استرس و صداهاي معلم

1- استرس و صداي معلم

حفظ آرامش جسمي و رواني يک معلم، در رعايت بهداشت صوتي بسيار مهم و حياتي است. وجود استرس نشانه ي عدم وجود آرامش در هر فردي است. استرس بر هم زننده بسياري از فرآيندهاي جسمي و رواني در وجود انسان است. يکي از جنبه هاي وجود انسان که از گزند اثرات منفي استرس در امان نيست صداي اوست. استرس اثرات منفي زيادي را بر رفتارهاي مختلف يک معلم بر جاي مي گذارد. اين تغييرات رفتاري مي تواند بر صوت يا صداي معلم اثر منفي داشته باشند. به واسطه ي فراواني استرس در جامعه ي امروز، و نيز به دليل اثرات منفي متعدد آن بر وجود معلم تصميم گرفتيم در اين قسمت، به موضوع استرس بپردازيم.

2-استرس چيست؟

استرس اصطلاحاً هيجانهاي منفي ناخوشايندي است که ممکن است هر فردي روزانه چندين بار آن را تجربه کند. اين هيجان به گونه هاي مختلفي مانند خشم، احساس يأس و نگراني شديد و حتي افسردگي بروز مي کنند. اگر بروز استرس در مدت طولاني ادامه يابد مي تواند عواقب زيادي را در پي داشته باشد. استرس طولاني مي تواند فرد را نسبت به زندگي، کار و شغلش دلسرد کند و انگيزه رضايت شغلي او را تحت تأثير قرار دهد. استرس مي تواند بر روابط معلم با همکاران و شاگردانش اثر منفي داشته باشد و کيفيت کار او را در کلاس درس کاهش دهد. اگر استرس در وجود معلم لانه کند و باقي بماند کلاس صميمي، فعال و شاد او به يک کلاس سرد، خشک و ناخوشايند تبديل مي شود. استرس مي تواند باعث بروز موارد بيشتري از بد خلقي ها در رفتار معلم شود. اگر موارد بروز اين بدخلقي ها زياد شود هم باعث آزار شاگردان خواهد شد و هم خود معلم را آزار خواهد داد.

3- نشانه هاي استرس

علائم استرس با توجه به ويژگي هاي شخصيتي و وضعيت رواني فرد متفاوت است. علائم استرس مي تواند به صورت مشکلات جسمي يا تنشهاي رواني بروز کند. برخي از اين علائم عبارتند از: افسردگي، تندخويي، پايين آمدن آستانه تحريک پذيري، احساس تنش، بيقراري و حتي بروز برخي مشکلات جسمي مانند ناراحتي هاي معده، بي خوابي، احساس خستگي، تيکهاي عصبي، سوء هاضمه و غيره. توجه داشته باشيد که سرماخوردگي هاي مداوم و شديد نيز مي توانند با استرس ارتباط داشته باشند. رابطه ي استرس با جسم و روان آدمي باعث مي شود تا استرس بتواند باعث فرسودگي جسمي و رواني انسان شود و بعلاوه مي تواند بر روي نگرش هاي او نسبت به زندگي و فعاليتهاي اجتماعي و شغليش تأثير بگذارد (1).

4- عوامل استرس زا

عوامل زيادي وجود دارند که مي توانند باعث ايجاد استرس در معلم شوند. شايعترينِ اين عوامل عبارتند از (1):
1- وجود دانش آموزاني در کلاس درس يک معلم نسبت به درس بي علاقه هستند، براي يادگيري انگيزه ندارند و به نظر مي رسد از هر فرصتي براي تنبلي استفاده مي کنند. وجود چنين شاگرداني در کلاس مي تواند براي بسياري از معلمين استرس زا باشد.
2- وجود دانش آموزاني که مشکل رفتاري دارند، و نظم کلاس را رعايت نمي کنند. وجود نظم در کلاس باعث افزايش بازدهي در يادگيري دانش آموزان مي شود و اهميت ايجاد نظم در کلاس يکي از اصولي است که معلمان سعي دارند به آن بپردازند و متأسفانه در بسياري از موارد باعث ايجاد استرس در معلم مي شود.
3- فشار کاري و ساعات زياد تدريس در طي هفته نيز از عواملي است که باعث ايجاد استرس در معلمان مي شود. اکثر معلمين سعي دارند که وظايف خود را به نحو احسن انجام دهند. فشار کاري و زياد بودن ساعات تدريس مي تواند باعث خستگي مفرط و استرس در معلم شود.
4- تغييراتي که در کتاب ها و شيوه ي تدريس آنها اعمال مي شود نيز يکي از عواملي است که مي تواند باعث ايجاد مشکلاتي براي معلمين شود. اگر مشکلات ناشي از اين تغييرات زياد باشد مي تواند باعث ايجاد استرس در معلم شود.
5- ارزشيابي معلمان توسط شاگردان، والدين و مديران مدارس نيز يکي از منابع استرس زا در وجود معلم است.
6- رابطه ي معلمين با يکديگر نيز يکي از عوامل استرس زا است. انتقادات نابجا، اظهارنظرهاي خصمانه، و عدم توجه به ويژگيهاي شخصيتي معلم مورد نظر در روابط بين فردي مي تواند براي معلم استرس زا باشد.
7- نسبت دادن علت افت تحصيلي شاگردان و پايين بودن استانداردهاي آموزشي به معلمان، عامل استرس زاي ديگر است.
8- مديريت و مسئوليت هاي اضافي که بر عهده ي يک معلم گذاشته مي شود، در بسياري از موارد مي تواند باعث ايجاد استرس شود.
9- انتظارات و انتقادات نابجا از معلم، يکي از عوامل استرس زاي ديگر است.
10- شرايط کاري نامناسب مانند نقائص ساختمان مدرسه و محيط کلاس و نداشتن وقت لازم براي آماده شدن جهت تدريس و حمايتهاي ناکافي مسؤولين مدرسه از معلم مربوطه و نداشتن فرصت جهت رشد حرفه اي مي تواند جزء موارد استرس زا براي معلمان باشد.
11- اين نکته را نيز نبايد ناديده گرفت که اگر مهارت هاي لازم براي تدريس که در دوره ي تربيت معلم فراگرفته مي شوند بخوبي آموزش داده نشوند مي تواند براي يک معلم تازه کار منبع استرس بزرگي به حساب آيد.

5- راههاي پيشگيري از استرس

يکي از عوامل مهم جهت جلوگيري از ايجاد استرس، حفظ تعادل بين خانه و محل کار است. افرادي که مي توانند تعادل خوبي بين کار و محل زندگي شان ايجاد کنند در مدتي کوتاه مي توانند به بينش کاري خوبي برسند و بدانند که چقدر موقعيت هاي کاري برايشان لذت بخش و موّفقيّت آميز است. اين کار باعث ايجاد رضايت شغلي بيشتري در معلم خواهد شد. بنابراين، هر معلمي بايد اهداف خود را متناسب با انتظارات و توانائي هايش انتخاب کند و بکوشد با کار و محيط کاري خود سازگاري حاصل نمايد.
يکي از عوامل بسيار مهم در پيشگيري از ايجاد استرس، مديريت زمان است. مديريت زمان به معناي توانايي اولويت بندي زماني کارها و اجراي اين اولويت بندي است. در مديريت زمان، انجام کارهايي که بسيار مهم هستند و کارهايي که داراي محدوديت زماني هستند در اولويت قرار مي گيرند. در مديريت زمان، بايد به چند نکته مهم توجه داشت:
1- کارها را بدون فکر، اولويت بندي و برنامه ريزي انجام ندهيد. بسياري از افراد، کارهايشان را به صورت تصادفي و شانسي انجام مي دهند. از نظر مديريت زمان، چنين کاري بسيار اشتباه است.
2- وقت را بر اساس انجام کارهاي مختلفي که داريد محاسبه کنيد و زمان انجام کارها را از قبل، تاحدودي تخمين بزنيد.
3- کار امروز را به فردا نيندازيد. مهمترين مسأله در مديريت زمان اين است که اگر از انجام به موقع کارها سر باز زنيد کارهايتان انباشته خواهند شد. و حتماً ميزان هاي مختلفي از استرس را تجربه خواهيد کرد.
4- براي انجام کارهاي بي اهميت، وقت کمي را صرف کنيد. سعي نکنيد به دليل وسواس يا دقت نابجا، براي کارهاي کم اهميت وقت خود را هدر بدهيد يا ليستي طولاني از آنها را در فهرست کارهاي خود قرار دهيد. يکي از بدترين کارها در مديريت زمان اين است که يک کار غير لازم يا کم اهميت را با کمال دقت و توجه انجام دهيد. سعي کنيد واقع بين باشيد و انتظارات خود را از تواناييهاي خودتان تعديل نماييد. هيچ وقت به اندازه ي حداکثر توانتان از خود انتظار نداشته باشيد بلکه به اندازه ي توانتان با توجه به شرايط کاري، زندگي، و امکانات موجود انتظار داشته باشيد تا بتوانيد هدف مورد نظر را به انجام برسانيد. سعي کنيد کيفيت کار را با توجه به حجم کار و زماني که براي انجام آن در اختيار داريد تنظيم نماييد.
6-"نه" کلمه ي مهمي در مديريت زمان است. براي دوري از حجم کاري زياد و استرس، بايد بتوان با پيشنهادهاي مختلف ارائه شده از سوي ديگران مخالفت کرد. اين توانايي باعث مي شود تا فرد کمتر با کارهاي از پيش تعيين نشده مواجه شود.
7- توانايي واگذار کردن برخي از کارها به ديگران، مهارت مهمي در مديريت زمان است. اين توانايي باعث مي شود تا بتوانيد از انبار شدن کارها و فشارهاي زيادي که از جانب آن ها بر شما وارد مي شود جلوگيري نماييد.
8- نگه داشتن فرصت هايي براي خود. يادتان نرود که شما ماشينِ کار نيستيد بلکه يک موجود زنده هستيد و حق داريد در اثناي کار به استراحت هم بپردازيد. حتماً در طول هر روز، چندين فرصتِ استراحت را براي خود قائل شويد.
9- بايد بتوانيد به گونه اي برنامه ريزي کنيد که بين کارهايتان فرصت داشته باشيد با دانش آموزان و همکارانتان روابط سالم و دوستانه داشته باشيد و بتوانيد بخشي از زمان خود را صرف گفتگو، همدردي يا حل مشکلات و نگرانيهاي آنها کنيد. مراقب باشيد در گفتگوهاي خود با ديگران پرحرفي نکنيد؛ پسنديده است بيشتر شنونده باشيد تا گوينده.
10- مراقبت از سلامت عمومي خود و خانواده مي تواند از ايجاد بسياري از موارد استرس پيشگيري نمايد.
11- رعايت بهداشت صوتي نيز يکي از موارد مهم در پيشگيري از استرس است.
موارد زير نيز از مهارتهاي مديريت زمان به حساب مي آيند و در کاهش موارد استرس مؤثرند:
- تعيين اهداف و برنامه ريزي دقيق براي رسيدن به آنها.
- پيش بيني مشکلات احتمالي.
- يادداشت کردن برنامه روزانه و حتي برنامه هاي هفتگي و ماهانه.
جهت رعايت بهداشت رواني، به موارد زير توجه نماييد:
- سعي کنيد شخصيت متعادلي داشته باشيد.
- سعي کنيد در مواجهه با مشکلات، نگرشي مثبت داشته باشيد.
- سعي کنيد به توانايي هاي خود توجه داشته باشيد و به سطح خوبي از اعتماد به نفس برسيد (1).
منبع مقاله :
اميري شوکي، يونس، جنابي، محمد صادق، قليچي، ليلا، خداوردي پور، مريم؛ (1385)، بهداشت صوت براي معلمان، [بي جا]: انديشمند، چاپ اول