پسر عزيز دُر دانه است

شايد نتوان گفت که براي دهقانان داشتن چند دختر چقدر رنج آور است. (1) البته آنان دلايلي را مطرح مي کنند که موجه به نظر مي رسند: آنان مي دانند که دختران به هنگام ازدواج به جهيزيه نياز دارند که تهيه اش براي خانواده مشکلات مالي ايجاد مي کند و به عبارتي به آن ضرر مي زند. دهقانان خوب مي دانند که به دليل وضعيتِ جسماني دختران و نداشتنِ بنيه ي قوي، تعداد کمي از آنان براي انجام کارهاي روستايي مناسب هستند. درنتيجه وقتي دختري به دنيا مي آيد مردان خانواده از اين که مي بينند نيروي کاري را براي رسيدگي به محصولات کشاورزي از دست داده اند، افسوس مي خورند و نگران مي شوند. وقتي هم دختري به دنيا مي آيد آنان که دوست دارند. ببينند آرزوهايشان در آينده تحقق مي يابد رسم خاصي را رواج داده اند: براي قابله چند تخم مرغ مي آورند که تعداد آن ها فرد است ( عدد فرد نشانِ پسر است ). بدين ترتيب مي خواهند فال نيک بزنند و مطمئن شوند که فرزند بعدي شان پسر خواهد بود. بگذريم که چنين روشي در بسياري از موارد کارساز نيست! (2)
حالا ديگر زمانه عوض شده است. دهقانان روستاها را ترک کرده و با خانواده هايشان به شهرها روي آورده اند. دختران خيلي زود و پيش از پسران به کار مي پردازند، چرا که مدت تحصيلات پسران بيشتر است و دوره هاي عالي را هم در بر مي گيرد. دختران، بر خلاف نقل قوليِ که در بالا آمد، به جاي اين که از خانه پول خارج کنند به خانه پول مي آورند و به خانواده هايشان به همان اندازه ي پسرها و حتي بيش از آن ها که معمولاً خرج بيشتري دارند « پول بر مي گردانند ». زنان - دست کم پيش از ازدواج - کار مي کنند. پس از اين که مسئله ي وابستگي اقتصادي دختران به خانواده حل شد مي توان انتظار داشت که تولد دختر باعث شادماني شود، زيرا موجودي فعال به دنيا آمده که آماده است براي پول آوردن به خانه کار کند و به علاوه به کار خانگي بپردازد، کاري که فردِ متعلق به جنس مؤنث بايد هر چه زودتر آن را انجام دهد و طوري تربيتش مي کنند که هيچ گاه نمي تواند از زير بار آن شانه خالي کند. او موجودي است که توان غريب و نيروي رشک انگيزي دارد چرا که از انجامِ کاري بر مي آيد که هيچ پسري هرگز قدرت انجامش را نداشته است: خدمتي سه گانه که تشکيل شده است ازکار درخانه، کار در بيرون از خانه، و توليد مثل و تربيت کودکان.
اما اين انتظاري باطل است و بر عکس، کسي از تولددختر شادمان نمي شود. فرزندي که مطلوب، عزيز دردانه و هدف تمام آرزوهاست، هميشه پسر است.
علت اين امر در آن است که واقعيت اجتماعي با سرعتي همواره فزاينده دگرگون مي شود، اما دگرگوني ساختارهاي رواني و فکري انسان بي نهايت کُند است. مرد در طول هزاران سال دارنده ي قدرت بوده است و اين انديشه را تحمل نمي کند که چنين وضعيتي با او به پايان رسد، مي خواهد آن را به انسان ديگري منتقل سازد که همانند و همجنسِ خود اوست. کسي که قدرت دارد از اعتبار عظيمي برخوردار است؛ به صورت نوعي نماد در مي آيد، حق و وظيفه دارد که تمام استعدادهاي خود را شکوفا سازد؛ از او انتظار مي رود که به فردي با شخصيت بدل شود و ارزشش در آن چيزي است که خواهد شد.
اما از زن انتظار مي رود که شيء و اجرا کننده ي دستورهاي ديگران باشد و ارزشش در آن چيزي است که عرضه خواهد کرد. در اين جا با دو سرنوشت کاملاً متفاوت رو به رو هستيم. سرنوشت اول با امکان کاربرد تمام منابع شخصي، منابع محيط و نيز ديگران براي پيشرفت و تحقق استعدادها همراه است؛ گذرنامه اي براي آينده و رفاهي است که بر اساس خود پرستي شکل گرفته است. در سرنوشت دوم به عکس دست کشيدن از اميال شخصي، سرکوب استعدادها و دروني ساختن و حفظ توان ها مقدور مي شود تا از اين رهگذر تمام امکانات در اختيار ديگران قرار گيرد. دنيا در واقع بر پايه ي ذخيره کردن تمام توان هاي دختران و زنان استوار است، توان هايي که گويي در مخزن بزرگي جاي گرفته اند و در اختيار کساني هستند که توان هاي خود را براي پي گيري اميال قدرت طلبانه به کار مي برند.
تولد پسر، به ويژه اگر فرزند اول باشد، براي پدر نشانه ي اوج شکوفايي و پيروزي است: زاده شدن فرزند براي مرد مايه ي تقويت مردانگي است و اگر پسر باشد بيان کامل، عالي و اوجِ قدرتِ مرد است. مردانگي توليد کننده ي مردانگي و مظهر و تجسم کمال است. امروزه تمايل عموم افراد به داشتن دو فرزند است که اولي پسر و دومي، دختر.
اگر نوزاد اول دختر است، دومي بايد حتما پسر باشد! اگر اولي پسر است، قدم پسر دوم نيز مبارک خواهد بود. اما اگر دو دختر به دنيا بيايند، دومي همواره مايه و نشانه ي سرخوردگي و ناکامي است. دراين صورت برنامه ريزي به هم ميخورد، تعداد پيش بيني شده ي دو کودک به سه بالغ مي شود و انتظار نوزاد پسر قوت هر چه بيشتر مي گيرد. اگر نوزاد پسر باشد، قضيه تمام مي شود و گر نه مسئله پيچيده تر مي گردد و هراس فرا مي رسد. جنگ ميان اين تصميم که ديگر بچه دار نشوند و ميل به داشتنِ پسر، که آن همه محبوب و مطلوب است، حادتر مي شود. چه بسياراند دختراني که تولد خود را به تقلاي پدر و مادرشان براي داشتن پسري عزيز در دانه مديون هستند!
اگر پدر ومادرها انتظارات کاملاً متفاوتي از پسر و دختر نداشتند، اين ميل شديد به داشتن فرزنداني از جنس متفاوت، همراه با برتر شمردنِ آشکارِ پسرها، علت وجودي خود را از دست مي داد. در واقع اگر هر
فرزندي فردي يگانه محسوب مي شد که استعدادهاي خاصي دارد و اگر براي پيشرفت در مسير مطلوب خودش از بيشترين کمک ها برخوردار مي گشت، مسئله جنسيت اهميتش را خود به خود از دست مي داد. اما در حال حاضر به عکس، پسر براي خودش، براي اعتباري که تولدش به خانواده ي وي مي دهد، براي قدرتي که در درون و بيرون خانواده خواهد داشت و براي آن چه انجام خواهد داد، مطلوب است؛ مطلوب بودنِ دختر - البته اگر چنين باشد - بر اساس سلسله مراتبي از ارزش هاست. به بيان ساده تر، دختران:
- مهربان تر هستند ( پدر و مادر انتظار دارند محبت ببينند، اما پسرها چندان مهربان نيستند )؛
- حق شناس تر و با عنايت تر هستند ( در بدترين موارد نيز از پسرها چنين انتظار نمي رود )؛
- ملوس تر و قشنگ تر هستند ( «شي ء»، وسيله اي براي بازي هستند )؛
- در لباس هاي زيبا ديدني مي شوند ( ارزش شان به خاطر خودشان نيست، به خاطر جلوه شان است، آنان به خاطر زيبايي شان ستوده مي شوند، نه به خاطر هوش شان )؛
- درخانه همدم آدم هستند ( هيچ کس از پسري انتظار ندارد که همدمش باشد؛ پسرها به محض اين که بتوانند ازخانه خارج مي شوند )؛
- در کارهاي خانه کمک مي کنند ( نه فقط کسي انتظار ندارد که پسرها کار خانگي بکنند، بلکه آن ها را از انجام چنين کارهايي باز مي دارند زيرا براي کارهاي ديگري ساخته شده اند ).
با اين همه، با وجود تمام اين داوري ها درباره ي مهرباني، ملاطفت، اطاعت پذيري و زحمت کش بودن زنان، و با وجودي که بزرگ کردن آنان ارزان تر تمام ميشود ( زيرا به طور کلي مدت تحصيل و ميزان آموزشي آنان کم تر از پسرهاست ) عقيده ي رايج بر اين است که آموزش دخترها دشواري بيشتري دارد. چرا؟
معمولاً توان و نيروي پر شور را با اين ادعا سرکوب و در بند مي کنند که بدين ترتيب اين نيرو پس مي نشيند و درخود فرو مي رود، حال آن که چيزي نمي گذرد که آرام آرام از جاي ديگري سر باز مي کند؛ سرکوب و در بندکردنِ چنين تواني بسيار دشوارتر و رنج بارتر است تا اين که جلو آن را باز بگذاريم و حتي به انجام کارهاي مشخص و واقعي تشويقش کنيم. تشويق فرد به شکوفايي که در تمام افراد، صرف نظر از تمام ملاحظات مربوط به جنسيت آنان، وجود دارد.
دختري که از پيشرفتِ مطلوب خود منع شده است براي اين که از پاي در نيايد به ناچار بايد مکانيسم هاي دفاعي از خود را سازمان دهد، به ويژه در مواردي که نيروي بسيار شديد او با سرکوب هاي تند رو به رو شده است. در وجود وي خصوصياتي ديده مي شود که بر خلاف تصور رايج به هيچ وجه خاص جنس مؤنث نيستند، بلکه فقط حاصل منع و سرکوب هاي رواني اي هستند که قرباني آن ها بوده است.
دختر بچه هاي ناراضي، دمدمي، گريان، خود آزار، تن پرور، بي حال، منفعل و بي علاقه که ندانسته و کورکورانه بر ضد هر چيز و هر کس طغيان مي کنند و نمي دانند چه مي خواهند، در واقع گروهي انسان ناتوان هستند که آگاهي شديدي از وضعيت خود دارند و با ترس، ترديد و عصبانيت و در حالتي مداوم از برخوردهاي متضاد به خود و به ديگران، با اين وضعيت دست و پنجه نرم مي کنند.
با وجود برتر شمردنِ آشکار پسرها، در مورد فرزند پذيري، بيشتر افراد دختر بچه ها را بر مي گزينند. چنين پديده اي چه بسا در نگاه اول همانند پيروزيِ جنس مؤنث جلوه کند. اما اگر دلايل فرزند پذيريِ زوج هاي بي فرزند را ارزيابي کنيم، واقعيت روشن مي شود. مهم ترين دلايل در اين گزينش انگيزه هاي سود جويانه هستند: زيبايي و ملاحت دختر بچه ها، ظاهر خوشايند و خشنود کننده ي آن ها، همدمي و مصاحبت شان با اوليا و به ويژه با مادر ( در اغلب موارد شوهر ها با تن در دادن به ميل همسرشان با فرزند پذيري موافقت مي کنند )، اعتقاد مادرِ فرزند پذير به اين که « نمي دانم با پسر چگونه بايد رفتار کنم، اما با دختر در هر حال آسوده تر هستم »، اين احساس که دختر بيشتر از پسر در خانه مي ماند، زيرا پسر « مستقل تر است »، اما دختر، حتي پس از ازدواج، دلبستگي بيشتري به خانواده اش دارد و در نتيجه، لازم نيست که کاري براي او پيدا کرد، چون شوهري مي يابد که زندگي اش را تأمين کند.(3)
به علاوه، در مورد فرزند خوانده ها هميشه شبح وراثت سنگيني مي کند: چون پسر نام خانوادگي را مال خود مي کند و آن را منتقل مي سازد، رفتار منفيِ احتماليِ او که تابعِ عوامل موروثي باشد بازتابي اجتماعي دارد که از بازتاب رفتار منفي دختر بسيار مهم تر است.
در لوکاني ( ايتاليا ) وقتي پسري به دنيا مي آيد، يک پارچ آب در کوچه مي ريزند تا نشان دهند نوزاد پسري که به دنيا آمده بايد تمام راه هاي دنيا را در نوردد؛ اما وقتي دختري زاده مي شود، آب پارچ را در بخاري مي ريزند تا نشان دهند که زندگي دختر در محبس چهار ديواري خانه سپري خواهد شد.
در جاهاي ديگر چنين آداب بسيار نماديني وجود ندارد، ولي واقعيتِ تبعيض هميشه به همان ترتيب است.
براي پرورش افرادي که تا حدي از همان آغاز تولد به سرنوشتي از پيش تعيين شده رضايت دهند، بايد نظام تربيتي و آموزشي خاصي را به کار گرفت.
نخستين عاملِ تفاوت گذاري که ارزشي نمادين پيدا مي کند، رنگ لباسي است که براي نوزاد تهيه مي شود. از آن جا که جنسيت نوزاد معين نيست، براي لباس او رنگي را در نظر مي گيرند که هم براي دختر مناسب باشد و هم براي پسر، اما رنگ صورتي به کلي منتفي است، حتي براي کساني که دلشان دختر مي خواهد. در واقع رنگ صورتي رنگي کاملاً زنانه محسوب مي شود که برازنده ي پسرها نيست. فروشندگان وسايل نوزادان از اين نکته به خوبي باخبراند، زيرا لباس هاي صورتي را فقط براي دختر بچه هايِ « دنيا آمده » مي فروشند. اين پديده هنگامي حيرت انگيزتر مي شود که بدانيم کاربرد دو رنگ مختلف ( صورتي و آبي آسماني ) براي تشخيص نوزادهاي دو جنس، همين اواخر رواج يافته است. رسمِ استفاده از روبان رنگي براي اعلام پسر بودنِ نوزاد گويا به يک ماماي مجارستاني بر مي گردد که در سال 1929اين کار را انجام داد؛ سپس کاربرد آن به موارد جزئي متعددي گسترش يافت، از جمله در مورد کارت دعوتي که طي آن خانواده ها رويداد فرخنده ي تولد نوزاد پسر را اعلام مي کنند.(4)
اگر رسمي تا اين حد جديد به وضعيتي بسيار قديمي گره نخورده بود که بر تفاوت گذاريِ آشکار ميان جنس ها استوار است، ممکن نبود چنين رواج گسترده اي بيابد. چرا ديدن نوزاد پسري که لباس صورتي دارد و چهره اش نيز غالباً با چهره ي نوزاد دختر متفاوت نيست، واکنش هاي بسيار تندي بر مي انگيزد؟ حتي در مورد مرتب کردن اتاق کودک، بزرگترها فقط هنگامي آسوده خاطر مي شوند که براي ايجاد محيطي که براي جنسيت فرزندشان مناسب مي دانند از هيچ کوششي خودداري نکرده باشند. آنان بدين ترتيب يک بار ديگر آگاهي خود را از اين امر نشان مي دهند که بايد بسيار زود دست به کار شد تا در زمان لازم رفتار مطلوب حاصل شود. در مقايسه با اتاق دختر، ترتيب و تنظيم اتاق پسر معمولاً با ظرافت کم تر و خشکي بيشتري همراه است. بيشتر چيزها آبي آسماني هستند يا رنگ هاي تند دارند؛ از فرش هاي پر گل و بوته و تزيين هاي زياد خبري نيست. اتاق دختر بچه ظريف تر و پر از اشياي زينتي است؛ اگر هم صورتي يک دست نباشد، رنگ هاي ملايم بر آن حاکم اند. بسيار پيش از آن که در پسر بچه ها رفتاري ديده شود که بتوان آن را مذکر يا مردانه خواند ( مانند پرخاش گري، حرص، چابکي، آشوب طلبي، گريه هاي شديد ) براي نوزاد پسر رنگي پيشاپيش معين را در نظر مي گيرند که براي همه آشناست و او را از همان آغاز به عنوان پسر معرفي مي کند؛ بزرگ ترها هم بدين ترتيب خاطر جمع مي شوند.
همه ي اين امور نشان مي دهد که آدم ها بسيار بيش از آن که تصور مي شود به اين نکته آگاهي دارند که جنس افراد يک بار و براي هميشه بر اساس خصوصياتِ جنسي و جسماني مشخص تعيين نشده است و هويت جنسي نوزاد پسر نيز بايد از رهگذر فرهنگ گروه اجتماعي که بدان تعلق دارد به دست آيد و مطمئن ترين شيوه براي آن که کودک اين هويت را به دست آورد اين است که با رفتارها و الگوهاي رفتاريِ بسيار روشن و بي ابهام جنس کودک را به وي بفهمانند و نشان دهند و اين کار خيلي زود و بسيار سريع انجام مي شود. هر اندازه اين الگوها براي پسر و دختر متفاوت تر باشند نتيجه تضمين شده تر جلوه مي کند. به همين سبب از همان آغاز نوزادي هر آنچه ممکن است پسر و دختر را شبيه سازد کنار مي گذارند و به تشويق تمام چيزهايي مي پردازند که ممکن است موجب تفاوت آنان شود.

پي‌نوشت‌ها:

1. اين مطلب لزوماً منطبق بر جامعه ي ايران و مورد تأييد سايت راسخون نيست و تنها جهت استفاده محققين منتشر شده است.
2. Giovanni Bronzini, Vita tradizionale in Basilicata, cd. Montemurro, Matera. p. 43.
3. Girseppe Pitre et . S. Salomone Marino dans Archivio per 10 studio delle tradizioni populari , janvier - mars 1884, p. 329.
4. Bianca Guidetti Serra, Felicita nell" adozion, Milano, Ferro 1963, p. 77- 78.

منبع مقاله :
جانيني بلوتي، النا، (1376)، اگر فرزند دختر داريد ( جامعه شناسي و روان شناسي شکل گيري شخصيت در دختر ) ، ترجمه: محمد جعفر پوينده، تهران: نشر ني، چاپ نهم