امريکاي لاتين: رقابت منطقه اي

آمريکاي لاتين طي دو دهه گذشته در عرصه مناسبات داخلي، منطقه اي و بين المللي تحولات عمده اي به خود ديده و تغييرات تدريجي اما عميقي را پشت سر گذارده است. به رغم تنوعي که در اين قاره ميان مردمان و کشورها وجود دارد، آمريکاي لاتين با چالشها و گرايشهاي کلان و مشترکي روبروست. چالشهاي فراگير آمريکاي لاتين، تاريخچه استعماري، توسعه اقتصادي و انتخاب و گزينش راه براي زندگي اجتماعي و اقتصادي مناسب است. تاريخ آمريکاي لاتين در طي چهار سده گذشته با استعمار اسپانيا، پرتغال و آمريکا پيوند خورده است. اين تاريخ با ترکيب سرکوب و مقاومت در پيوند با چالش ديگر يعني توسعه نيافتگي، به نابرابري هاي گوناگون منجر شده و در نتيجه اين قاره پيوسته با اين پرسش روبرو بوده که کدامين راه و انتخاب براي حل چالش توسعه نيافتگي مناسب تر مي باشد. آمريکاي لاتين آوردگاه نظريات گوناگون مارکسيستي، کاپيتاليستي و بوميِ حل مشکلات اقتصادي و اجتماعي همراه با تنازع و درگيري بين المللي ناشي از سيستم بين المللي، رقابتها و کشمکش هاي منطقه اي و جنگهاي داخلي بوده است. برآيند اين کنش و واکنشها، مداخله نظامي پيوسته آمريکا و حمايت واشنگتن از حکومتهاي نظامي و ديکتاتورها تا دو دهه پيش بود.
اما در بيست سال گذشته چهره سياست در آمريکاي لاتين دگرگون شده است. مهم ترين تغيير در اين قاره، جا افتادگي نهادهاي دمکراتيک است. طي چندين دهه گذشته، الگوي تاريخي رقابت سياسي اين قاره تناوبي ميان حکومتهاي دمکراتيک و نظامي بود. اما در ساليان اخير حتي پس از بحرانهاي اقتصادي ناشي از اجراي برنامه هاي اقتصادي نيوليبرال مبتني بر نسخه هاي معروف به اجماع واشنگتن (1) از نظاميان خبري نشد و روندهاي دمکراتيک ادامه يافت. به قدرت رسيدن کساني چون چاوز در ونزوئلا، مورالس در بوليوي و اورتگا در نيکاراگوئه، نيز در چارچوب همين روندهاي دمکراتيک و از طريق انتخابات صورت گرفت. « مايکل ريد » (2) خبرنگار با سابقه اکونوميست در کتاب خود با عنوان « قاره فراموش شده: نبرد براي روح آمريکاي لاتين » (3) تأکيد مي کند که نه تنها دمکراسي، قاره آمريکاي لاتين را فرا گرفته، بلکه کيفيت دمکراسي در اين منطقه نيز در حال رشد است. اين ادعاي وي که به نوعي ناشي از مشاهدات او در اين منطقه است، در آخرين گزارشهاي منتشر شده توسط بانک توسعه آمريکاي لاتين مورد تأييد واقع شده است. جالب توجه آنکه بسياري از رهبران کنوني کشورهاي آمريکاي لاتين در دهه هاي 60 و 70 ميلادي خود از قربانيان حکومت هاي نظامي بودند.
تثبيت روندهاي دمکراتيک با کمک رشد اقتصادي قابل توجه، در تعدادي از کشورهاي آمريکاي لاتين شده است. در فاصله سالهاي 1996 ميلادي ( 1375 شمسي ) تا 2005 ميلادي ( 1384 شمسي ) مکزيک ميزان فقر را 50 درصد کاهش داد. دستاوردهاي اقتصادي برزيل و ارتقاي موقعيت منطقه اي و جهاني آن کشور در دوران زمامداري لولا داسيلوا به گونه اي است که بنا به نوشته ي نيوزويک ( 31 دسامبر 2007 - 10 دي 86 ) بيش از 50 درصد از مردم اين کشور دولت وي را همچنان خوب يا عالي ارزيابي مي کنند.
ذکر اين مطالب به معناي حل مشکلات ساختاري؛ به ويژه نابرابري اقتصادي و ناامني اجتماعي در آمريکاي لاتين نيست. بر اساس گزارشي که آکادمي علوم آمريکاي لاتين معروف به FLASCO در سال 2007 (1386)، در شيلي منتشر نمود، نظر سنجي هاي مختلف اين موضوع را نشان مي دهند که ناامني فردي، مهم ترين مسئله مردم آمريکاي لاتين است. اين موضوع به دليل وجود گروهها و باندهاي جنايي است که در امور مختلف غير قانوني از جمله قاچاق مواد مخدر فعاليت مي کنند. آمار نشان مي دهد که بيش از يک ميليون و600 هزار گارد خصوصي در اين قاره مشغول به کار بوده و بر اساس شاخصهاي توسعه اقتصادي و اجتماعي کشورهاي آمريکاي لاتين همچنان در حال توسعه به شمار مي آيند. با اين وجود به روشني مي توان مشاهده کرد که تغييراتي در عرصه سياسي و اقتصادي در اين قاره رخ داده است.
از نظر منطقه اي، صلح و همزيستي مسالمت آميز تقريباً بر منطقه حاکم و در دو دهه گذشته چندين سازمان همکاري منطقه اي شکل گرفته وکل قاره آمريکاي لاتين طي چند معاهده، به منطقه اي عاري از سلاحهاي هسته اي تبديل شده و رقابت نظامي در اين قاره کاهش يافته است. همکاري بين المللي ميان کشورهاي آمريکاي لاتين به ويژه در نهادهاي چند جانبه اقتصادي همچون سازمان تجارت جهاني (4) و سازمان جهاني مالکيت معنوي (5) گسترش يافته و آرژانتين و برزيل پيش قراولان بحث پيچيده « مالکيت معنوي براي توسعه » مي باشند؛ موضوعي که به هيچ وجه مورد علاقه کشورهاي صنعتي غربي نيست. به هر روي تغييرات درون جوامع آمريکاي لاتين و مناسبات بين قاره اي، به ارتقاي جايگاه بين المللي آن کمک کرده است. در اين ترديدي نيست که سياست در آمريکاي لاتين، ديگر زاييده صرف از سياست در واشنگتن نيست و آمريکاي لاتين طي دو دهه گذشته متحول گرديده است.

پي‌نوشت‌ها:

1. Washington Consensus.
2. Michael Rid.
3. Forgotten Continent: The Battel For Laton Ameeica.
4. World Trade Organization (WTO)
5. World lntellectual Property Organization
(WIPO)

منبع مقاله :
سجادپور، سيد محمدکاظم؛ (1391)، سياست خارجي و دنياي پرتلاطم، تهران: نشر اطلاعات، چاپ اول.