گردشی در استان بوشهر
تهیه کننده : حجت الله مومنی
منبع : راسخون
منبع : راسخون
بوشهر از استان‌های جنوبی ایران است که در حاشیه خلیج فارس قرار دارد. این استان با مساحتی حدود ۲۷۶۵۳ کیلومتر مربع؛ از شمال به استان خوزستان و کهکیلویه و بویراحمد، از جنوب به خلیج فارس و استان هرمزگان، از شرق به استان فارس و از غرب به خلیج فارس محدود است. استان بوشهر با خلیج فارس بیش از ششصد کیلومتر مرز دریایی دارد و از اهمیت راهبردی و اقتصادی قابل توجهی برخوردار است. استان بوشهر دارای 9 شهرستان به نام های: بوشهر (مركز استان)، تنگستان، دشتستان، دشـتی، دیر، كنـگان، گنـاوه و جم می باشد.
منطقه بوشهر به لحاظ موقعیت سوق الجیشی و وجود شركت های بزرگ نفتی و اجرای طرح های صنعتی بزرگ مانند نیروگاه اتمی، كشتی سازی، نیروی انسانی فعال استان های مجاور و مناطق دیگر را به خود جذب كرده است. مردم این استان به زبان فارسی و با گویش محلی تكلم می كنند. لهجه ها در روستا ها بیشتر از شهرها تنوع دارد. برخی از اهالی "جزیره شیف" و بنادر كنگان و عسلویه نیز به زبان عربی صحبت می كنند. لهجه های فارسی به گویش بردستانی، دشتی، تنگستانی و كازرونی در استان بوشهر رواج دارد.
میانگین دمای سالانه بوشهر حدود 25 درجه سانتیگراد است. میانگین بارش سالانه استان بوشهر 220 میلیمتر است که بیشتر در فصول پاییز و زمستان روی می دهد. به طور كلی استان بوشهر 6 ماه از سال گرم، دو ماه تقریبا معتدل تا سرد و حدود چهار ماه از سال معتدل تا گرم می باشد. نم موجود در ساحل دما را تا حدودی متعادل می كند اما درصد رطوبت در برخی از ماه ها چنان بالا می رود كه به حد اشباع می رسد. در این حالت هوا از فعل انفعال می افتد و هوای دم كرده و كم تحركی به وجود می آید كه اصطلاحا به آن شرجی می گویند.
منطقه بوشهر به لحاظ موقعيت سوق الجيشی و وجود شركت های بزرگ نفتی واجرای طرح های صنعتی بزرگ مانند نيروگاه اتمی بوشهر و كشتی سازی، نيروی انسانی فعال استان های مجاور و مناطق ديگر را به خود جذب كرده است. درداخل منطقه نيز جابجايی جمعيّت افزايش يافته است، زيرا به علّت كمبود امكانات كشاورز بویژه كمبود آب و زمینهای مورد نياز و نبودن امكانات رفاهی و نیز پايين بودن سطح درآمد كشاورزان، مهاجرت روستائيان به شهرهای استان شدت گرفته است. به علّت نزديك بودن اين استان به شيخ نشينهای خليج فارس، عدّه ای از اهالی منطقه، برای كار و امرار معاش به كشورهای واقع در كرانه خليج فارس ودريای عمان مهاجرت كرده اند.
زبان و گویش ها
بیشتر مردم استان بوشهر به زبان فارسی وبا گويش محلی بوشهری تكلم می كنند. لهجه ها در روستا ها بيشتر از شهرها تنوع دارد. برخی از اهالی جزيره شيف و بنادر كنگان و عسلويه نيز به زبان عربی صحبت می كنند. فارسی در منطقه بوشهر با گويشهای بردستانی، گویش دشتی، گویش تنگستانی و گویش کازرونی و گویش اچمی گفتگو می شود.
مردم سواحل خليج فارس و جزاير آن به گویشی صحبت می کنند که رگه هایی از گويش ها و زبان های شبانكاره ای، بلوچی، كردی، تركمنی و برخی واژه هاي انگليسی، هلندی، پرتقالی، هندی و عربی را داراست ولی استخوان بندی و ريشه آن فارسی است.مردم شهرستان های شمالی استان مانند دیلم ، گناوه و دشتستان عمدتا به گویش لری و مردم شهرستان های جنوبی مانند جم و قسمت هایی از کنگان و دیر نیز به فارسی لهجه دار صحبت می کنند.
بوشهر و صنایع
بوشهر، پیش از بسیاری از شهرهای مهم ایران دارای صنایع جدیدی از قبیل یخسازی وبرق بوده است. مردم بوشهر از اولین ایرانیانی بودند که با مجله و روزنامه آشنا شدند. یکی از نخستین شهرهایی که کارخانه چاپ سنگی را وارد کرد، بوشهر بود; از همین رو در بوشهر روزنامه های زیادی همچون "مظفری"، "خلیج ایران" و "ندای جنوب" به چاپ و نشر میرسید.هم اکنون استان بوشهر با توجّه به موقعیت استراتژیک خود و داشتن منابع و صنایع مختلفی نظیر نفت و گاز، بویژه میدان گازی پارس جنوبی در عسلویه به عنوان بزرگترین منبع مستقل گازی در جهان و وجودپالایشگاه عظیم گاز در جم و نیز دارا بودن یکی از مهم ترین ترمینال های صادرات نفت خام جهان در جزیره خارک و همچنین اجرای طرح های کلان صنعتی از قبیل نیروگاه اتمی بوشهر، کشتی سازی و مانند اینها، انتظار میرود در آینده ای نزدیک، سیمای خود را به‌عنوان یکی از مناطق مهم صنعتی و اقتصادی جهان تغییر دهد.
شهرستان کنگان
شهرستان کَنگان (به لهجه محلی: کَنگون) یکی از شهرستانهای استان بوشهر در جنوب ایران است. مرکز شهرستان کنگان، شهر بندر کنگان است که این شهرستان شامل ۲ بخش و ۵ دهستان و ۱۷۵ آبادی است. کنگان از شمال به شهرستان جم، از جنوب خلیج فارس، از غرب به بندردير، و از سمت شرق به عوینات محدود می‌گردد.
عسلویه (منطقه ویژه اقتصادی عسلويه، عسلو)
عسلویه شهری از توابع شهرستان کنگان و یک منطقه عظیم صنعتی از توابع استان بوشهر در جنوب ایران است. این شهر کوچک در دوازه کیلومتری شرقی روستای نخل تقی و در هفت کیلومتری روستای بیدخون و در کرانه خلیج فارس واقع شده‌است.وجود منابع عظیم گاز در این منطقه، طی سالهای اخیر به سرعت این شهر کوچک را تبدیل به یکی از قطب های صنعتی کشور کرده است.
شب های عسلویه به نظر آنوبانینی جلوه دیگری دارد. شب هایی که باد و دریا دست به دست هم می دهند تا جذابیتی بدیع خلق کنند. صدای امواج دریای نیلگون فارس به همراه نسیم و بوی دریا خاطره ای به یاد ماندنی به جای می گذارد.
شهرستان بندر بوشهر شامل ۲ بخش به نامهای زیر است:
- بخش مرکزی
(1) دهستان انگالی (2) دهستان حومه
شهرها: بوشهر و چغادک
- بخش خارگ
شهرها: جزیره خارگ و جزیره خارگو و چغادک و خارک
این شهرستان دارای حدود 1771 كیلومتر مربع وسعت، و از دو بخش مركزی و خارك تشكیل شده است. دیرینگی بافت تاریخی بوشهر، به دوره حکومت نادرشاه افشار برمی گردد. در آن هنگام با تاسیس پایگاه دریایی نادرشاه در خور شرقی بوشهر موسوم به خور نادری، بندر بوشهر از یک روستای کوچک ماهیگیری به یک بندر مهم تبدیل گردید. "مادام دیولافوا" در سفر اول خود به بوشهر به کشتی‌هایی اشاره میکند که به احتمال قوی بازمانده کشتی‌های نادرشاه بوده‌اند. از آن تاریخ رونق و آبادانی آن ادامه یافت و در دوره زندیه به دلیل نزدیکی به پایتخت ایران (شیراز)، اهمیت این بندر دوچندان شد.
شهر چغادک
چغادک شهری است در استان بوشهر ایران و در مسیر جاده بوشهر به شیراز قرار دارد. چغادک در بخش مرکزی شهرستان بندر بوشهر قرار دارد. در زمان جنگ جهانی اول ، وقتی که انگلیسی ها به ایران حمله کردند ، غضنفرالسلطنه برازجانی و یارانش در آنجا سنگربندی کردند و در برابر انگلیسی ها مقاومت نمودند.
شهرستان تنگستان
شهرستان تنگستان در جنوب شرقی بوشهر قرار دارد و فاصله آن تا مركز استان 54 كیلومتر است. این شهرستان از شمال و مشرق به شهرستان دشتستان، از جنوب شرقی به شهرستان دشتی، از جنوب غربی به شهرستان دیر و خلیج فارس، از شمال غربی به شهرستان بوشهر و از مغرب به خلیج فارس محدود است.
شهرستان جم
جم تا سال 1382 جزء بخشهای كنگان بود و از این تاریخ به شهرستان تبدیل شد. شهرستان جم در جنوب شرقی شهرستان كنگان و در فاصله 336 كیلومتری مركز استان واقع شده است. این شهرستان دارای دو بخش، دو شهر و پنج دهستان می باشد مراكز دیدنی این شهرستان عبرتند از: قنات های روستای تشان، حسینیه ریز، مسجد دوره اسلامی ریز، کوه پردیس (پدری)، باغ‌های زیبای لیمو و زیتون، امامزاده بی‌بی بانو، امامزاده هاشم (پیر بیراهه آبگرمک)، جنگل گلوبردکان، مناظر زیبای گود لحبیدخوار و حمام قاجاریه.
شهرستان گناوه
گناوه يكي از شهرستان هاي ساحلي استان بوشهر است. چرخ اقتصاد گناوه بر مدار ماهی‌گيری، كشاورزی و دامداری در گردش است. بر اساس سرشماری سال 1375 جمعيت گناوه 72331 نفر و جمعيت شهر گناوه (مركز شهرستان) 40252 نفر و شامل 8489 خانوار بوده است. نژاد بيش تر مردم آريايی است.
اما گروه نسبتا كمی از اهالی دارای نژاد سامی و از اعراب بين اسدی هستند. در ضمن گروه كوچكی نيز كه موسوم به انكاری هستند مربوط به پرتغالی هايی می شوند كه سابقا در جزيره خارك سكنا گزيده بودند. مردم گناوه به زبان های فارسی، محلی و عربی صحبت کرده و مسلمان و شيعه مذهبند.
شهرستان گناوه از بنادر مهم استان بوشهر است که صنايع دستی آن منحصر به صنايع دستی ساحلی است. مهم ترين صنايع دستی اين شهرستان را قايق سازی، حصير بافی و عبا بافی تشکيل می دهد. علاوه بر آن قالی بافی نيز از صنايع دستی مهم اين شهرستان محسوب می شود.
لنج سازی و قايق سازی از قديمی ترين و مهم ترين صنايع دستی استان بوشهر است که دارای قدمت زيادی بوده و در بيش تر بنادر اين استان به عنوان صنعتی دستی به توليد آن می پردازند. اين صنعت در سال های اخير به واسطه افزايش مبادلات دريايی و صيد ماهی از رونق زيادی برخوردار شده است نيروی شاغل اين صنعت منحصر به همان گلافان(سازندگان لنج و قايق) قديمی است مصالح اوليه مورد نياز چوب های جنگلی مقاوم در مقابل رطوبت برای اسكلت و تختههای مرغوب هندی به نام سای برای بدنه است. بقيه مصالح مورد نياز از محل تهيه می شود. هنوز وسيله كار گلافان بسيار ابتدايی است كه سبب كندی كار و كمی توليد ساليانه می شود.
حصير در روستای دالكی از توابع شهرستان گناوه، روستای چشمه دو راهی، كه در جاده گناوه به برازجان قرار گرفته نيز در روستاهای خيرآباد، سربست، تپه چاموشی، مزارع بهرحاج و جم از الياف خرما بافته می شود. نوعی فرش حصيری به نام « تك» است كه معمولا با عرض 10 سانتی متر و طول 30 متر بافته می شود. بعد به نسبت اندازه فرش كه توليد آن مورد نظر است چيده و در كنار يكديگر دوخته می شود. فرش های حصيری معمولا دارای ابعاد 200× 200 سانتی متر است و بافت هر قطعه آن حدود هشت وقت لازم دارد. از اين نوع حصير به عنوان پوشش سقف كپرهای روستايی نيز استفاده می شود. نوع ديگری از توليدات حصيری كه نقش موثر در اقتصاد روستاها دارد نوعی فرش حصيری شبيه گليم است كه با ساقه گياهان خودرويی همانند ساقه گندم ، بافته می شود .
اين گياهان كه به گويش محلی «خامه» ناميده می شوند معمولا در اراضی شور می رويند و شيوه استفاده از آن چنين است : پس از دروكردن ساقه و خشكاندن در آفتاب آن را به وسيله رنگ های جوهری ( قرمز ، سبز ، بنفش ، آبی ) رنگرزی كرده سپس چند ساقه را به يكديگر تابيده و از آن ها به عنوان چله استفاده نموده و بر روی دارهای مخصوص كه دارای عرض 80 سانتی متر است عمل چله كشی را انجام می دهند آنگاه رشته تار خام را از لابه لای الياف چله عبور داده و با شاخه های فلزی بدان فر می زنند تا درگيری الياف مستحكم شود.
محصول اين دار، عرضی حدود 5/1 سانتی متر و به طول حدود 6 متر دارد كه در پايان كار از وسط نصف شده و با دوختن قطعات آن در كنار هم فرشی به ابعاد 15× 300 سانتی متر به دست می آيد. مکان های دیدنی و تاریخی سواحل زيباي خليح فارس و غروب هاي سحر انگيز آن مهم ترين مكان هاي ديدني استان بوشهر را تشكيل مي دهند. جزيره خارک که در شهرستان گناوه واقع شده است از مهم ترين جاذبه های طبيعی منطقه و يکی از جزاير زيبای خليج فارس به شمار مي آيد.
اين جزيره از مناطق بسيار قديمی منطقه بوده و دارای آثار تاريخی متعددی است. صنايع و معادن بيش تر صنايع شهرستان گناوه را صنايع دستي تشكيل مي دهند و صنايع ماشيني كمي در اين منطقه وجود دارند. کشاورزی و دام داری چرخ اقتصاد گناوه بر مدار ماهی گيری، كشاورزی و دامداری در گردش است. ماهی گيری كه مهم ترين درآمد بيش تر اهالی اين بخش را تشكيل می دهد، مهم ترين رشته اقتصادی بخش گناوه را به وجود آورده است. ماهی های صيد شده كه بيشتر شامل ماهی شوريده، حلوا، و شير می شود، علاوه بر تأمين مصارف داخلی به ساير نقاط نيز صادر می شود.
كشاورزی به علت كمبود آب كشاورزی، منحصر به هرس و نگه داری درختان خرما و كشت ديمی گندم و جو بوده است و به زحمت تكاپوی احتياجات محلی را می نمايد. اما خرما مانند بيش تر نواحی ساحلی خليج فارس بازده خوبی داشته و جزواقلام صادراتی اين بخش محسوب می شود. دام داری نيز با بهره اندك در بعضی نقاط رايج بوده و شامل گاو و بز می گردد. بر روی هم بندر گناوه هم از جهت كشاورزی و هم از نظر تجاری و عمليات بندری و ترخيص كالا و نيز از نظر توسعه صنايع كوچك دارای استعداد بسيار است. مشخصات جغرافيايي شهر بندری گناوه در طول جغرافيايی 50 درجه و 31 دقيقه و عرض جغرافيايی 20 درجه و 34 دقيقه قرار دارد.
بندر‌گناوه مركز شهرستان گناوه در160 كيلومتری شمال باختري بوشهر و در كرانه خليج فارس واقع است. بندر گناوه از شمال به ديلم از جنوب به بوشهر از شرق به نورآباد در استان فارس و از غرب به آب های خليج فارس محدود است. آب و هوای گناوه گرم و مرطوب است و ميزان بارندگی سالانه به طور متوسط 150 ميلی متر است. راهی به طول 88 كيلومتر به سمت جنوب شرقی كه تا برازجان امتداد دارد. راه فرعی به طول 213 كيلومتر به سمت شمال شرقی كه بندر گناوه را به مركز شهرستان ممسنی پيوند می دهد.
راه اصلی به طول 67 كيلومتر به سمت شمال غربی كه تا بندر ديلم كشيده شده است. وجه تسميه و پيشينه تاريخي نام اين بندر در كتاب های قديمی به صورت گنابا، گنفه، گناوه، جنابه و جنابا آمده است. بندر گناوه در ساحل خليج فارس بين بندر بوشهر و بندر ديلم واقع شده است. شهر گناوه كنونی در جنوب گناوه قديم بنا شده است.
از گناوه قديم نقاطی باقی مانده است كه امروزه به نام های تيرسول ( شن فشرده )، تل گنبد، تل گوری، تل مناره، و بالاخره تل امام زاده خوانده می شود. در ويرانه های اطراف گناوه، گوپال ( گل پخته استوانه ای شكل به صورت سفال زرد يا سرخ رنگ كه آن را به عنوان گلوله با منجنيق بر سر دشمن می ريختند) فراوان به چشم می خورد.
درحال حاضر از گناوه قديم جز آثار سنگ ها و پی های مدفون در زير خاك و بازمانده تاق نماهای سنگی آثاری مشهود نيست. گاه و بی گاه در درون گودال ها و حفره ها و در زير پی های عمارت های ويرانه، سكه ها و دست افزارها و مصنوعات سنگی و سفالی يافت می شود
شهرستان دیلم ( بندر دیلم )
بندر دیلم یکی از شهرهای استان بوشهر است. این شهر مرکز شهرستان بندر دیلم نیز می باشد. بندر دیلم با جمعیتی بالغ بر 30 هزار نفر در حدود ۲۰۰ کیلومتری بندر بوشهر و شمال غربی استان بوشهر نزدیک مرز مشترک استان‌های خوزستان و کهگیلویه و بویراحمد قرار دارد. در ماه‌های آذر، دی و بهمن آب و هوای این بندر سرد و بقیه سال هوائی گرم و مرطوب دارد. شغل اکثر مردم این شهر تجارت و بازرگانی وصیادی است و اجناس خارجی در این شهر با قیمتی کمتر از بازار بقیه ایران به فروش می‌‌رسند به طوری که از استان‌های همجوار و حتی دیگر استان‌ها برای خرید به این شهر می‌‌آیند. به همین دلیل در ایام تعطیل (نوروز،...) شلوغ‌ترین شهر استان بوشهر است.
این شهرستان از دو بخش تشکیل شده است :
- بخش مرکزی شهرستان دیلم
1) دهستان لیراوی شمالی 2) دهستان حومه
شهرها: بندر دیلم
- بخش امام حسن
1) دهستان لیراوی جنوبی 2) دهستان لیراوی میانی
شهرها: امام حسن
شهر امام حسن
امام حسن شهری است در استان بوشهر در جنوب ایران. شهر امام حسن مرکز بخش امام حسن از توابع شهرستان بندر دیلم است. این شهر محل دفن امام زاده حسن یکی از نوادگان حسن بن علی امام دوم شیعیان میباشد. این شهر بین بندر گناوه و بندر دیلم و در محل بندر باستانی سینیز در کناره خلیج فارس قرار گرفته است. بهرگان یکی از چهار مناطق نفتی ایران نیز در شهر امام حسن قرار دارد. جمعیت این شهردر سال ۱۳۸۵، برابر با ۲۱۹۲ نفر بوده است
شهرستان دشتستان
شهرستان دشتستان بزرگ ترین و پرجمعیت ترین شهرستان استان بوشهر است. مرکز این شهرستان شهر برازجان است.
شهرستان دشتستان از نظر مساحت، بزرگترین شهرستان استان بوشهر با وسعت ۳۷۱/۶ کیلومتر مربع است.
دشتستان پرجمعیت ترین شهرستان استان بوشهر میباشد جمعیت این شهرستان در حدود 310000 نفر میباشد. شهرستان دشتستان در شرق بندر بوشهر و بر سر راه ارتباطی و بازرگانی شیراز به بوشهر و شیراز به عسلویه واقع شده‌است. این شهرستان از سه بخش و هشت شهر و ۱۹۲ روستا تشکیل شده‌است. خرما مهمترین محصول کشاورزی این منطقه بوده و نقش مهمی در اقتصاد این شهرستان و استان و کشور دارد.
دشتستان از نظر وسعت بزرگترین شهرستان استان بوشهر میباشد که شامل جغرافیای بسیار متنوعی میباشد
دشتستان از قدیمی ترین مناطق ایران است.شهرستان دشتستان قدیمی ترین شهرستان استان و از قدیمی ترین شهرستان ایران میباشد که قدمت آن تقریبا تا ۷هزار سال می‌رسدو که در آن زمان از مهمترین مناطق ایران بوده. از آثار تاریخی میتوان به کاخ زمستانی کورش در شهر برازجان- شهر تاریخی توز یا توج - تل مر - تل خندق - گور دختر( آرامگاه دختر کورش ) - آتشکده (در نزدیکی تل خندق) - کاروانسرای مشیرالملک (در شهر برازجان) و... که تمامی این آثار در دشتستان و اطراف برازجان قرار دارند اشاره کرد.
تقسیمات کشوری:
- بخش مرکزی شهرستان دشتستان
(1) دهستان حومه (2) دهستان دالکی (3)دهستان زیارت
شهرها: برازجان و دالکی
- بخش سعدآباد
(1) دهستان زیرراه (2) دهستان وحدتیه
شهرها: سعدآباد و وحدتیه
- بخش شبانکاره
(1) دهستان درواهی (2) دهستان شبانکاره
شهرها: شبانکاره و آب پخش.
- بخش ارم
(1) دهستان ارم (2) دهستان دهرود
شهرها: تنگ ارم
- بخش بوشکان
(1) دهستان بوشکان (2) دهستان پشتکوه
شهرها: کلمه.
شهر کلمه
کلمه شهری است در استان بوشهر در جنوب ایران. این شهر در بخش بوشکان از توابع شهرستان دشتستان قرار دارد. جمعیت این شهردر سال ۱۳۸۵، برابر با ۱۹۳۷ نفر بوده است
شهر برازجان
برازجان شهری است در استان بوشهر. این شهر در ۶۰ کیلومتری شهر بوشهر واقع شده و مرکز شهرستان دشتستان می باشد. این شهر 120 هزار نفر جمعیت دارد و در ارتفاع ۷۰ متری از سطح دریا واقع شده است. برازجان دومین شهر بزرگ و پرجمعیت استان بوشهر است. اقلیم این شهر گرم و خشک است اما به دلیل دسترسی به منابع کافی آبهای زیرزمینی و رودخانه های دائمی در نواحی اطراف شهر کشاورزی رونق خوبی دارد. انبوه نخلستانهای این منطقه که در دید اول جلب توجه میکند بالغ بر 5/2 میلیون اصله درخت خرما میشود.
برازجان از دو کلمه "براز" و "جان" تشکیل شده است. "براز" بمعنی بزرگ و جان=گان که قید مکانی است و روی هم می شود جایگاه بزرگ. البته با وجود آثار باستانی بسیار قدمت این شهر محرز است. برازجان در قسمت شمال شرقی استان بوشهر واقع است با مختصات جغرافیایی طول: 51. 12 و عرض: 29. 16 و در ارتفاع 65 متر از سطح دریا. شهر بر سه راهی کازرون، بوشهر و اهرم قرار دارد. مردمی خونگرم و مهمان نواز دارد.
از بدو ورود به شهر چند چیز جلب توجه مسافر می کند. اول تضاد شکل و معماری شهر با موقعیت تاریخی و جغرافیایی آن است، دوم تنوع نژادی مردم با اینکه از دو و یا سه تیره کهن بیشتر نیستند. و دیگری انبوه موتور سیکلت های در حال تردد در سطح شهر و اطراف آن شهر را اندکی شلوغ کرده است. بازار قدیمی شهر که به نام "بازار سرپوشیده" شهرت دارد نسبتاً جالب است اما صنایع دستی منطقه در آن یافت نمی شود. یک قلعه قدیمی که در حال بازسازی است و سالها قبل زندان بوده در میدان مرکزی شهر خودنمایی می کند.
لهجه برازجانی شنیدنی و جذاب است و اساسا بر زبان فارسی مبتنی است. مردم شهر برازجان از نژاد فارس هستند و این شهر در گذشته جزئی از ایالت فارس بوده است. در این شهر دو نشریه محلی منتشر می شود که معتبرترین آن "اتحاد جنوب"و"دریای جنوب" می باشد که تعداد و تیراژ آنها نیز هر سال افزایش می یابد. در مزارع و کشتزارهای حومه شهر انواع محصولات کشاورزی و صیفی جات تولید میشود که از مهمترین آنها می توان به خرما,تنباکو,کاهو,کنجد و. . . " اشاره کرد.
شهر برازجان از لحاظ نوع معماری و محکم سازی در سطح کشور رتبه بسیار بالایی را به خود اختصاص داده است. اغلب بناهای ساخته شده در دو دهه‌ی اخیر بتون آرمه‌ای بوده که در برابر زلزله و بلایای طبیعی مقاومت بسیار خوبی خواهد داشت. دو مسیل بسیار عریض از میان شهر عبور می کند که از دامنه کوههای شرقی شهر شروع شده و به حومه‌ی جنوبی شهر ختم میشود که در کنترل سیل نقش مهمی را ایفا میکند و فقط در هنگام بارندگی آب دارد.
میزان بارش سالیانه در شهر برازجان 250 میلیمتر است و غالب اوقات بارش به صورت رگبار و بسیار شدید است که باعت میشود تعداد روزهای دارای بارندگی در سال نسبتاً کم باشد. گرمای تابستان شدید و همواره با هوای مرطوب همراه است. بهترین زمان برای سفر به این شهر از دی ماه تا فروردین است.
آثار تاریخی
در این شهر، نشانه های متعددی از تاریخ کهن و باستانی به چشم می خورد. آثار باستانی متعلق به دوران هخامنشیان که از قرن ششم تا چهارم قبل از میلاد مسیح بر ایران و بخش اعظمی از خاورمیانه حکمرانی داشته اند، در کاوش های باستان شناختی در دهه های اخیر در این شهر به دست آمده که نشان از توجه پادشاهان و حاکمان هخامنشی به این منطقه دارد. کاخ متعلق به کوروش کبیر بنیان گذار هخامنشیان(دربرازجان) در کنار آثار باستانی دیگر از این دوره، جایگاه و اهمیت این ناحیه را در دوران پادشاهی هخامنشیان نشان میدهد. در دوران ساسانی نیز این منطقه از جمله نواحی مهم و مورد توجه به شمار می رفت. آثار باقی مانده از دوران ساسانی در این منطقه، بیانگر اهمیت و جایگاه تجاری – سیاسی و نیز رشد و تکامل شهر نشینی در این ناحیه به شمار می رود.
شهر توز یا (توج) که امروزه آثار و بقایای آن در شهرستان دشتستان ] حد فاصل بخش سعد آباد و شبانکاره [ قرار دارد، یکی از مراکز شهری – صنعتی و تجاری مهم ایران و مناطق ساحلی خلیج فارس در دوران ساسانیان و قرون نخستین اسلامی بوده که حتی تا دوران حکومت آل بویه ] دیلمیان [ نیز حیات و فعالیت خود را حفظ نموده است. بر اساس گزارشهای مورخین و جغرافی دانان مسلمان، شهر توز منسوب است به اردشیر بابکان ] اوایل قرن سوم میلادی [ بنیانگذار دولت ساسانی. پارچه گلدوزی شده این شهر که به پارچه توزی مشهور بود از جمله محصولات هنری و صنعتی این شهر به شمار می رفت و از شهرت خاصی برخوردار بود به طوری که در شاهنامه فردوسی هم مورد اشاره قرار گرفته و نیز در خلال جنگ های صلیبی از جهان اسلام به اروپا انتقال یافته و مورد استقبال علافه مندان اروپایی قرار گرفته است.
از سکه های ضرب شده در این شهر نیز سکه های متعلق به دوره آل بویه یا دیلمیان در دست می باشد. در شهر برازجان و اطراف آن علاوه بر آثار برجای مانده از دوران باستان و قرون میانه تاریخ ایران، آثار و ابنیه بر جای مانده از قرون اخیر و تاریخ معاصر ایران نیز وجود دارد. و از نقطه نظر تاریخی و معماری از ارزش و اهمیت خاصی برخوردار است. در دوران معاصر و جدید نیز منطقه دشتستان و به ویژه شهر برازجان و مناطقی همچون سعد آباد و شبانکاره نقش بسیار فعال و حساسی در تحولات تاریخی جنوب کشور ایفا نموده است.
جایگاه دشتستان و به ویژه شهر برازجان به عنوان مرکز مبارزات ضد استعماری مردم جنوب کشور در خلال جنگ جهانی اول ] 1917- 1914 م [ و مقاومت مردم این منطقه در برابر حملات و هجوم های ارتش اشغالگر انگلستان از جمله نقاط برجسته تاریخ این منطقه در دوران معاصر به شمار می رود. ظهور افراد مبارز و وطن دوستی همچون "غضنفرالسلطنه برازجانی" به همراه ظهور افراد دانشمند و تحصیل کرده که پیشتاز فرهنگ جدید و آموزش و پرورش نوین در جنوب ایران شده و مدرسه سعادت بوشهر را اداره کردند، از جمله نشانه های حیات و کوشش مردم این منطقه و جایگاه برجسته آن ها در تاریخ جنوب ایران و بلکه تاریخ ایران به شمار می رود.
از آثار گردشگری:کاروانسرای مشیرالملک. بازارقدیمی وکاخ کورش(برازجان}- گوردختر.کوشک اردشیر و آبشاررود فاریاب (بشتکوه)- بل مشیر و کاروانسرا-کوه قلعه(ارتفاعات گیسکان)-کاخ بردک سیاه(درودگاه)-قنات تاریخی زیرراه(مربوط به دوره ساسانیان). سواحل رودشابور و چهل خانه(سعدآباد)-امامزاده ابراهیم(ع)و. . . در منطقهی کوهستانی باغ تاج واقع در شرق برازجان خرابه های یک قلعه ی بسیار قدیمی مشتمل بر شالوده ی دیوارها و ستون ها و پله کان هایی که از سنگ و کچ ساخته شده است وجود دارد این قلعه که بر فراز یکی از کوه ها و بر لب پرتگاهی مخوف بنا گردیده در پشت این کهو، دره هشت‌رود (هشرو) واقع شده است.
در مسیر این قلعه عظیم اثار آسیاب خرابه ای است که مربوط به دوره ساسانیان بوده است. بنای گور دختر در روستا پشت پر از معماری دوران هخامنشی می باشد که شبیه پاسارگاد می باشد.
شهر دالکی
دالکی در بخش مرکزی شهرستان دشتستان در استان بوشهر قرار دارد. این شهر به دلیل قرارگرفتن در کنار مسیر ارتباطی بنادر استان بوشهر با نواحی داخلی ایران از قدیم دارای اهمیت و رونقی نسبی بوده است. وجود چشمه آب شیرین در شمال دالکی وعبور رودخانه‌ی دالکی از کنار این محل از دیر باز سبب سکونت دراین ناحیه شده است. آثار یافته شده درنخلستان‌های دالکی و نقاطی همچون قلعه‌ی دختر دلیلی بر این مدعاست. از بزرگان این شهر میتوان به محمد بحرانی (خاور دشتستانی) شاعر و احمد دالکی (پدر علم نجوم آماتوری در ایران) اشاره کرد.
آثار تاریخی و جاذبه‌های گردشگری دالکی
کاروانسرای دالکی
در ۲۳ کیلومتری شمال شهر برازجان در کنار راه قدیمی شیراز به بوشهر و در وسط شهر دالکی آثار زیبایی بر جای مانده ازاواخر دوره قاجار به نام کاروان سرای «دالکی» وجود دارد.
این کاروانسرا به دستور مشیرالدوله والی وقت فارس و توسط شخصی به نام محمد رحیم بنا شد. این کارون‌سرا از جمله بناهای حیاط دار چهار ایوانی است که فرم رایج معماری وقت در آن رعایت شده است. حیاط مرکزی آن دارای ابعادی در اندازه ۳۰٫۷ × ۶۰٫۳۰ است. پیرامون کاروان سرا دو ردیف بنا وجود دارد که در بخش پیشین اطاق‌هایی موجود است که بدون واسطه به داخل حیاط راه می‌یابند. این اطاقها یک اطاقک کوچک را نیز در پیش دارند. در بخش پشتی تالارهای ستون داری است که به منظور نگهداری چهار پایان یا اصطلاحا اصطبل ایجاد شده است. عمده مصالح تشکیل دهنده آن قلوه سنگ‌های رودخانه‌ای و ملات گچ است. در چهار گوشه بیرونی کارون سرا برج‌هایی قرار گرفته که به وسیله درگاه کوچکی به فضای داخلی کارون سرا راه پیدا می کردند. این برج های مدور دارای تزیینات گچ بری هستند. به منظور دید پاسداران کاروانسرا، روزنه هایی در این برج ها منظور شده است. این بنا که در یک طبقه بوده در چندین مرحله مورد مرمت واقع شده است. این اثر تاریخی به شماره ۲۰۸۳ در شماره آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
پل مشیر
پل كه امروزه به پل مشیر معروف است با فرمی تركیبی از پل های مثلثی و پل های خطی و تركیب دو نوع قوس ضربی و رومی در طاق پل بنا گردیده و دارای ۱۳۰ متر طول می باشد. ارتفاع بلندترین دهانه آن ۱۱٫۴۰ متر و عرض آن ۱۰٫۵۰ متر است. این پل دارای شش دهانه می باشد. با طاق زنی از دو طرف كه به‌وسیله طاق های تیزه داری كه مابین پایه ساخته شده است بوجود آمده اند. دهانه و طاق ها به علت زوج بودن دهانه وسطی پل در سمت جنوب ساخته شده به همین دلیل در دو سوی بزرگ‌تر ، سمت جنوب دو و سمت شمال سه دهانه ساخته شده است. این پل مانند تمامی پلهای قدیمی بصورت وزنی كار می كند كه به عبارتی وزن پل ، یعنی تمام وزن طاق های دهانه ها و بارهای وارده بر پل از طریق پایه ها به بستر رودخانه منتقل می شود. معمار برای ارتباط بهتر و بیشتر پل و ساحل اقدام به ساخت چند اطاق ظاهراً با كاركرد معماری ولی در عین حال با كاركردی سازه ای كرده است. كه این اطاق ها و فضاها را در دو سوی پل می توان مشاهده كرد.
روی پل قبل از اولین دهانه تا آخرین دهانه با سنگ های تراش چهارگوش مفروش است كه زیبایی قابل تحسینی دارد. بر روی طاق چهار منار با نوك مخروطی 2عدد در سمت راست و 2عدد در سمت چپ جاده بنا گردیده است.
چهار منار نه تنها به خاطر زیبایی بیشتر پل طراحی و اجرا گردیده بلكه به هنگام فشار بیش از ظرفیت ، سازه لرزش پیدا می كند ، در فاصله بین ستون ها یك شكستگی كه از بالاترین نقطه طاق ها به ((رویه )) پل سرایت كرده اجرا گردیده تا فشار و سنگینی را بهتر مهار كند.
در فاصله بین هر دو دهانه باز هم از از هر دو جهت ستونهای مقاوم، حامی و بشكل مخروط كه تقریباً از ۱٫۵ متری نوك مخروط با دایره ای یكنواخت به كف رودخانه می‌رسد. این ستونهای مخروطی به بصورت طولی نصب شده است كه نیمه بیرونی آن در ظاهر به چشم می‌آید.
با ورود و هجوم تازیان به ایران بسیاری از سدها، پل‌ها و جاده‌ها به علت ناآگاهی امیران عرب از بین رفته باشند و ایرانیان نیز دیگر آن حوصله و اتفاق نظر را برای آبادانی میهن در دل خود احساس نمی كردند. آن چنان كه مورخان گفته اند بسیاری از آنان نابود شدند. از جمله همین پل كه چون سده ها گذشت بار دیگر به مخروبه های آن توجه شد.
دقیقا نمی توان حدث زد در روزگار كدامین سلسله پل مذكور ترمیم شده باشد اما كاروان سرای شمال پل كه می توان گفت ساختمانی بوده برای مامورین دولتی تا حافظ پل باشند و هم سلامت عبور و مرور كاروانها و قافله ها را تا پاسگاه دیگر بر عهده داشته اند و هم به علت كثرت اطاقها محل اطراق و استراحت مسافران بوده است.
این پل در زمان ناصرالدین شاه قاجار به دستور میرزا ابوالحسن‌خان مشیرالملك و با معماری حاج محمد رحیم شیرازی بصورت كامل مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت و تا اواخر دوران پهلوی اول مورد استفاده قرار می گرفت. طی قرنها كاروانهای حامل مسافر و كالا از روی آن گذشته‌اند. سیلاب ها و رودخانه‌های طغیان كرده نتوانستند بر آن آسیبی وارد كنند. وقتی سازمان آب منطقه ای فارس و بوشهر بدون مطالعات لازمه و مذاكره و كسب مجوز از سازمان میراث فرهنگی وقت مبادرت به انتقال لوله های فلزی و بسیار سنگین آب از روی پل نمود، وجود لوله های آب علت رفت و آمد وسائط نقلیه سنگین موتوری همچون جرثقیل و تانكر و تریلرهای سازمان آب بر روی پل گردید. عدم توجه به ظرفیت پل و فشار بیش از حد كامیون‌های سنگین به مرور باعث گردید سقف بعضی از دهانه های پل فرو ریزد. این اثر تاریخی در فهرست آثار تاریخی ایران به شماره ۲۵۴۶ مورخ ۸/۱۰/۷۸ به ثبت رسیده است. این پل قدیمی ترین پل استان بوشهر است.
چشمه آبگرم دالکی
این چشمه در ۱۸ کیلومتری برازجان قراردارد. اهمیت ان علاوه بر آبیاری نخلستانهای اطراف به دلیل خواص درمانی آن است. دراطراف این چشمه چاههای نفتی قراردارد که برجای مانده ازاولین تلاشها برای کشف نفت دراین منطقه بوده است. شرکت هوتز در سال ۱۸۸۴ امتیاز استخراج نفت را در دالکی و جزیره قشم کسب کرد و برای استخراج نفت به حفر چاه در آن مناطق اقدام نمود اما به نتیجه‌ای دست نیافت. ازدیگر مکانهای دیدنی شهر دالکی میتوان به حمام قدیم، بقعه شاهزاده احمد، نخلستان‌ها و کناره های رود دالکی در ایام بهار اشاره کرد.واز اثار دیگر که به قدمت این شهر می افزاید نامگذاری رودخانه مجاور به نام دالکی که خود نشان دهنده قدمت زیاد این شهر می باشد.
شهر سعد آباد
سَعدآباد شهری است در استان بوشهر ایران. سعدآباد مرکز بخش سعدآباد شهرستان دشتستان است. این شهر در حدود ۱۰۰۰۰ نفر جمعیت دارد که یک رودخانه بنام شاپور از آن می گذرد.
شهر تنگ ارم
تنگ ارم شهری است در استان بوشهر در جنوب ایران. این شهر در بخش ارم از توابع شهرستان دشتستان قرار دارد. جمعیت این شهردر سال ۱۳۸۵، برابر با ۳۰۷۷ نفر بوده است.
شهرستان دشتی
دَشتی یکی از شهرستانهای استان بوشهر ایران است، وشهر خورموج مرکز این شهرستان است. مساحت این شهرستان ۵۰۰۸ کیلومتر مربع است. شهرستان دشتی از جمله شهرستانهای فرهنگی ایران زمین است که متاسفانه امروزه به این فرهنگ کمتر توجه شده و در حال حرکت به سوی نابودی است. جمعیت این شهرستان ۶۹٬۳۵۰ (سال ۱۳۸۳خ.) نفر است. مرکز بخش مرکزی شهر خورموج و مرکز بخش کاکی شهر کاکی است.
گویش مردم شهرستان دشتی
گویش دشتی ریشه در زبان باستان ایران و زبان پهلوی ساسانی دارد و برگرفته از زبان لری است. زبان لری خود متفرعات زبان پهلوی جنوب غربی است ، چنان که به نوشته اُرنسکی :
" لهجه‌های لری و بختیاری از آن قبایل جنوب غربی ایران است به طور کلی به گروهی از لهجه‌های ایران مربوط است که لهجه‌های جنوب غربی فارس نیز جزء آن می‌باشند."
گویش دشتی از دقیق ترین و از نظر استقلال زبان‌های محلی از خالص ترین گویش‌های جنوب ایران است که اغلب کلمات اصیل فارسی در آن وجود دارد. شاخه‌های این گویش از حدود جغرافیایی دشتی گذشته ، تا بنادر ثلاثه و توابع آن ادامه دارد و حتی در منطقه کوهستانی جم و ریز اغلب کلمات به صورت فصیح کتابی استعمال میشود.
یکی از نشانه‌های اصالت گویش دشتی این است که هنوز واژه و لغاتی از زبان پهلوی ساسانی در آن وجود دارد چنان که در بعضی از روستاه‌های دشتی که کمتر تحت تأثیر زبان عربی و سایر زبان‌های بیگانه قرار گرفته‌اند برخی از کلمات و واژه‌های زبان پهلوی محفوظ مانده‌است. به طور مثال لغت کٌهنه « Kohne » را کوهنه « Kwahne » تلفظ می‌کنند که در زبان پارسی باستان کوهنک « Kwahnak » بوده تنها تغییری که بر این لغت عارض شده تبدیل حرف « کاف » در آخر کلمه به «ها » غیر ملفوظ است یا لغت خوش از خوَش « Xwas » و خورد از خوَرد« Xward » تلفظ می‌کنند هم چنین واژگان « شتر » اشتر «Ostor » اِشتُو « Estow » « شتاب » و ... همگی بازمانده زبان پهلوی جنوبی یعنی زبان رایج روزگار ساسانی است.
علم در دشتی
علم در شهرستان دشتی پیشینه‌ای طولانی دارد و بدین سبب باید به سخن رئیس جمهور سابق ایران سید محمد خاتمی اشاره کرد که دشتی را نگین فرهنگی جنوب نامیدند. علت این مسئله را میتوان در وجود مشاهیر و بزرگانی دانست که این شهرستان در طول تاریخ خود که بسیاری آن را با پیش از اسلام مرتبط می‌دانند به جامعه ی ایران ارائه داده‌است. بزرگانی چون مفتون دشتی، فایز دشتی، خالو حسین دشتی، غلامرضا دادبه، علی دشتی، میرزا محمد جعفر خان حقایق نگار خورموجی، محمد خان دشتی و ... .
بخش‌ها
شهرستان دَشتی شامل 3 بخش به نام های زیر است:
- بخش مرکزی شهرستان دشتی
(1) دهستان خورموج (2) دهستان مرکزی (دشتی)
شهرها: خورموج
- بخش شنبه و طسوج
(1) دهستان شنبه (2) دهستان طسوج
- بخش کاکی
(1) دهستان چغاپور (2) دهستان کاکی (3) دهستان کبگان
شهرها: کاکی
شهر خورموج
اطلاعات کلی :
نام رسمی: خورموج
شهرستان: دشتی
جمعیت :
جمعیت بخش مرکزی شهرستان دشتی در سال ۱۳۸۵ برابر با 42311 نفر بوده است
مذهب: شیعه
ارتفاع از سطح دریا: متوسط ۶۰ متر
پیش‌شماره تلفنی: ۰۷۷۲
خورموج یکی از شهرهای استان بوشهر و مرکز شهرستان دشتی است. طول جغرافیایی خورموج ۵۱ درجه ۲۹ دقیقه شمال و عرض جغرافیایی آن ۲۸درجه ۳۹ دقیقه شرقی است و ارتفاع آن از سطح دریا ۶۰ متر است. جمعیت آن قریب به 4۰۰۰۰ نفر است که بیش از ۹۵ درصد آنان به زبان فارسی بومی (گویش دشتی) صحبت می‌کنند. وسعت آن ۷۹۷ هکتار میباشد.
تاریخچه
قدمت این شهر به قبل از اسلام بر می‌گردد و وجود آثار و ابنیه تاریخی در این شهر حکایت از قدمت باستانی آن دارد. آثاری همچون بارگاه میرارم بن سام بن نوح، نوه نوح، باقیمانده‌های شهر باستانی خورموج و قلعه محمد خان دشتی، آتشکده خورموج، قلعه دختر، عمارت شیرینه و....
وجه تسمیه
در مورد وجه تسمیه آن گفته میشود که «خورموج» از دو بخش خور و موج تشکیل شده‌است که خور مخفف خورشید و موج یا موچ یامچ یعنی نخل. یعنی خورموج به معنی نخل خورشید است.
بزرگان
بزرگان زیادی در این منطقه رشد یافته و به درجات عالی علمی فرهنگی هنری دست یافته‌اند. افرادی چون میرزا محمد جعفر خان حقایق نگار خورموجی (کسی که مرگ امیر کبیر را فاش کرد)، علی دشتی، فایز دشتی و محمد خان دشتی، خالوحسین دشتی، غلامرضا دادبه، مفتون و....
شهر کاکی
شهر كاكي ، مرکز بخش كاكي ، در شهرستان دشتی قرار دارد و از گذشته های دور سکونت در آن ، به شکل های گوناگون وجود داشته است. اين منطقه در سال 1371 به شهر تبديل شد و امروزه نقش خدماتي و کشاورزی دارد . قرار گرفتن اين شهر در مسیر ارتباطی بوشهر – كنگان به استقرار و توسعه این شهر كمك كرده است.
این شهربه اتفاق خورموج که مرکز دشتی است، ازقدیم مرکز علمی -فرهنگی و حوزوی جنوب بوده وهم اکنون نیز سادات وعلمای بزرگی را در خود جای داده است.
شهرستان دیر
شهرستان دَیّر بزرگترین بندر صیادی کشور ایران می باشد. بندر دیّر یکی از شهرستانهای استان بوشهر در جنوب ایران قرار دارد. مرکز این شهرستان شهر بندر دَیّر است. این شهرستان از جنوب به خلیج فارس محدود می شود. ساحل بندر دَیّر یکی از زیباترین مکانهای ساحل و دریا میباشد. سه اسکله اصلی که به اسکله اولی ، دومی و سومی معروف هستند ، صادر کننده و تامیین کننده ماهی و میگو به داخل و خارج کشور است همچنین یک جایگاه مخصوص برای مهمانان نوروزی نیز دارد. فاصله این بندر تا استان تقریباً 200 کیلومتر است.
تقسیمات کشوری
- بخش مرکزی شهرستان دیر
(1) دهستان آبدان (2) دهستان حومه
شهرها: بندر دیر و آبدان.
- بخش بردخون
(1) دهستان بردخون (2) دهستان آبکش
شهرها: بردخون
بندر دیر
بندر دَیِّر شهری است در استان بوشهر ایران. بندر دَیِّر شهری است در استان بوشهر ایران.
بندر دیر مرکز بخش مرکزی شهرستان بندر دیر است.بندر دیر بندر بردستان به‌شمار می‌آید و در قدیم حاکم‌نشین دشتی بوده‌است. هوای آن نیز از بسیاری بندرهای دیگر پیرامون بهتر است. لنگرگاه آن در ژرفای ۷ متری و مسافت یک کیلومتری از خشکی قرار دارد و پناه خوبی نسبت به باد شمال دارد.
شهر آبدان
آبدان شهری است در استان بوشهر ایران. آبدان در بخش مرکزی شهرستان بندر دیر قرار دارد.
شهر بردخون
بردخون شهری است در استان بوشهر ایران. بردخون مرکز بخش مرکزی شهرستان بندر دیر است.شغل اصلی مردم بردخون صیادی و کشاورزی است. نام یکی از دهستان‌های نه گانه شهرستان دیر استان بوشهر است . این دهستان از ۲۰ آبادی بزرگ و کوچک تشکیل شده که مهم آنها عبارتند از: بردخون کهنه ،شه نیا، زیررود، زیدان ، مل سوخته ، نره کوه ، درواحمد، دمی گز، گورک ، شیبرم . مرکز دهستان قریه بردخون نو است که ۹۶۱ تن سکنه دارد.
جزیره خارک
جزیره خارک یا خارگ جزیره‌ای است در ۳۸ کیلومتری ساحل ایران (بندر گناوه) در خلیج فارس و بخشی از استان بوشهر است. در این جزیره یکی از مهمترین پایانه‌های صادرات نفت جهان بنا شده‌است. جزیره خارک طاقدیس ملایمی است که میانگین شیب لایه‌های سطحی آن میان ۱۰ تا ۱۵ درجه‌است. بلندترین نقطه جزیره کوه دیده‌بان نام دارد که ارتفاع آن از سطح دریا ۸۷ متر است. در این نقطه مدت‌ها پیش فانوس کوچکی نیز کار گذاشته بودند. در سوی شمال جزیره کوه تخت و در سوی جنوب آن کوه گردن‌اشتر قرار دارد.
در سال ۱۹۱۶ میلادی برای حمل سنگ از حوالی مقبره علمدار در خارک، راه‌آهنی تا اسکله جزیره کشیده شد. این خط آهن به دست کاپتن تامسون، افسر مهندسی سلطنتی انگلیس ساخته شده و سنگ‌های آن به مصرف زیرسازی راه‌آهن بصره به بغداد و زیرسازی مخزن‌های پالايشگاه نفت آبادان رسید.
خارک قدیم
کتیبه‌اى از دوران باستان در خارک سنگ‌نوشته‌ای به زبان پارسی باستان و خط میخی موجود است که از این کتیبه به‌عنوان سندی دیگر دربارهٔ نام خلیج فارس یاد میشود. در تاریخ ۱۱ خرداد ۱۳۸۷ افرادی مخفیانه به طور تعمدی به تخریب این سنگ‌نوشته دست زدند که هم‌اکنون تا ۷۰ درصد آن نوشته تخریب شده‌است.
اماکن جزیره خارک پیش از استقرار صنعت نفت از شرق به سمت غرب عبارت بودند از:
آثار قلعه هلندی‌ها، گورستان اسلامی، آبادی خارک، خط راه آهن، گورستان مسیحی، قبر ابوبکر، قبر علمدار، باغ هلندی‌ها، گورستان پیش‌اسلامی، دخمه‌ها، بقعه میر محمد، قبر دیده‌بان، کرّه‌انگیزها.
بلندی‌های جزیره در غرب آن قرار دارند و عبارت‌اند از: کوه تخت، کوه لشکری، کوه دیده‌بان و کوه گردن‌اشتر..
منابع:
http://www.bushehrmiras.ir
http://www.fa.wikipedia.org
http://www.anobanini.ir
http://www.amar.org.ir
www.dashtestan.com
http://www.genavehport.ir
/الف
منطقه بوشهر به لحاظ موقعیت سوق الجیشی و وجود شركت های بزرگ نفتی و اجرای طرح های صنعتی بزرگ مانند نیروگاه اتمی، كشتی سازی، نیروی انسانی فعال استان های مجاور و مناطق دیگر را به خود جذب كرده است. مردم این استان به زبان فارسی و با گویش محلی تكلم می كنند. لهجه ها در روستا ها بیشتر از شهرها تنوع دارد. برخی از اهالی "جزیره شیف" و بنادر كنگان و عسلویه نیز به زبان عربی صحبت می كنند. لهجه های فارسی به گویش بردستانی، دشتی، تنگستانی و كازرونی در استان بوشهر رواج دارد.
.jpg "گردشی در استان بوشهر")
میانگین دمای سالانه بوشهر حدود 25 درجه سانتیگراد است. میانگین بارش سالانه استان بوشهر 220 میلیمتر است که بیشتر در فصول پاییز و زمستان روی می دهد. به طور كلی استان بوشهر 6 ماه از سال گرم، دو ماه تقریبا معتدل تا سرد و حدود چهار ماه از سال معتدل تا گرم می باشد. نم موجود در ساحل دما را تا حدودی متعادل می كند اما درصد رطوبت در برخی از ماه ها چنان بالا می رود كه به حد اشباع می رسد. در این حالت هوا از فعل انفعال می افتد و هوای دم كرده و كم تحركی به وجود می آید كه اصطلاحا به آن شرجی می گویند.
منطقه بوشهر به لحاظ موقعيت سوق الجيشی و وجود شركت های بزرگ نفتی واجرای طرح های صنعتی بزرگ مانند نيروگاه اتمی بوشهر و كشتی سازی، نيروی انسانی فعال استان های مجاور و مناطق ديگر را به خود جذب كرده است. درداخل منطقه نيز جابجايی جمعيّت افزايش يافته است، زيرا به علّت كمبود امكانات كشاورز بویژه كمبود آب و زمینهای مورد نياز و نبودن امكانات رفاهی و نیز پايين بودن سطح درآمد كشاورزان، مهاجرت روستائيان به شهرهای استان شدت گرفته است. به علّت نزديك بودن اين استان به شيخ نشينهای خليج فارس، عدّه ای از اهالی منطقه، برای كار و امرار معاش به كشورهای واقع در كرانه خليج فارس ودريای عمان مهاجرت كرده اند.
زبان و گویش ها
بیشتر مردم استان بوشهر به زبان فارسی وبا گويش محلی بوشهری تكلم می كنند. لهجه ها در روستا ها بيشتر از شهرها تنوع دارد. برخی از اهالی جزيره شيف و بنادر كنگان و عسلويه نيز به زبان عربی صحبت می كنند. فارسی در منطقه بوشهر با گويشهای بردستانی، گویش دشتی، گویش تنگستانی و گویش کازرونی و گویش اچمی گفتگو می شود.
مردم سواحل خليج فارس و جزاير آن به گویشی صحبت می کنند که رگه هایی از گويش ها و زبان های شبانكاره ای، بلوچی، كردی، تركمنی و برخی واژه هاي انگليسی، هلندی، پرتقالی، هندی و عربی را داراست ولی استخوان بندی و ريشه آن فارسی است.مردم شهرستان های شمالی استان مانند دیلم ، گناوه و دشتستان عمدتا به گویش لری و مردم شهرستان های جنوبی مانند جم و قسمت هایی از کنگان و دیر نیز به فارسی لهجه دار صحبت می کنند.
بوشهر و صنایع
بوشهر، پیش از بسیاری از شهرهای مهم ایران دارای صنایع جدیدی از قبیل یخسازی وبرق بوده است. مردم بوشهر از اولین ایرانیانی بودند که با مجله و روزنامه آشنا شدند. یکی از نخستین شهرهایی که کارخانه چاپ سنگی را وارد کرد، بوشهر بود; از همین رو در بوشهر روزنامه های زیادی همچون "مظفری"، "خلیج ایران" و "ندای جنوب" به چاپ و نشر میرسید.هم اکنون استان بوشهر با توجّه به موقعیت استراتژیک خود و داشتن منابع و صنایع مختلفی نظیر نفت و گاز، بویژه میدان گازی پارس جنوبی در عسلویه به عنوان بزرگترین منبع مستقل گازی در جهان و وجودپالایشگاه عظیم گاز در جم و نیز دارا بودن یکی از مهم ترین ترمینال های صادرات نفت خام جهان در جزیره خارک و همچنین اجرای طرح های کلان صنعتی از قبیل نیروگاه اتمی بوشهر، کشتی سازی و مانند اینها، انتظار میرود در آینده ای نزدیک، سیمای خود را به‌عنوان یکی از مناطق مهم صنعتی و اقتصادی جهان تغییر دهد.
شهرستان کنگان
شهرستان کَنگان (به لهجه محلی: کَنگون) یکی از شهرستانهای استان بوشهر در جنوب ایران است. مرکز شهرستان کنگان، شهر بندر کنگان است که این شهرستان شامل ۲ بخش و ۵ دهستان و ۱۷۵ آبادی است. کنگان از شمال به شهرستان جم، از جنوب خلیج فارس، از غرب به بندردير، و از سمت شرق به عوینات محدود می‌گردد.
عسلویه (منطقه ویژه اقتصادی عسلويه، عسلو)
عسلویه شهری از توابع شهرستان کنگان و یک منطقه عظیم صنعتی از توابع استان بوشهر در جنوب ایران است. این شهر کوچک در دوازه کیلومتری شرقی روستای نخل تقی و در هفت کیلومتری روستای بیدخون و در کرانه خلیج فارس واقع شده‌است.وجود منابع عظیم گاز در این منطقه، طی سالهای اخیر به سرعت این شهر کوچک را تبدیل به یکی از قطب های صنعتی کشور کرده است.
.jpg "گردشی در استان بوشهر")
شب های عسلویه به نظر آنوبانینی جلوه دیگری دارد. شب هایی که باد و دریا دست به دست هم می دهند تا جذابیتی بدیع خلق کنند. صدای امواج دریای نیلگون فارس به همراه نسیم و بوی دریا خاطره ای به یاد ماندنی به جای می گذارد.
.jpg "گردشی در استان بوشهر")
شهرستان بندر بوشهر شامل ۲ بخش به نامهای زیر است:
- بخش مرکزی
(1) دهستان انگالی (2) دهستان حومه
شهرها: بوشهر و چغادک
- بخش خارگ
شهرها: جزیره خارگ و جزیره خارگو و چغادک و خارک
این شهرستان دارای حدود 1771 كیلومتر مربع وسعت، و از دو بخش مركزی و خارك تشكیل شده است. دیرینگی بافت تاریخی بوشهر، به دوره حکومت نادرشاه افشار برمی گردد. در آن هنگام با تاسیس پایگاه دریایی نادرشاه در خور شرقی بوشهر موسوم به خور نادری، بندر بوشهر از یک روستای کوچک ماهیگیری به یک بندر مهم تبدیل گردید. "مادام دیولافوا" در سفر اول خود به بوشهر به کشتی‌هایی اشاره میکند که به احتمال قوی بازمانده کشتی‌های نادرشاه بوده‌اند. از آن تاریخ رونق و آبادانی آن ادامه یافت و در دوره زندیه به دلیل نزدیکی به پایتخت ایران (شیراز)، اهمیت این بندر دوچندان شد.
شهر چغادک
چغادک شهری است در استان بوشهر ایران و در مسیر جاده بوشهر به شیراز قرار دارد. چغادک در بخش مرکزی شهرستان بندر بوشهر قرار دارد. در زمان جنگ جهانی اول ، وقتی که انگلیسی ها به ایران حمله کردند ، غضنفرالسلطنه برازجانی و یارانش در آنجا سنگربندی کردند و در برابر انگلیسی ها مقاومت نمودند.
شهرستان تنگستان
شهرستان تنگستان در جنوب شرقی بوشهر قرار دارد و فاصله آن تا مركز استان 54 كیلومتر است. این شهرستان از شمال و مشرق به شهرستان دشتستان، از جنوب شرقی به شهرستان دشتی، از جنوب غربی به شهرستان دیر و خلیج فارس، از شمال غربی به شهرستان بوشهر و از مغرب به خلیج فارس محدود است.
شهرستان جم
جم تا سال 1382 جزء بخشهای كنگان بود و از این تاریخ به شهرستان تبدیل شد. شهرستان جم در جنوب شرقی شهرستان كنگان و در فاصله 336 كیلومتری مركز استان واقع شده است. این شهرستان دارای دو بخش، دو شهر و پنج دهستان می باشد مراكز دیدنی این شهرستان عبرتند از: قنات های روستای تشان، حسینیه ریز، مسجد دوره اسلامی ریز، کوه پردیس (پدری)، باغ‌های زیبای لیمو و زیتون، امامزاده بی‌بی بانو، امامزاده هاشم (پیر بیراهه آبگرمک)، جنگل گلوبردکان، مناظر زیبای گود لحبیدخوار و حمام قاجاریه.
شهرستان گناوه
گناوه يكي از شهرستان هاي ساحلي استان بوشهر است. چرخ اقتصاد گناوه بر مدار ماهی‌گيری، كشاورزی و دامداری در گردش است. بر اساس سرشماری سال 1375 جمعيت گناوه 72331 نفر و جمعيت شهر گناوه (مركز شهرستان) 40252 نفر و شامل 8489 خانوار بوده است. نژاد بيش تر مردم آريايی است.
اما گروه نسبتا كمی از اهالی دارای نژاد سامی و از اعراب بين اسدی هستند. در ضمن گروه كوچكی نيز كه موسوم به انكاری هستند مربوط به پرتغالی هايی می شوند كه سابقا در جزيره خارك سكنا گزيده بودند. مردم گناوه به زبان های فارسی، محلی و عربی صحبت کرده و مسلمان و شيعه مذهبند.
شهرستان گناوه از بنادر مهم استان بوشهر است که صنايع دستی آن منحصر به صنايع دستی ساحلی است. مهم ترين صنايع دستی اين شهرستان را قايق سازی، حصير بافی و عبا بافی تشکيل می دهد. علاوه بر آن قالی بافی نيز از صنايع دستی مهم اين شهرستان محسوب می شود.
لنج سازی و قايق سازی از قديمی ترين و مهم ترين صنايع دستی استان بوشهر است که دارای قدمت زيادی بوده و در بيش تر بنادر اين استان به عنوان صنعتی دستی به توليد آن می پردازند. اين صنعت در سال های اخير به واسطه افزايش مبادلات دريايی و صيد ماهی از رونق زيادی برخوردار شده است نيروی شاغل اين صنعت منحصر به همان گلافان(سازندگان لنج و قايق) قديمی است مصالح اوليه مورد نياز چوب های جنگلی مقاوم در مقابل رطوبت برای اسكلت و تختههای مرغوب هندی به نام سای برای بدنه است. بقيه مصالح مورد نياز از محل تهيه می شود. هنوز وسيله كار گلافان بسيار ابتدايی است كه سبب كندی كار و كمی توليد ساليانه می شود.
حصير در روستای دالكی از توابع شهرستان گناوه، روستای چشمه دو راهی، كه در جاده گناوه به برازجان قرار گرفته نيز در روستاهای خيرآباد، سربست، تپه چاموشی، مزارع بهرحاج و جم از الياف خرما بافته می شود. نوعی فرش حصيری به نام « تك» است كه معمولا با عرض 10 سانتی متر و طول 30 متر بافته می شود. بعد به نسبت اندازه فرش كه توليد آن مورد نظر است چيده و در كنار يكديگر دوخته می شود. فرش های حصيری معمولا دارای ابعاد 200× 200 سانتی متر است و بافت هر قطعه آن حدود هشت وقت لازم دارد. از اين نوع حصير به عنوان پوشش سقف كپرهای روستايی نيز استفاده می شود. نوع ديگری از توليدات حصيری كه نقش موثر در اقتصاد روستاها دارد نوعی فرش حصيری شبيه گليم است كه با ساقه گياهان خودرويی همانند ساقه گندم ، بافته می شود .
اين گياهان كه به گويش محلی «خامه» ناميده می شوند معمولا در اراضی شور می رويند و شيوه استفاده از آن چنين است : پس از دروكردن ساقه و خشكاندن در آفتاب آن را به وسيله رنگ های جوهری ( قرمز ، سبز ، بنفش ، آبی ) رنگرزی كرده سپس چند ساقه را به يكديگر تابيده و از آن ها به عنوان چله استفاده نموده و بر روی دارهای مخصوص كه دارای عرض 80 سانتی متر است عمل چله كشی را انجام می دهند آنگاه رشته تار خام را از لابه لای الياف چله عبور داده و با شاخه های فلزی بدان فر می زنند تا درگيری الياف مستحكم شود.
محصول اين دار، عرضی حدود 5/1 سانتی متر و به طول حدود 6 متر دارد كه در پايان كار از وسط نصف شده و با دوختن قطعات آن در كنار هم فرشی به ابعاد 15× 300 سانتی متر به دست می آيد. مکان های دیدنی و تاریخی سواحل زيباي خليح فارس و غروب هاي سحر انگيز آن مهم ترين مكان هاي ديدني استان بوشهر را تشكيل مي دهند. جزيره خارک که در شهرستان گناوه واقع شده است از مهم ترين جاذبه های طبيعی منطقه و يکی از جزاير زيبای خليج فارس به شمار مي آيد.
اين جزيره از مناطق بسيار قديمی منطقه بوده و دارای آثار تاريخی متعددی است. صنايع و معادن بيش تر صنايع شهرستان گناوه را صنايع دستي تشكيل مي دهند و صنايع ماشيني كمي در اين منطقه وجود دارند. کشاورزی و دام داری چرخ اقتصاد گناوه بر مدار ماهی گيری، كشاورزی و دامداری در گردش است. ماهی گيری كه مهم ترين درآمد بيش تر اهالی اين بخش را تشكيل می دهد، مهم ترين رشته اقتصادی بخش گناوه را به وجود آورده است. ماهی های صيد شده كه بيشتر شامل ماهی شوريده، حلوا، و شير می شود، علاوه بر تأمين مصارف داخلی به ساير نقاط نيز صادر می شود.
كشاورزی به علت كمبود آب كشاورزی، منحصر به هرس و نگه داری درختان خرما و كشت ديمی گندم و جو بوده است و به زحمت تكاپوی احتياجات محلی را می نمايد. اما خرما مانند بيش تر نواحی ساحلی خليج فارس بازده خوبی داشته و جزواقلام صادراتی اين بخش محسوب می شود. دام داری نيز با بهره اندك در بعضی نقاط رايج بوده و شامل گاو و بز می گردد. بر روی هم بندر گناوه هم از جهت كشاورزی و هم از نظر تجاری و عمليات بندری و ترخيص كالا و نيز از نظر توسعه صنايع كوچك دارای استعداد بسيار است. مشخصات جغرافيايي شهر بندری گناوه در طول جغرافيايی 50 درجه و 31 دقيقه و عرض جغرافيايی 20 درجه و 34 دقيقه قرار دارد.
بندر‌گناوه مركز شهرستان گناوه در160 كيلومتری شمال باختري بوشهر و در كرانه خليج فارس واقع است. بندر گناوه از شمال به ديلم از جنوب به بوشهر از شرق به نورآباد در استان فارس و از غرب به آب های خليج فارس محدود است. آب و هوای گناوه گرم و مرطوب است و ميزان بارندگی سالانه به طور متوسط 150 ميلی متر است. راهی به طول 88 كيلومتر به سمت جنوب شرقی كه تا برازجان امتداد دارد. راه فرعی به طول 213 كيلومتر به سمت شمال شرقی كه بندر گناوه را به مركز شهرستان ممسنی پيوند می دهد.
راه اصلی به طول 67 كيلومتر به سمت شمال غربی كه تا بندر ديلم كشيده شده است. وجه تسميه و پيشينه تاريخي نام اين بندر در كتاب های قديمی به صورت گنابا، گنفه، گناوه، جنابه و جنابا آمده است. بندر گناوه در ساحل خليج فارس بين بندر بوشهر و بندر ديلم واقع شده است. شهر گناوه كنونی در جنوب گناوه قديم بنا شده است.
از گناوه قديم نقاطی باقی مانده است كه امروزه به نام های تيرسول ( شن فشرده )، تل گنبد، تل گوری، تل مناره، و بالاخره تل امام زاده خوانده می شود. در ويرانه های اطراف گناوه، گوپال ( گل پخته استوانه ای شكل به صورت سفال زرد يا سرخ رنگ كه آن را به عنوان گلوله با منجنيق بر سر دشمن می ريختند) فراوان به چشم می خورد.
درحال حاضر از گناوه قديم جز آثار سنگ ها و پی های مدفون در زير خاك و بازمانده تاق نماهای سنگی آثاری مشهود نيست. گاه و بی گاه در درون گودال ها و حفره ها و در زير پی های عمارت های ويرانه، سكه ها و دست افزارها و مصنوعات سنگی و سفالی يافت می شود
شهرستان دیلم ( بندر دیلم )
بندر دیلم یکی از شهرهای استان بوشهر است. این شهر مرکز شهرستان بندر دیلم نیز می باشد. بندر دیلم با جمعیتی بالغ بر 30 هزار نفر در حدود ۲۰۰ کیلومتری بندر بوشهر و شمال غربی استان بوشهر نزدیک مرز مشترک استان‌های خوزستان و کهگیلویه و بویراحمد قرار دارد. در ماه‌های آذر، دی و بهمن آب و هوای این بندر سرد و بقیه سال هوائی گرم و مرطوب دارد. شغل اکثر مردم این شهر تجارت و بازرگانی وصیادی است و اجناس خارجی در این شهر با قیمتی کمتر از بازار بقیه ایران به فروش می‌‌رسند به طوری که از استان‌های همجوار و حتی دیگر استان‌ها برای خرید به این شهر می‌‌آیند. به همین دلیل در ایام تعطیل (نوروز،...) شلوغ‌ترین شهر استان بوشهر است.
این شهرستان از دو بخش تشکیل شده است :
- بخش مرکزی شهرستان دیلم
1) دهستان لیراوی شمالی 2) دهستان حومه
شهرها: بندر دیلم
- بخش امام حسن
1) دهستان لیراوی جنوبی 2) دهستان لیراوی میانی
شهرها: امام حسن
شهر امام حسن
امام حسن شهری است در استان بوشهر در جنوب ایران. شهر امام حسن مرکز بخش امام حسن از توابع شهرستان بندر دیلم است. این شهر محل دفن امام زاده حسن یکی از نوادگان حسن بن علی امام دوم شیعیان میباشد. این شهر بین بندر گناوه و بندر دیلم و در محل بندر باستانی سینیز در کناره خلیج فارس قرار گرفته است. بهرگان یکی از چهار مناطق نفتی ایران نیز در شهر امام حسن قرار دارد. جمعیت این شهردر سال ۱۳۸۵، برابر با ۲۱۹۲ نفر بوده است
شهرستان دشتستان
شهرستان دشتستان بزرگ ترین و پرجمعیت ترین شهرستان استان بوشهر است. مرکز این شهرستان شهر برازجان است.
شهرستان دشتستان از نظر مساحت، بزرگترین شهرستان استان بوشهر با وسعت ۳۷۱/۶ کیلومتر مربع است.
دشتستان پرجمعیت ترین شهرستان استان بوشهر میباشد جمعیت این شهرستان در حدود 310000 نفر میباشد. شهرستان دشتستان در شرق بندر بوشهر و بر سر راه ارتباطی و بازرگانی شیراز به بوشهر و شیراز به عسلویه واقع شده‌است. این شهرستان از سه بخش و هشت شهر و ۱۹۲ روستا تشکیل شده‌است. خرما مهمترین محصول کشاورزی این منطقه بوده و نقش مهمی در اقتصاد این شهرستان و استان و کشور دارد.
دشتستان از نظر وسعت بزرگترین شهرستان استان بوشهر میباشد که شامل جغرافیای بسیار متنوعی میباشد
دشتستان از قدیمی ترین مناطق ایران است.شهرستان دشتستان قدیمی ترین شهرستان استان و از قدیمی ترین شهرستان ایران میباشد که قدمت آن تقریبا تا ۷هزار سال می‌رسدو که در آن زمان از مهمترین مناطق ایران بوده. از آثار تاریخی میتوان به کاخ زمستانی کورش در شهر برازجان- شهر تاریخی توز یا توج - تل مر - تل خندق - گور دختر( آرامگاه دختر کورش ) - آتشکده (در نزدیکی تل خندق) - کاروانسرای مشیرالملک (در شهر برازجان) و... که تمامی این آثار در دشتستان و اطراف برازجان قرار دارند اشاره کرد.
تقسیمات کشوری:
- بخش مرکزی شهرستان دشتستان
(1) دهستان حومه (2) دهستان دالکی (3)دهستان زیارت
شهرها: برازجان و دالکی
- بخش سعدآباد
(1) دهستان زیرراه (2) دهستان وحدتیه
شهرها: سعدآباد و وحدتیه
- بخش شبانکاره
(1) دهستان درواهی (2) دهستان شبانکاره
شهرها: شبانکاره و آب پخش.
- بخش ارم
(1) دهستان ارم (2) دهستان دهرود
شهرها: تنگ ارم
- بخش بوشکان
(1) دهستان بوشکان (2) دهستان پشتکوه
شهرها: کلمه.
شهر کلمه
کلمه شهری است در استان بوشهر در جنوب ایران. این شهر در بخش بوشکان از توابع شهرستان دشتستان قرار دارد. جمعیت این شهردر سال ۱۳۸۵، برابر با ۱۹۳۷ نفر بوده است
شهر برازجان
برازجان شهری است در استان بوشهر. این شهر در ۶۰ کیلومتری شهر بوشهر واقع شده و مرکز شهرستان دشتستان می باشد. این شهر 120 هزار نفر جمعیت دارد و در ارتفاع ۷۰ متری از سطح دریا واقع شده است. برازجان دومین شهر بزرگ و پرجمعیت استان بوشهر است. اقلیم این شهر گرم و خشک است اما به دلیل دسترسی به منابع کافی آبهای زیرزمینی و رودخانه های دائمی در نواحی اطراف شهر کشاورزی رونق خوبی دارد. انبوه نخلستانهای این منطقه که در دید اول جلب توجه میکند بالغ بر 5/2 میلیون اصله درخت خرما میشود.
برازجان از دو کلمه "براز" و "جان" تشکیل شده است. "براز" بمعنی بزرگ و جان=گان که قید مکانی است و روی هم می شود جایگاه بزرگ. البته با وجود آثار باستانی بسیار قدمت این شهر محرز است. برازجان در قسمت شمال شرقی استان بوشهر واقع است با مختصات جغرافیایی طول: 51. 12 و عرض: 29. 16 و در ارتفاع 65 متر از سطح دریا. شهر بر سه راهی کازرون، بوشهر و اهرم قرار دارد. مردمی خونگرم و مهمان نواز دارد.
از بدو ورود به شهر چند چیز جلب توجه مسافر می کند. اول تضاد شکل و معماری شهر با موقعیت تاریخی و جغرافیایی آن است، دوم تنوع نژادی مردم با اینکه از دو و یا سه تیره کهن بیشتر نیستند. و دیگری انبوه موتور سیکلت های در حال تردد در سطح شهر و اطراف آن شهر را اندکی شلوغ کرده است. بازار قدیمی شهر که به نام "بازار سرپوشیده" شهرت دارد نسبتاً جالب است اما صنایع دستی منطقه در آن یافت نمی شود. یک قلعه قدیمی که در حال بازسازی است و سالها قبل زندان بوده در میدان مرکزی شهر خودنمایی می کند.
لهجه برازجانی شنیدنی و جذاب است و اساسا بر زبان فارسی مبتنی است. مردم شهر برازجان از نژاد فارس هستند و این شهر در گذشته جزئی از ایالت فارس بوده است. در این شهر دو نشریه محلی منتشر می شود که معتبرترین آن "اتحاد جنوب"و"دریای جنوب" می باشد که تعداد و تیراژ آنها نیز هر سال افزایش می یابد. در مزارع و کشتزارهای حومه شهر انواع محصولات کشاورزی و صیفی جات تولید میشود که از مهمترین آنها می توان به خرما,تنباکو,کاهو,کنجد و. . . " اشاره کرد.
شهر برازجان از لحاظ نوع معماری و محکم سازی در سطح کشور رتبه بسیار بالایی را به خود اختصاص داده است. اغلب بناهای ساخته شده در دو دهه‌ی اخیر بتون آرمه‌ای بوده که در برابر زلزله و بلایای طبیعی مقاومت بسیار خوبی خواهد داشت. دو مسیل بسیار عریض از میان شهر عبور می کند که از دامنه کوههای شرقی شهر شروع شده و به حومه‌ی جنوبی شهر ختم میشود که در کنترل سیل نقش مهمی را ایفا میکند و فقط در هنگام بارندگی آب دارد.
میزان بارش سالیانه در شهر برازجان 250 میلیمتر است و غالب اوقات بارش به صورت رگبار و بسیار شدید است که باعت میشود تعداد روزهای دارای بارندگی در سال نسبتاً کم باشد. گرمای تابستان شدید و همواره با هوای مرطوب همراه است. بهترین زمان برای سفر به این شهر از دی ماه تا فروردین است.
آثار تاریخی
در این شهر، نشانه های متعددی از تاریخ کهن و باستانی به چشم می خورد. آثار باستانی متعلق به دوران هخامنشیان که از قرن ششم تا چهارم قبل از میلاد مسیح بر ایران و بخش اعظمی از خاورمیانه حکمرانی داشته اند، در کاوش های باستان شناختی در دهه های اخیر در این شهر به دست آمده که نشان از توجه پادشاهان و حاکمان هخامنشی به این منطقه دارد. کاخ متعلق به کوروش کبیر بنیان گذار هخامنشیان(دربرازجان) در کنار آثار باستانی دیگر از این دوره، جایگاه و اهمیت این ناحیه را در دوران پادشاهی هخامنشیان نشان میدهد. در دوران ساسانی نیز این منطقه از جمله نواحی مهم و مورد توجه به شمار می رفت. آثار باقی مانده از دوران ساسانی در این منطقه، بیانگر اهمیت و جایگاه تجاری – سیاسی و نیز رشد و تکامل شهر نشینی در این ناحیه به شمار می رود.
شهر توز یا (توج) که امروزه آثار و بقایای آن در شهرستان دشتستان ] حد فاصل بخش سعد آباد و شبانکاره [ قرار دارد، یکی از مراکز شهری – صنعتی و تجاری مهم ایران و مناطق ساحلی خلیج فارس در دوران ساسانیان و قرون نخستین اسلامی بوده که حتی تا دوران حکومت آل بویه ] دیلمیان [ نیز حیات و فعالیت خود را حفظ نموده است. بر اساس گزارشهای مورخین و جغرافی دانان مسلمان، شهر توز منسوب است به اردشیر بابکان ] اوایل قرن سوم میلادی [ بنیانگذار دولت ساسانی. پارچه گلدوزی شده این شهر که به پارچه توزی مشهور بود از جمله محصولات هنری و صنعتی این شهر به شمار می رفت و از شهرت خاصی برخوردار بود به طوری که در شاهنامه فردوسی هم مورد اشاره قرار گرفته و نیز در خلال جنگ های صلیبی از جهان اسلام به اروپا انتقال یافته و مورد استقبال علافه مندان اروپایی قرار گرفته است.
از سکه های ضرب شده در این شهر نیز سکه های متعلق به دوره آل بویه یا دیلمیان در دست می باشد. در شهر برازجان و اطراف آن علاوه بر آثار برجای مانده از دوران باستان و قرون میانه تاریخ ایران، آثار و ابنیه بر جای مانده از قرون اخیر و تاریخ معاصر ایران نیز وجود دارد. و از نقطه نظر تاریخی و معماری از ارزش و اهمیت خاصی برخوردار است. در دوران معاصر و جدید نیز منطقه دشتستان و به ویژه شهر برازجان و مناطقی همچون سعد آباد و شبانکاره نقش بسیار فعال و حساسی در تحولات تاریخی جنوب کشور ایفا نموده است.
جایگاه دشتستان و به ویژه شهر برازجان به عنوان مرکز مبارزات ضد استعماری مردم جنوب کشور در خلال جنگ جهانی اول ] 1917- 1914 م [ و مقاومت مردم این منطقه در برابر حملات و هجوم های ارتش اشغالگر انگلستان از جمله نقاط برجسته تاریخ این منطقه در دوران معاصر به شمار می رود. ظهور افراد مبارز و وطن دوستی همچون "غضنفرالسلطنه برازجانی" به همراه ظهور افراد دانشمند و تحصیل کرده که پیشتاز فرهنگ جدید و آموزش و پرورش نوین در جنوب ایران شده و مدرسه سعادت بوشهر را اداره کردند، از جمله نشانه های حیات و کوشش مردم این منطقه و جایگاه برجسته آن ها در تاریخ جنوب ایران و بلکه تاریخ ایران به شمار می رود.
از آثار گردشگری:کاروانسرای مشیرالملک. بازارقدیمی وکاخ کورش(برازجان}- گوردختر.کوشک اردشیر و آبشاررود فاریاب (بشتکوه)- بل مشیر و کاروانسرا-کوه قلعه(ارتفاعات گیسکان)-کاخ بردک سیاه(درودگاه)-قنات تاریخی زیرراه(مربوط به دوره ساسانیان). سواحل رودشابور و چهل خانه(سعدآباد)-امامزاده ابراهیم(ع)و. . . در منطقهی کوهستانی باغ تاج واقع در شرق برازجان خرابه های یک قلعه ی بسیار قدیمی مشتمل بر شالوده ی دیوارها و ستون ها و پله کان هایی که از سنگ و کچ ساخته شده است وجود دارد این قلعه که بر فراز یکی از کوه ها و بر لب پرتگاهی مخوف بنا گردیده در پشت این کهو، دره هشت‌رود (هشرو) واقع شده است.
در مسیر این قلعه عظیم اثار آسیاب خرابه ای است که مربوط به دوره ساسانیان بوده است. بنای گور دختر در روستا پشت پر از معماری دوران هخامنشی می باشد که شبیه پاسارگاد می باشد.
شهر دالکی
دالکی در بخش مرکزی شهرستان دشتستان در استان بوشهر قرار دارد. این شهر به دلیل قرارگرفتن در کنار مسیر ارتباطی بنادر استان بوشهر با نواحی داخلی ایران از قدیم دارای اهمیت و رونقی نسبی بوده است. وجود چشمه آب شیرین در شمال دالکی وعبور رودخانه‌ی دالکی از کنار این محل از دیر باز سبب سکونت دراین ناحیه شده است. آثار یافته شده درنخلستان‌های دالکی و نقاطی همچون قلعه‌ی دختر دلیلی بر این مدعاست. از بزرگان این شهر میتوان به محمد بحرانی (خاور دشتستانی) شاعر و احمد دالکی (پدر علم نجوم آماتوری در ایران) اشاره کرد.
آثار تاریخی و جاذبه‌های گردشگری دالکی
کاروانسرای دالکی
در ۲۳ کیلومتری شمال شهر برازجان در کنار راه قدیمی شیراز به بوشهر و در وسط شهر دالکی آثار زیبایی بر جای مانده ازاواخر دوره قاجار به نام کاروان سرای «دالکی» وجود دارد.
این کاروانسرا به دستور مشیرالدوله والی وقت فارس و توسط شخصی به نام محمد رحیم بنا شد. این کارون‌سرا از جمله بناهای حیاط دار چهار ایوانی است که فرم رایج معماری وقت در آن رعایت شده است. حیاط مرکزی آن دارای ابعادی در اندازه ۳۰٫۷ × ۶۰٫۳۰ است. پیرامون کاروان سرا دو ردیف بنا وجود دارد که در بخش پیشین اطاق‌هایی موجود است که بدون واسطه به داخل حیاط راه می‌یابند. این اطاقها یک اطاقک کوچک را نیز در پیش دارند. در بخش پشتی تالارهای ستون داری است که به منظور نگهداری چهار پایان یا اصطلاحا اصطبل ایجاد شده است. عمده مصالح تشکیل دهنده آن قلوه سنگ‌های رودخانه‌ای و ملات گچ است. در چهار گوشه بیرونی کارون سرا برج‌هایی قرار گرفته که به وسیله درگاه کوچکی به فضای داخلی کارون سرا راه پیدا می کردند. این برج های مدور دارای تزیینات گچ بری هستند. به منظور دید پاسداران کاروانسرا، روزنه هایی در این برج ها منظور شده است. این بنا که در یک طبقه بوده در چندین مرحله مورد مرمت واقع شده است. این اثر تاریخی به شماره ۲۰۸۳ در شماره آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
پل مشیر
پل كه امروزه به پل مشیر معروف است با فرمی تركیبی از پل های مثلثی و پل های خطی و تركیب دو نوع قوس ضربی و رومی در طاق پل بنا گردیده و دارای ۱۳۰ متر طول می باشد. ارتفاع بلندترین دهانه آن ۱۱٫۴۰ متر و عرض آن ۱۰٫۵۰ متر است. این پل دارای شش دهانه می باشد. با طاق زنی از دو طرف كه به‌وسیله طاق های تیزه داری كه مابین پایه ساخته شده است بوجود آمده اند. دهانه و طاق ها به علت زوج بودن دهانه وسطی پل در سمت جنوب ساخته شده به همین دلیل در دو سوی بزرگ‌تر ، سمت جنوب دو و سمت شمال سه دهانه ساخته شده است. این پل مانند تمامی پلهای قدیمی بصورت وزنی كار می كند كه به عبارتی وزن پل ، یعنی تمام وزن طاق های دهانه ها و بارهای وارده بر پل از طریق پایه ها به بستر رودخانه منتقل می شود. معمار برای ارتباط بهتر و بیشتر پل و ساحل اقدام به ساخت چند اطاق ظاهراً با كاركرد معماری ولی در عین حال با كاركردی سازه ای كرده است. كه این اطاق ها و فضاها را در دو سوی پل می توان مشاهده كرد.
روی پل قبل از اولین دهانه تا آخرین دهانه با سنگ های تراش چهارگوش مفروش است كه زیبایی قابل تحسینی دارد. بر روی طاق چهار منار با نوك مخروطی 2عدد در سمت راست و 2عدد در سمت چپ جاده بنا گردیده است.
چهار منار نه تنها به خاطر زیبایی بیشتر پل طراحی و اجرا گردیده بلكه به هنگام فشار بیش از ظرفیت ، سازه لرزش پیدا می كند ، در فاصله بین ستون ها یك شكستگی كه از بالاترین نقطه طاق ها به ((رویه )) پل سرایت كرده اجرا گردیده تا فشار و سنگینی را بهتر مهار كند.
در فاصله بین هر دو دهانه باز هم از از هر دو جهت ستونهای مقاوم، حامی و بشكل مخروط كه تقریباً از ۱٫۵ متری نوك مخروط با دایره ای یكنواخت به كف رودخانه می‌رسد. این ستونهای مخروطی به بصورت طولی نصب شده است كه نیمه بیرونی آن در ظاهر به چشم می‌آید.
با ورود و هجوم تازیان به ایران بسیاری از سدها، پل‌ها و جاده‌ها به علت ناآگاهی امیران عرب از بین رفته باشند و ایرانیان نیز دیگر آن حوصله و اتفاق نظر را برای آبادانی میهن در دل خود احساس نمی كردند. آن چنان كه مورخان گفته اند بسیاری از آنان نابود شدند. از جمله همین پل كه چون سده ها گذشت بار دیگر به مخروبه های آن توجه شد.
دقیقا نمی توان حدث زد در روزگار كدامین سلسله پل مذكور ترمیم شده باشد اما كاروان سرای شمال پل كه می توان گفت ساختمانی بوده برای مامورین دولتی تا حافظ پل باشند و هم سلامت عبور و مرور كاروانها و قافله ها را تا پاسگاه دیگر بر عهده داشته اند و هم به علت كثرت اطاقها محل اطراق و استراحت مسافران بوده است.
این پل در زمان ناصرالدین شاه قاجار به دستور میرزا ابوالحسن‌خان مشیرالملك و با معماری حاج محمد رحیم شیرازی بصورت كامل مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت و تا اواخر دوران پهلوی اول مورد استفاده قرار می گرفت. طی قرنها كاروانهای حامل مسافر و كالا از روی آن گذشته‌اند. سیلاب ها و رودخانه‌های طغیان كرده نتوانستند بر آن آسیبی وارد كنند. وقتی سازمان آب منطقه ای فارس و بوشهر بدون مطالعات لازمه و مذاكره و كسب مجوز از سازمان میراث فرهنگی وقت مبادرت به انتقال لوله های فلزی و بسیار سنگین آب از روی پل نمود، وجود لوله های آب علت رفت و آمد وسائط نقلیه سنگین موتوری همچون جرثقیل و تانكر و تریلرهای سازمان آب بر روی پل گردید. عدم توجه به ظرفیت پل و فشار بیش از حد كامیون‌های سنگین به مرور باعث گردید سقف بعضی از دهانه های پل فرو ریزد. این اثر تاریخی در فهرست آثار تاریخی ایران به شماره ۲۵۴۶ مورخ ۸/۱۰/۷۸ به ثبت رسیده است. این پل قدیمی ترین پل استان بوشهر است.
چشمه آبگرم دالکی
این چشمه در ۱۸ کیلومتری برازجان قراردارد. اهمیت ان علاوه بر آبیاری نخلستانهای اطراف به دلیل خواص درمانی آن است. دراطراف این چشمه چاههای نفتی قراردارد که برجای مانده ازاولین تلاشها برای کشف نفت دراین منطقه بوده است. شرکت هوتز در سال ۱۸۸۴ امتیاز استخراج نفت را در دالکی و جزیره قشم کسب کرد و برای استخراج نفت به حفر چاه در آن مناطق اقدام نمود اما به نتیجه‌ای دست نیافت. ازدیگر مکانهای دیدنی شهر دالکی میتوان به حمام قدیم، بقعه شاهزاده احمد، نخلستان‌ها و کناره های رود دالکی در ایام بهار اشاره کرد.واز اثار دیگر که به قدمت این شهر می افزاید نامگذاری رودخانه مجاور به نام دالکی که خود نشان دهنده قدمت زیاد این شهر می باشد.
شهر سعد آباد
سَعدآباد شهری است در استان بوشهر ایران. سعدآباد مرکز بخش سعدآباد شهرستان دشتستان است. این شهر در حدود ۱۰۰۰۰ نفر جمعیت دارد که یک رودخانه بنام شاپور از آن می گذرد.
شهر تنگ ارم
تنگ ارم شهری است در استان بوشهر در جنوب ایران. این شهر در بخش ارم از توابع شهرستان دشتستان قرار دارد. جمعیت این شهردر سال ۱۳۸۵، برابر با ۳۰۷۷ نفر بوده است.
شهرستان دشتی
دَشتی یکی از شهرستانهای استان بوشهر ایران است، وشهر خورموج مرکز این شهرستان است. مساحت این شهرستان ۵۰۰۸ کیلومتر مربع است. شهرستان دشتی از جمله شهرستانهای فرهنگی ایران زمین است که متاسفانه امروزه به این فرهنگ کمتر توجه شده و در حال حرکت به سوی نابودی است. جمعیت این شهرستان ۶۹٬۳۵۰ (سال ۱۳۸۳خ.) نفر است. مرکز بخش مرکزی شهر خورموج و مرکز بخش کاکی شهر کاکی است.
گویش مردم شهرستان دشتی
گویش دشتی ریشه در زبان باستان ایران و زبان پهلوی ساسانی دارد و برگرفته از زبان لری است. زبان لری خود متفرعات زبان پهلوی جنوب غربی است ، چنان که به نوشته اُرنسکی :
" لهجه‌های لری و بختیاری از آن قبایل جنوب غربی ایران است به طور کلی به گروهی از لهجه‌های ایران مربوط است که لهجه‌های جنوب غربی فارس نیز جزء آن می‌باشند."
گویش دشتی از دقیق ترین و از نظر استقلال زبان‌های محلی از خالص ترین گویش‌های جنوب ایران است که اغلب کلمات اصیل فارسی در آن وجود دارد. شاخه‌های این گویش از حدود جغرافیایی دشتی گذشته ، تا بنادر ثلاثه و توابع آن ادامه دارد و حتی در منطقه کوهستانی جم و ریز اغلب کلمات به صورت فصیح کتابی استعمال میشود.
یکی از نشانه‌های اصالت گویش دشتی این است که هنوز واژه و لغاتی از زبان پهلوی ساسانی در آن وجود دارد چنان که در بعضی از روستاه‌های دشتی که کمتر تحت تأثیر زبان عربی و سایر زبان‌های بیگانه قرار گرفته‌اند برخی از کلمات و واژه‌های زبان پهلوی محفوظ مانده‌است. به طور مثال لغت کٌهنه « Kohne » را کوهنه « Kwahne » تلفظ می‌کنند که در زبان پارسی باستان کوهنک « Kwahnak » بوده تنها تغییری که بر این لغت عارض شده تبدیل حرف « کاف » در آخر کلمه به «ها » غیر ملفوظ است یا لغت خوش از خوَش « Xwas » و خورد از خوَرد« Xward » تلفظ می‌کنند هم چنین واژگان « شتر » اشتر «Ostor » اِشتُو « Estow » « شتاب » و ... همگی بازمانده زبان پهلوی جنوبی یعنی زبان رایج روزگار ساسانی است.
علم در دشتی
علم در شهرستان دشتی پیشینه‌ای طولانی دارد و بدین سبب باید به سخن رئیس جمهور سابق ایران سید محمد خاتمی اشاره کرد که دشتی را نگین فرهنگی جنوب نامیدند. علت این مسئله را میتوان در وجود مشاهیر و بزرگانی دانست که این شهرستان در طول تاریخ خود که بسیاری آن را با پیش از اسلام مرتبط می‌دانند به جامعه ی ایران ارائه داده‌است. بزرگانی چون مفتون دشتی، فایز دشتی، خالو حسین دشتی، غلامرضا دادبه، علی دشتی، میرزا محمد جعفر خان حقایق نگار خورموجی، محمد خان دشتی و ... .
بخش‌ها
شهرستان دَشتی شامل 3 بخش به نام های زیر است:
- بخش مرکزی شهرستان دشتی
(1) دهستان خورموج (2) دهستان مرکزی (دشتی)
شهرها: خورموج
- بخش شنبه و طسوج
(1) دهستان شنبه (2) دهستان طسوج
- بخش کاکی
(1) دهستان چغاپور (2) دهستان کاکی (3) دهستان کبگان
شهرها: کاکی
شهر خورموج
اطلاعات کلی :
نام رسمی: خورموج
شهرستان: دشتی
جمعیت :
جمعیت بخش مرکزی شهرستان دشتی در سال ۱۳۸۵ برابر با 42311 نفر بوده است
مذهب: شیعه
ارتفاع از سطح دریا: متوسط ۶۰ متر
پیش‌شماره تلفنی: ۰۷۷۲
خورموج یکی از شهرهای استان بوشهر و مرکز شهرستان دشتی است. طول جغرافیایی خورموج ۵۱ درجه ۲۹ دقیقه شمال و عرض جغرافیایی آن ۲۸درجه ۳۹ دقیقه شرقی است و ارتفاع آن از سطح دریا ۶۰ متر است. جمعیت آن قریب به 4۰۰۰۰ نفر است که بیش از ۹۵ درصد آنان به زبان فارسی بومی (گویش دشتی) صحبت می‌کنند. وسعت آن ۷۹۷ هکتار میباشد.
تاریخچه
قدمت این شهر به قبل از اسلام بر می‌گردد و وجود آثار و ابنیه تاریخی در این شهر حکایت از قدمت باستانی آن دارد. آثاری همچون بارگاه میرارم بن سام بن نوح، نوه نوح، باقیمانده‌های شهر باستانی خورموج و قلعه محمد خان دشتی، آتشکده خورموج، قلعه دختر، عمارت شیرینه و....
وجه تسمیه
در مورد وجه تسمیه آن گفته میشود که «خورموج» از دو بخش خور و موج تشکیل شده‌است که خور مخفف خورشید و موج یا موچ یامچ یعنی نخل. یعنی خورموج به معنی نخل خورشید است.
بزرگان
بزرگان زیادی در این منطقه رشد یافته و به درجات عالی علمی فرهنگی هنری دست یافته‌اند. افرادی چون میرزا محمد جعفر خان حقایق نگار خورموجی (کسی که مرگ امیر کبیر را فاش کرد)، علی دشتی، فایز دشتی و محمد خان دشتی، خالوحسین دشتی، غلامرضا دادبه، مفتون و....
شهر کاکی
شهر كاكي ، مرکز بخش كاكي ، در شهرستان دشتی قرار دارد و از گذشته های دور سکونت در آن ، به شکل های گوناگون وجود داشته است. اين منطقه در سال 1371 به شهر تبديل شد و امروزه نقش خدماتي و کشاورزی دارد . قرار گرفتن اين شهر در مسیر ارتباطی بوشهر – كنگان به استقرار و توسعه این شهر كمك كرده است.
این شهربه اتفاق خورموج که مرکز دشتی است، ازقدیم مرکز علمی -فرهنگی و حوزوی جنوب بوده وهم اکنون نیز سادات وعلمای بزرگی را در خود جای داده است.
شهرستان دیر
شهرستان دَیّر بزرگترین بندر صیادی کشور ایران می باشد. بندر دیّر یکی از شهرستانهای استان بوشهر در جنوب ایران قرار دارد. مرکز این شهرستان شهر بندر دَیّر است. این شهرستان از جنوب به خلیج فارس محدود می شود. ساحل بندر دَیّر یکی از زیباترین مکانهای ساحل و دریا میباشد. سه اسکله اصلی که به اسکله اولی ، دومی و سومی معروف هستند ، صادر کننده و تامیین کننده ماهی و میگو به داخل و خارج کشور است همچنین یک جایگاه مخصوص برای مهمانان نوروزی نیز دارد. فاصله این بندر تا استان تقریباً 200 کیلومتر است.
تقسیمات کشوری
- بخش مرکزی شهرستان دیر
(1) دهستان آبدان (2) دهستان حومه
شهرها: بندر دیر و آبدان.
- بخش بردخون
(1) دهستان بردخون (2) دهستان آبکش
شهرها: بردخون
بندر دیر
بندر دَیِّر شهری است در استان بوشهر ایران. بندر دَیِّر شهری است در استان بوشهر ایران.
بندر دیر مرکز بخش مرکزی شهرستان بندر دیر است.بندر دیر بندر بردستان به‌شمار می‌آید و در قدیم حاکم‌نشین دشتی بوده‌است. هوای آن نیز از بسیاری بندرهای دیگر پیرامون بهتر است. لنگرگاه آن در ژرفای ۷ متری و مسافت یک کیلومتری از خشکی قرار دارد و پناه خوبی نسبت به باد شمال دارد.
شهر آبدان
آبدان شهری است در استان بوشهر ایران. آبدان در بخش مرکزی شهرستان بندر دیر قرار دارد.
شهر بردخون
بردخون شهری است در استان بوشهر ایران. بردخون مرکز بخش مرکزی شهرستان بندر دیر است.شغل اصلی مردم بردخون صیادی و کشاورزی است. نام یکی از دهستان‌های نه گانه شهرستان دیر استان بوشهر است . این دهستان از ۲۰ آبادی بزرگ و کوچک تشکیل شده که مهم آنها عبارتند از: بردخون کهنه ،شه نیا، زیررود، زیدان ، مل سوخته ، نره کوه ، درواحمد، دمی گز، گورک ، شیبرم . مرکز دهستان قریه بردخون نو است که ۹۶۱ تن سکنه دارد.
جزیره خارک
.jpg "گردشی در استان بوشهر")
جزیره خارک یا خارگ جزیره‌ای است در ۳۸ کیلومتری ساحل ایران (بندر گناوه) در خلیج فارس و بخشی از استان بوشهر است. در این جزیره یکی از مهمترین پایانه‌های صادرات نفت جهان بنا شده‌است. جزیره خارک طاقدیس ملایمی است که میانگین شیب لایه‌های سطحی آن میان ۱۰ تا ۱۵ درجه‌است. بلندترین نقطه جزیره کوه دیده‌بان نام دارد که ارتفاع آن از سطح دریا ۸۷ متر است. در این نقطه مدت‌ها پیش فانوس کوچکی نیز کار گذاشته بودند. در سوی شمال جزیره کوه تخت و در سوی جنوب آن کوه گردن‌اشتر قرار دارد.
در سال ۱۹۱۶ میلادی برای حمل سنگ از حوالی مقبره علمدار در خارک، راه‌آهنی تا اسکله جزیره کشیده شد. این خط آهن به دست کاپتن تامسون، افسر مهندسی سلطنتی انگلیس ساخته شده و سنگ‌های آن به مصرف زیرسازی راه‌آهن بصره به بغداد و زیرسازی مخزن‌های پالايشگاه نفت آبادان رسید.
خارک قدیم
کتیبه‌اى از دوران باستان در خارک سنگ‌نوشته‌ای به زبان پارسی باستان و خط میخی موجود است که از این کتیبه به‌عنوان سندی دیگر دربارهٔ نام خلیج فارس یاد میشود. در تاریخ ۱۱ خرداد ۱۳۸۷ افرادی مخفیانه به طور تعمدی به تخریب این سنگ‌نوشته دست زدند که هم‌اکنون تا ۷۰ درصد آن نوشته تخریب شده‌است.
اماکن جزیره خارک پیش از استقرار صنعت نفت از شرق به سمت غرب عبارت بودند از:
آثار قلعه هلندی‌ها، گورستان اسلامی، آبادی خارک، خط راه آهن، گورستان مسیحی، قبر ابوبکر، قبر علمدار، باغ هلندی‌ها، گورستان پیش‌اسلامی، دخمه‌ها، بقعه میر محمد، قبر دیده‌بان، کرّه‌انگیزها.
بلندی‌های جزیره در غرب آن قرار دارند و عبارت‌اند از: کوه تخت، کوه لشکری، کوه دیده‌بان و کوه گردن‌اشتر..
منابع:
http://www.bushehrmiras.ir
http://www.fa.wikipedia.org
http://www.anobanini.ir
http://www.amar.org.ir
www.dashtestan.com
http://www.genavehport.ir
/الف
