در واقع رسانه می تواند نقش عنصر تحریک کننده در اختلافات را ایفا کند و نیز می تواند به عنوان عنصر حاشیه برنده و کم رنگ کننده این مسائل شناخته شود.
نبایستی فراموش کرد گاهی همین مسئله، ناظر به تفاوت های غیرمذهبی بروز پیدا می کند. برای مثال یک رسانه با پر رنگ نمودن تفاوت های قومیتی و ملیتی دو ملت مسلمان، مخرب وحدت میان امت اسلامی می گردد که در شرایط امروز جهان اسلام، بسیار خطرناک است. زیرا بستر کشکمش های سیاسی و نظامی میان حکومت ها را نیز فراهم می سازد. در حالی که می تواند با به حاشیه راندن تفاوت ملیتی، ذهنیت وحدت آفرین در ذهن مخاطبین ایجاد نموده و خط بطلان بر ارزش های غیر اسلامی بکشد.
2 . نقش رسانه در پررنگ سازی مشترکات و نقاط همسو
مسلمانان در امروز جامعه اسلامی دارای دو عنصر مشترک به صورت کلان هستند: عنصر اول آموزه ها، رفتارها، و باورهای مشترک است. در جهان امروز همه مسلمانان خداباور بوده و به اصل توحید اعتقاد دارند؛ جایگاه محوری قرآن کریم به عنوان کتاب آسمانی و وحیانی خود باور دارند؛ نبوت رسول خدا را به عنوان اسوه و پیشوای تمام مسلمانان باور دارند. در حوزه شریعت نیز بسیاری از احکام اسلامی در ابواب مختلف فقه به صورت مشابه به انجام می رسانند. نماز، روزه، حج و بسیاری از آداب شرعی (با وجود تفاوت های خرد) به صورت کلان، نقاط اشتراک میان مسلمانان هستند.با وجود چنین ظرفیتی، رسانه های جوامع اسلامی می توانند با رویکرد وحدت زا، نقش سازنده خود را در پر رنگ نمودن وجه اشتراک مسلمانان و یکسان نگری به پیکره امت اسلامی نشان دهند. برای مثال غذای حلال و برند حلال در حوزه شریعت اسلامی، یک موضوع مشترک میان همه مسلمانان جهان است که تمامی جوامع اسلامی بدان پای بند هستند. رسانه ها می توانند، در پردازش به این موضوع مشترک ملل اسلامی، دهها محتوای جالب توجه، در جایگاه، خواص، اقسام غذاهای حلال و غیره تولید و پخش نمایند که ذهنیت مخاطب را به سمت یکسان انگاری تمام مسلمانان با خود پیش ببرند.
.jpg "نقش رسانه ها در وحدت امت اسلامی")
عنصر دوم اشتراک میان مسلمانان، اهداف مشترک است. تمام جوامع اسلامی دغدغه های مادی و معنوی مشترکی داشته که همه آنان را در این ابعاد به یکدیگر پیوند می زند. برای نمونه در حالی که رسانه های جریان سلطه، دائما و به گونه های مختلف، بر طبل اسلام هراسی و مسلمان ستیزی می کوبند، هدف روشن تمام مسلمانان، مقابله با جریانی است که تمام تروریست های جهان را مسلمان معرفی می کند و باعث خشونت های بی شماری علیه مسلمانان می شود. لذا رسانه های حقیقت طلب می توانند با ایجاد یک مطالبه عمومی، این موضوع را دنبال نموده و رسانه های معاند را اسکات و یا تضعیف نمایند.
غیر از این دو مورد، مسلمانان نیازهای مشترکی نیز دارند که رسانه ها می توانند با توجه به اشتراک آنان در این نیازها، نقش مثبت خود را آشکار نمایند. می دانیم امنیت و آرامش سرزمین های اسلامی و خصوصاً فلسطین اشغالی، مدت ها است با برنامه ریزی و دخالت بیگانگان از بین رفته است. رسانه ها می توانند با توجه به این مسئله مهم که دغدغه تمام ملت های اسلامی است، این نقطه اشتراک را به یک گفتمان عمومی تبدیل سازند.
3 . نقش رسانه در آگاهی بخشی از توطئه های دشمنان
همسان با رسانه های درونی امت اسلامی، رسانه های متعدد دولت های استکباری نیز با اهداف مشخص و آشکار، در حال تولید و ارائه محتوا در جهت زدایش و تضعیف وحدت اسلامی هستند. اینان که شبکه های مختلفی به زبان های مختلف فارسی، عربی و غیره برپا نموده اند؛ در تلاش اند تا با گزینش سوژه های خبری و غیرخبری خاص، رویکرد ضد وحدت خود را پیش ببرند. برای مثال یک قاچاقچی مواد مخدر در استان سیستان و بلوچستان اعدام می شود و بلافاصله، یک شبکه تلویزیونی وابسته به جریان استعمار، این خبر را با تأکید بر سنّی بودن وی، تیتر می زند تا احساسات مذهبی را در میان بخشی از جامعه ایران، تحریک نماید.در چنین شرایطی، یک جنگ رسانه ای تمام عیار میان جریان حق و باطل در جریان است. در این کارزار، فاتح جنگ روایتها رسانه ای است که بتواند مخاطبان خود را به شکل کامل و جامع اقناع نموده و آنان را نسبت نوع عملکرد دشمن و حقایق موجود بینا نماید. رسانه با گستره مخاطب عمومی خود می تواند ابعاد گوناگون توطئه دشمنان اسلام و مسلمانان را در بعد سیاسی، فرهنگی، اقتصادی آشکار نماید و اجازه ندهد وحدت امت اسلامی دچار شکاف، دوگانگی و یا چندگانگی شود. اگر مردم از طریق رسانه های حقیقت طلب آگاه شوند که بالاترین نفع تفرقه و اختلاف، برای دشمنان است و بالاترین آسیب تفرقه، متوجه خود ایشان است، حتی در شرایط سخت نیز تلاش می کنند تا پیوستگی خود در مقابل دشمن را محفوظ بدارند و اجازه ندهند که مشکلات داخلی به نفع دشمن خارجی تمام شود. مردم از طریق همین ابزار رسانه می توانند به سطحی از آگاهی برسند که از رفتارهای اختلاف افکن پرهیز نموده و عصری که هر گوشی همراه می تواند منعکس کننده یک صحنه، یک گفتار یا یک رفتار باشد، عملی انجام ندهند که سوژه و خوراک رسانه های مخرب وحدت قرار گیرد.
