ذن بوديسم در سينما

در قرن ششم ميلادي يک راهب سيلاني به نام « بوديدارما » (1) آيين بودا را به چين برد. او در « معبد شائولين » نُه سال به مراقبه پرداخت و پس از کسب محبوبيت، آييني مرکب از بودا و تائوئيسم به نام ذن بوديسم ايجاد کرد. اين فرقه، راه نجات و وصول به مرتبه ي اشراق را فقط در باطن و ضمير انساني منحصر مي کند و طرز عمل و سبک عبادت نزد آنان تنها از طريق تفکر ميسور است. در اين فرقه کانگ فو، کاراته و ورزش هاي رزمي ديگر داراي يک سلسله حرکت هاي اساسي و اصلي است که هر کدام نمادي عرفاني محسوب مي شود. (2)
اين جريان، راهي براي سلوک و رسيدن به حقيقت يا پرورش فکري و روحي در فيلم ها نشان داده مي شود. شخصيت داستاني تحت تعاليم ذن به توانايي هايي مي رسد و از اين طريق با مشکل فردي يا عمومي مقابله مي کند. در فيلم « گوي اژدها: تکامل » (3) پسر جواني براي کسب آمادگي و مقابله با فرد شرور، تحت تعليم استاد ذن قرار مي گيرد و قدرت هاي مافوق بشري به دست مي آورد.
« بروس وين » در مجموعه فيلم هاي « بتمن » در ابتداي داستان با حادثه اي رو به رو مي شود که اولين جرقه ي مبارزه با افراد شرور در آن زمان شکل مي گيرد. او براي رسيدن به هدفش به معبدي در کوه مي رود و زير نظر يک استاد ذن با مشکلات روحي کنار مي آيد و براي مبارزه آماده مي شود.
شخصيت اصلي داستان در فيلم « مبارز خياباني: افسانه ي چان لي » (4) سال ها نزد پدرش برخي تعاليم ذن را فرامي گيرد. وي پس از اين که افراد شرور پدرش را مي ربايند براي آزاد کردن او اقدام مي کند؛ ولي هنوز ضعيف است و توانايي مقابله ندارد. فردي ناشناس، وي را با تعاليم ديگري از ذن آشنا مي سازند که به او نيرويي فراانساني مي دهد. او پس از اين دوره ي آموزشي به آرامش کامل مي رسد و براي مقابله و ريشه کني افراد شرور قيام مي کند.
در مجموعه انيميشن هاي « کانگ فو پاندا » (5) که پنج قسمت از آن تاکنون ساخته شده، پاندايي تنبل و پرخور که علاقه به کانگ فو دارد، تحت نظر يک استاد تعليم مي بيند و به قهرمان داستان و منجي ديگر موجودات تبديل مي شود. او پس از گذشت زمان در انيميشن هاي کوتاه « کانگ فو پاندا: رازهاي پنج آتشين »‌ (6) و « کانگ فو پاندا: رازهاي اساتيد » (7) براي شاگردان خود احوال اساتيد مهم کانگ فو را بيان مي دارد. او با تبيين شخصيت اساتيد سعي دارد به شاگردانش بفهماند که اصل مهم در کانگ فو، تعالي نفس است و آنان را با تعاليم ذن آشنا مي سازد.
منجي در فيلم « آخرين کنترل کننده ي باد » (8) پسري نوجوان است که « اواتار » خوانده مي شود. او مي تواند چهار عنصر خاک، آب، آتش و باد را کنترل کند و وظيفه دارد ميان قبايل چهارگانه، صلح و نظم برقرار سازد. اين فرد از کودکي در معبد بودايي و تحت تعاليم ذن قرار مي گيرد تا براي مبارزه در آينده آماده شود.
آن چه اين فيلم ها در مورد ذن نشان مي دهند در جهان تبليغ و ترويج ذن است؛ اما آيا چنين مکتبي شايستگي ترويج دارد؟ پاسخ اين سؤال را بايد در عقايد و آموزه هاي ذن بوديسم جست و جو کرد. مهم ترين اشکالات در اين نگرش شبه عرفاني عبارت است از: (9)
1. در اين آيين، متون مقدس و اعتقاد به خدا، معاد، وحي و نبوت وجود جايگاهي ندارد. هم چنين مناسک و ساخت معبد نفي شده است. اين مطلب به اين معنا است که در ذن، دين وجود ندارد. آن چه در اين آيين به چشم مي خورد نيروي تائو و عوامل طبيعي است و به همين دليل با عرفان هم ارتباطي ندارد.
2. آيين بودا اساس اين مکتب را تشکيل مي دهد.
3. در اين آيين؛ عقلانيت، علم و فلسفه مطرود است، نفي مي شود و هيچ جايگاهي ميان آموزه هاي آن ندارد.
4. در اين آيين انزواطلبي مطلق حاکم است.

پي‌نوشت‌ها:

1. Bodhidharma
2. ر.ک: فعالي، محمدتقي، آفتاب و سايه ها، صص 331-338.
3. Dragonball: Evolution
4. Street Fighhter: The Legend of Chun-Li
5. Kung Fu Panda
6. Kung Fu Panda: Secrets of the Furious Five
7. Kung Fu Panda: Secrets of the Masters
8. The Last Airbender
9. ر.ک: فعالي، محمدتقي، آفتاب و سايه ها، ص 338.

منبع مقاله :
امين خندقي، جواد؛ (1391)، دين و سينما، آموزه هاي اخلاقي و ارزشي؛ بررسي و تحليل بيش از سيصد فيلم؛ قم: ولاء منتظر (عجل الله تعالي فرجه الشريف)، چاپ اول