سرطان را شکست دهیم

چکیده: برخلاف باورهای گذشته، تغذیه نقش محوری در پیشگیری و حتی همراهی با درمان سرطان دارد. نزدیک به یک‌سوم موارد سرطان با رژیم غذایی مرتبط است. کلید این نقش‌آفرینی، در کاهش مصرف چربی‌های ناسالم و گوشت قرمز، افزایش مصرف سبزیجات خانواده کلم، میوه‌های رنگارنگ، غلات کامل و استفاده از روغن‌های سالم مانند روغن زیتون نهفته است. این تغییرات ساده در سبک زندگی، مسیرهای التهابی و استرس اکسیداتیو را که بستر سرطان‌زایی هستند، مهار می‌کنند.

نگاه علم به رابطه تغذیه و سرطان، تحولی اساسی یافته است. اگرچه عوامل غیرقابل تغییر مانند ژنتیک و برخی آلاینده‌های محیطی نقش خود را دارند، اما تحقیقات متاخر نشان می‌دهند که حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد از کل سرطان‌ها با تغییرات سبک زندگی، به ویژه تغذیه، قابل پیشگیری هستند. این یافته، قدرت عمل و انتخاب را به افراد بازمی‌گرداند.

سلول‌های بدن به طور مداوم در معرض آسیب‌های اکسیداتیو و التهابی قرار دارند که می‌تواند به تدریج به DNA صدمه زده و مسیرهای سرطان‌زایی را فعال کند. مواد غذایی که ما مصرف می‌کنیم، می‌توانند یا به این التهاب و استرس اکسیداتیو دامن بزنند و یا با تأمین آنتی‌اکسیدان‌ها، ویتامین‌ها و ترکیبات ضدالتهاب طبیعی، از سلول‌ها محافظت کنند. بنابراین، رژیم غذایی یک مداخله‌گر فعال در سطح مولکولی محسوب می‌شود.
 

نوع و مقدار چربی مصرفی، یکی از تعیین‌کننده‌ترین عوامل در خطر سرطان است. چربی‌های اشباع (موجود در گوشت قرمز پرچرب، کره، روغن حیوانی و روغن نخل) و به ویژه چربی‌های ترانس (در روغن‌های نباتی جامد، غذاهای سرخ شده و فرآوری شده) با ایجاد التهاب مزمن و افزایش مقاومت به انسولین، محیط مناسبی برای رشد سلول‌های سرطانی فراهم می‌کنند.

در مقابل، چربی‌های غیراشباع، به ویژه از نوع امگا-۳ (در ماهی‌های چرب مثل سالمون، گردو و بذر کتان) و امگا-۹ (در روغن زیتون) دارای اثرات ضدالتهاب قدرتمند هستند. مطالعات اپیدمیولوژیک، مانند مطالعات انجام شده در کشورهای مدیترانه‌ای، ارتباط قوی بین مصرف روغن زیتون و کاهش خطر سرطان‌های پستان و پروستات را نشان داده‌اند. توصیه کلیدی، جایگزینی چربی‌های حیوانی و جامد با منابع گیاهی مایع و مصرف ماهی است.

سازمان جهانی بهداشت، گوشت قرمز فرآوری شده (مانند سوسیس، کالباس) را در گروه «مواد سرطان‌زا برای انسان» و گوشت قرمز غیرفرآوری شده را در گروه «مواد احتمالاً سرطان‌زا» قرار داده است.

مکانیسم‌های متعددی در این رابطه مطرح است: وجود هیدروکربن‌های آروماتیک چندحلقه‌ای و آمین‌های هتروسیکلیک در گوشت‌های کباب شده و سرخ شده در حرارت بالا که به DNA آسیب می‌رسانند؛ وجود آهن هِم در گوشت قرمز که می‌تواند تولید ترکیبات مضر را در روده تحریک کند؛ و همچنین تشکیل ترکیبات نیتروزامین از نیترات موجود در گوشت‌های فرآوری شده. کاهش مصرف به حداکثر ۳۰۰ تا ۵۰۰ گرم در هفته و پرهیز از حرارت‌دهی مستقیم و شدید، راهکارهای محافظتی هستند.
 

گیاهان، زرادخانه‌ای از ترکیبات محافظت‌کننده را در خود دارند. سبزیجات چلیپایی مانند کلم بروکلی، گل کلم و کلم پیچ حاوی ترکیبات گوگردی مانند سولفورافان و آیندول-۳-کاربینول هستند که آنزیم‌های سم‌زدایی در بدن را فعال و مسیرهای مرگ برنامه‌ریزی شده سلول‌های سرطانی را تحریک می‌کنند.

میوه‌ها و سبزیجات رنگارنگ (قرمز، نارنجی، بنفش، سبز تیره) منابع غنی از ترکیباتی مانند لیکوپن (در گوجه فرنگی)، بتاکاروتن (در هویج) و آنتی‌سیانین‌ها (در انواع توت) هستند که به خنثی‌سازی رادیکال‌های آزاد می‌پردازند. فیبرهای غذایی موجود در حبوبات، غلات کامل و سبزیجات، نه تنها سلامت روده را بهبود می‌بخشند، بلکه با اتصال به مواد سرطان‌زا و تسریع دفع، زمان تماس این مواد با دیواره روده را کاهش می‌دهند.

سلول‌های سرطانی متابولیسم انرژی غیرعادی دارند و ترجیح می‌دهند به جای متابولیسم هوازی معمول، از طریق تخمیر گلوکز (اثر واربورگ) انرژی کسب کنند. این وابستگی شدید به گلوکز، ارتباط بین رژیم‌های غذایی با شاخص گلایسمی بالا (مانند نان سفید، شیرینی‌ها، نوشابه‌ها) و خطر برخی سرطان‌ها را توضیح می‌دهد.

چنین رژیم‌هایی با ایجاد جهش‌های ناگهانی در قند خون و سطح انسولین، به رشد و تکثیر سلولی بی‌رویه کمک می‌کنند. بنابراین، انتخاب کربوهیدرات‌های پیچیده و کامل (مانند جو دوسر، برنج قهوه‌ای، نان سبوس‌دار) که به آرامی قند خون را افزایش می‌دهند، و پرهیز از قندها و شیرینی‌های افزوده، یک استراتژی مهم در محروم کردن سلول‌های سرطانی از سوخت ترجیحی آنها است.
 

اکوسیستم پیچیده میکروب‌های روده (میکروبیوم) امروزه به عنوان یک عضو مجازی در نظر گرفته می‌شود که نقش اساسی در ایمنی، التهاب و حتی محافظت در برابر سرطان دارد. یک میکروبیوم متعادل و متنوع می‌تواند با تولید ترکیباتی مانند اسیدهای چرب کوتاه زنجیره (مانند بوتیرات) که خواص ضدسرطانی دارند، از سلول‌های پوشش روده محافظت کند.

مصرف غذاهای تخمیرشده مانند ماست پروبیوتیک، کفیر و ترشی‌های طبیعی، و همچنین افزایش مصرف فیبرهای پری‌بیوتیک (مانند موز، پیاز، سیر، مارچوبه) که غذای باکتری‌های مفید هستند، می‌تواند سلامت این اکوسیستم را تقویت کرده و به عنوان یک لایه محافظتی اضافی در برابر سرطان‌های دستگاه گوارش عمل کند.

بسیاری از ادویه‌های رایج، حاوی ترکیبات زیست‌فعال با پتانسیل ضدسرطانی قوی هستند. زردچوبه و ماده موثره آن کورکومین، به دلیل خواص ضدالتهاب و آنتی‌اکسیدانی قوی و توانایی مهار مسیرهای سیگنالینگ التهابی مرتبط با سرطان، به طور گسترده‌ای مورد مطالعه قرار گرفته‌اند. سیر حاوی ترکیبات ارگانوسولفور است که می‌توانند آنزیم‌های سم‌زدایی را فعال کنند. زنجبیل با ترکیب جینجرول و چای سبز با ترکیب اپی‌گالوکاتچین گالات (EGCG) نیز از دیگر منابع غذایی قدرتمند در این زمینه هستند. گنجاندن منظم و متنوع این چاشنی‌ها در غذا، راهی ساده و مؤثر برای افزایش تراکم مواد محافظ در رژیم غذایی است.

مبارزه با سرطان، تنها در آزمایشگاه‌ها و کلینیک‌ها اتفاق نمی‌افتد؛ این نبرد هر روز در آشپزخانه و بر سر سفره ما جریان دارد. با آگاهی از قدرت مواد غذایی و تبدیل این دانش به عادت‌های روزمره، می‌توانیم محیط داخلی بدن را به گونه‌ای تغییر دهیم که برای رشد و گسترش سلول‌های سرطانی نامناسب شود.

یک رژیم غذایی مبتنی بر گیاهان رنگارنگ، غلات کامل، چربی‌های سالم و پروتئین‌های گیاهی، همراه با پرهیز از عوامل خطرآفرین مانند گوشت‌های فرآوری شده و قندهای افزوده، قدرتمندترین استراتژی پیشگیرانه در اختیار ماست. به یاد داشته باشیم که تغذیه سالم، یک مجازات نیست، بلکه نوعی مراقبت فعال و انتخابی آگاهانه برای سرمایه‌گذاری بر ارزشمندترین دارایی ما، یعنی سلامتی، است.