تاریخچه عملیات بدلکاری

شاید نخستین کسانی که کارهای شگفت انگیز انجام می داده اند و باعث شگفتی و در بیشتر موارد موجب خنداندن مردم می شده اند، دلقک ها بوده اند که البته مدت زمانی دراز، پیش از مطرح شدن شان در میان توده ی مردم، در دربار پادشاهان و امپراتوران کار می کردند. به عبارت دیگر، در آغاز این سرگرمی از آنِ پادشاهان بود و مردم عادی امکان استفاده از آن را نداشتند.
دلقک ها در دربارهای سراسر جهان با نام های مختلف حضور داشتند و با انجام دادن حرکت های آکروباتیک، پشتک و وارو زدن، شکلک درآوردن، کشتی گرفتن و زدو خوردهای ساختگی و ... زمینه ی سرگرمی و شادمانی درباریان را فراهم می آوردند.
در سرتاسر جهان این قشر در کنار نوازندگان و رقاصان در دربار پادشاهان حاضر بودند. در تاریخ ایران نیز چنین دلقک هایی وجود داشته اند. در دوره هایی، کوتولوها در کسوت دلقک ها ظاهر می شدند و این وضع تا دوران قاجار نیز ادامه داشته است.
اجرای حرکت های رزمی و جنگی به صورت نمایشی هم پیشینه ای کهن دارد و در دوران ها و میان اقوام مختلف ظهور کرده است. از جمله می توان به رقص شمشیر در میان اقوام عرب، که هنوز هم در جشن های سنتی آنان رایج است، یا مراسم چوب بازی در میان ایرانیان که امروزه نیز در بسیاری از روستاها یا حتی برخی از نمایش ها دیده می شود، اشاره کرد. در تاریخ غرب می توان به شوالیه ها هم اشاره کرد. آنان جنگ ها و دوئل های نمایشی را انجام می دادند و حرکاتی چون پرتاب نیزه و هم چنین از روی اسب افتادن به شکل های مختلف را به نمایش می گذاشتند، تا زمینه تفریح دیگران را فراهم آورند.
بعدها، مجموعه ی این حرکات در مکانی به نام سیرک اجرا شد. سیرک یکی از نخستین مکان هایی بود که مردم را با دلقک ها روبه رو می کرد. سوارکاری های نمایشی روی اسب، پرتاب نیزه و چاقو با چشمان بسته، بندبازی، بازی های خطرناک باحیوانات درنده و ... از جمله مواردی بود که در سیرک ها نمایش داده می شد و برای مردم جنبه ی سرگرمی و تفریح داشت. سیرک نخستین نهادی بود که انجام دادن کارهای محیرالعقول و اعمال نمایشی مفرح در آن به صورتی متمرکز و مدوّن درآمد و در واقع نهادی شد که در آن سرگرمی را مانند یک کالا در قالب خنده و حیرت به مردم عرضه می کردند، و مردم آن را می خریدند.
در شرق نیز این عملیات شگفت انگیز در قالب نمایش های مختلف و متفاوت وجود داشت. مثلاً پهلوان های دوره گرد کارهایی نظیر: پاره کردن زنجیر، با دست به دو نیم کردن سینی آهنی، دست و پنجه نرم کردن با وزنه های بسیار سنگین، بازی کردن با مارها، در دهان انداختن آتش و ... را اجرا می کردند.
به هر حال، شاید وجود مکانی به نام سیرک، که نخستین مکان متمرکز برای انجام دادن اعمال تصور ناپذیر بود، باعث شکل گیری نطفه ی حرفه ی بدلکاری شده باشد. البته نقش تئاتر را، که از قدیمی ترین هنرهاست، در این زمینه نباید نادیده گرفت. بازیگران تئاتر، در سال های پیش از پیدایش سینما، روی صحنه دست به آفرینش صحنه های عجیب مانند زدوخورد، بندبازی، و شمشیربازی می زدند.

بعدها در همین زمینه، بزرگانی چون چارلز چاپلین (1)، هرولد لوید (2) و باستر کیتون (3) ابتدا در تئاتر و سپس سینما، دست به انجام دادن کارهای تصورناپذیر یا همان بدلکاری زدند. در واقع می توان گفت که آنان در انجام دادن چنین کارهایی بسیار جسور بودند و ارزش کارشان بسیار بود و اعمالشان بسیار واقعی تر و با انگیزه تر انجام می گرفت. اهمیت کار آنان زمانی چشمگیرتر می شود که متوجه شویم در آن زمان وسائل و تجهیزات ایمنی کافی وجود نداشت و به سادگی مرگ تهدیدشان می کرد. در آن دوران وسائل و کمک های اولیه به صورت امروزی مجهز و پیشرفته نبود و پزشک همراه گروه حضور نداشت.

با وجود چنین مشکلات و سختی هایی، بازیگر یا بدلکار خطرات بیشتر و بزرگ تری را به جان می خرید و دچار آسیب های جدی نیز می شد. برای مثال در سال 1923 م، هرولد لوید در فیلم ایمنی آخر (4) در بالای یک برج بلند از عقربه های ساعت بزرگ آویزان، و در میان زمین و آسمان معلق شد.
این سکانس، که از سکانس های ماندگار سینمای صامت محسوب می شود، برای لوید حکم مرگ و زندگی را داشت. در مقایسه با امروز متوجه می شویم که در آن زمان برای آفرینش یک صحنه ی ماندگار باید از جان مایه می گذاشتند.
البته در دیگر فیلم های هرولد لوید نیز صحنه های گوناگونی از اجرای عملیات شگفت آور و تصورناپذیر وجود دارد. از آن میان می توان به بیرون پریدن او از خودرویی که با سرعت بسیار در حرکت است، اشاره کرد. این کار باعث شد او با سرعت و شتاب بسیار با زمین برخورد کند و در نهایت آسیب سختی ببیند.
به طور کلی در هالیوود جریان سینمای پرتحرک و کارهای بدلکاری در دوران صامت در حال شکل گرفتن بود. نخستین فیلم پرتحرک هالیوود در سال 1980 م ساخته شد. این فیلم وسترنی صامت، به کارگردانی فرانسیس بوگز (5) بود. در این فیلم از یک ورزشکار حرفه ای برای خلق صحنه های پرتحرکی مانند پرش از ارتفاع بلند، شیرجه زدن در آب و غیر آن استفاده شد.
اکنون می خواهم شخص دیگری را معرفی کنم که قبل از ورودش به سینما ورزشکار و قهرمان در رشته ی شیرجه بوده است. این شخص هری فوربوس (6) است. او به سبب مهارت در رشته ی شیرجه، در چندین فیلم، پرش های بسیار بلند از ارتفاع انجام داد. در فیلمی به نام هری هیل به دنبال مرگ که در سال 1924 م ساخته شد، وی از ارتفاع شصت متری، سوار بر اسب به درون آب پرید و این کار را چنان ماهرانه و حرفه ای انجام داد که کوچک ترین آسیبی به او و اسبش وارد نشد.
بعدها در ده های 70 و 80 میلادی، کسانی چون ایول کنیول (7) در هالیوود مشغول موارد خاصی از کارهای پرتحرک بودند. او و همگنانش مهارت های خود را در رشته ی اتومبیل رانی و موتورسواری نشان دادند و این مهارت را در قالب پرش های بلند با خودرو از روی پل ها و ارتفاع بسیار زیاد به نمایش گذاشتند. آنان هم چنین در صحنه هایی روی دوچرخ عقبی خودرو رانندگی می کردند یا با موتورسیکلت از فواصل بسیار زیاد می پریدند و حرکات ویژه ای با خودرو و موتور سیکلت انجام می دادند.
در دهه های 60 و 70 میلادی که آثار پرتحرک تولید گسترده ای یافت، مخاطبان از فیلم های پرتحرک به ویژه رزمی استقبال فراوانی کردند. نخستین کسی که این نوع سینما را به بهترین شیوه ارائه کرد، بروس لی (8)، رزمی کار سرشناس چینی بود. وی در هنرهای رزمی اسطوره شد و توانست به هالیوود راه یابد و از آن جهت که تمام صحنه های رزمی و زدوخورد را با تکنیکی عالی و کاملاً باورپذیر انجام می داد، توانست توجه بسیاری از تهیه کنندگان را به سوی خود جلب کند. بروس لی، صحنه های مبارزه و شیوه های برخورد فیزیکی را خودش طراحی و اجرا می کرد. به عبارت دیگر، می توان گفت که او نخستین کارگردانی صحنه های پرتحرک را در سینمای رزمی و مبارزه ای بر عهده داشته است.
پس از بروس لی، ستاره ی دیگر سینمای رزمی جکی چان (9) بود و تا به امروز نیز این نوع سینما با حضور ستارگان دیگری چون ژان کلود ون دام (10)، استیون سیگال (11)، وجت لی (12) ادامه داد.

پی‌نوشت‌ها:

1. Charles Chaplin
2. Harold Lloyd
3. Buster Keaton
4. Saftey Last
5. Francis Boggs
6. Harry Forboess
7. Evel Knievel
8. Bruce Lee
9. Jackie Chan
10. Jean Claude Van Damme
11. Steven Seagal
12. Jet Li

منبع مقاله :
طاهری جو، مهسا؛ (1389)، اصول و فنون بدلکاری در سینما، تهران: (سروش) انتشارات صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، چاپ اول