تشکیلات نظام نوین حوزه علمیه

در پی ایجاد بارقه امید توسط مقام معظم رهبری در تاریخ 70/12/1 مبنی بر ضرورت تحول در نظام مدیریت حوزه و ارائه فرم و چارت کلی از مدیریت و درخواست برگزاری سمینار و تفصیل آن طرح.
ستاد پیگیری فرمان مقام معظم رهبری و بعضی مراکز دیگر از اینجانب درخواست طرح نموده اند در پاسخ حقیر این پیش نو طرح جامع مدیریت حوزه را نوشتم امید است در سمینار بررسی حوزه مورد استفاده قرار گیرد.

شورای عالی سیاستگذاری حوزه

الف) افراد این شورا توسط مقام معظم رهبری و مراجع و جامعه محترم مدرسین انتخاب می شوند که از فضلای بزرگ حوزه و مدرسین می باشند.
ب) جلسات این شورا حداقل دو هفته یکبار تشکیل می شود.
ج) طرح هایی که توسط معاونت طرح و برنامه ارائه می شود در جلسات مورد بحث و بررسی قرار گیرد و تصویب یا رد نمایند.
د) مدیر مسئول حوزه را معین نمایند.
هـ) نظارت کلی بر کار مدیر و معاونین داشته باشند.

مدیر حوزه

1- شرح وظائف:

الف) تعیین بهترین معاونین با مشورت شورا عالی.
ب) نظارت دقیق بر کار معاونین.
ج) ارائه گزارش کار در هر چهار ماه یک بار به شورای عالی و طلاب حوزه.
د) سرکشی لازم و مستمر به تمامی بخش های تابعه و مدارس.
هـ) تمام وقت در خدمت اداره حوزه باشد.

2- شرائط مدیر حوزه:

الف) مدیر کاردان و با تجربه.
ب) متبحر در تمام رشته ها.
ج) وجید در بین فضلا.
د) متین و با حوصله لازم.
هـ) مدرس تمام عیار.
و) دلسوز و پیگیر مسائل.

معاونت ها

1-معاونت طرح و برنامه.
2- معاونت آموزش.
3- معاونت امور معنوی و اخلاقی.
4- معاونت گزینش و جذب نیرو.
5- معاونت امور تبلیغی.
6- معاونت تحقیقات علمی.
7- معاونت حوزه شهرستانها.
8- معاونت ارتباطات.
9- معاونت آمار و نظارت.
10- معاونت امور مالی و تدارکات و تعاون.

معاونت طرح و برنامه

شرح وظائف حوزه کاری این معاونت:
الف - بررسی طرح های نوین جهت بالا بردن توان علمی و پژوهشی و اخلاقی
ب - بررسی متدهای موجود در آموزشگاه های علمی بزرگ جهان
ج - بررسی روش های موجود در حوزه ها و ارزیابی موفقیت و عدم موفقیت طرح های قدیم و جدید
د - تشکیل جلسات رسمی با حضور صاحبنظران حوزه و مدیران مسئول در حوزه و معاونتها و مدیران مدارس و دست اندرکاران امور حوزه، برای بررسی طرحهائی که پیش نویس آنها تنظیم شده است. در این جلسات موافقان و مخالفان طرح، دلائل خود را توضیح می دهند و در صورت تصویب طرح به شورای عالی سیاست گذاری حوزه ارائه می شود جهت تصویب نهائی.
هـ- پی گیری و بررسی نواقص طرح های تصویب شده در مرحله اجراء و تجدید نظر در آنها (1)

معاونت امور معنوی و اخلاقی

شرح وظائف حوزه کاری این معاونت:
الف- بررسی طرح های مفید جهت بالا بردن تهذیب و اخلاق در حوزه ها و جامعه و ارائه آن به معاونت طرح و برنامه
ب - ایجاد رشته ای تخصصی در روش تهذیب جامعه (2) که در این رشته استادان مهذب پرورش یابند و در سطح حوزه و جامعه فعالیت تهذیبی بنمایند
ج - ایجاد واحد رفع مشکلات معنوی و روحی طلاب. این واحد حداقل از پانزده نفر از اساتید اخلاق و روان شناس تشکیل می شود و آقایان طلاب برای رفع مشکلات معنوی و روحی خود با این واحد تماس نزدیک و حتی تلفنی بتوانند داشته باشند که به نظر می رسد تشکیل چنین واحدی بسیار ضروری است
د - برگزاری جلسات درس اخلاق بطور مستمر
هـ- معرفی استاد راهنما (در امور معنوی و تهذیبی) به تمام مدارس تحت پوششی که این استاد راهنما تمام وقتش در خدمت و راهنمائی و رفع مشکلات روحی طلاب آن مدرسه باشد (3)
و - تشویق افرادی که در امور معنوی و اخلاقی موفق بوده اند و استفاده از آنان در حوزه
ز - توبیخ و مجازات افرادی که برخلاف شئون طلبگی و اخلاق اسلامی رفتار نموده اند بصورت لازم و مفید حتی اگر منجر به اخراج آنان از حوزه گردد.
مجموع وظائف این معاونت در سه بخش کلی خلاصه می شود
1-طرح و برنامه
2- آموزش اخلاقی
3- کنترل (تشویق و توبیخ)

معاونت آموزشی

شرح وظائف حوزه کاری این معاونت
کار این معاونت به صورت کلی در چهار بخش قرار می گیرد (4)

بخش اول: تدوین متون درسی (5)

شیوه ی تدوین:

تدوین کتب درسی حوزه باید توسط جمعی از صاحب نظران در آن فن فراهم شود مسئول این بخش باید از متخصصان در هر رشته ای مجمعی تشکیل دهد و کار تدوین کتاب درسی مربوط به آن را انجام دهند. من باب مثال صاحب نظران در علم نحو با هم در تدوین کتاب نحو (درسی حوزه) فعالیت کنند و یک کتاب در این علم نوشته شود که حاوی تمام مطالب لازم نحوی بوده باشد و به صورت کتاب درسی تألیف شده و دارای تمرینات و ... تا یک طلبه ملزم به خواندن پنج کتاب نحو نباشد و بسیاری از مطالب در این پنج کتاب تکرار شود

بخش دوم: بخش آموزشی:

مراحل آموزش در حوزه به سه مقطع تقسیم می شود (6)
وظیفه مسئولیتی این بخش اجرای مقاطع سه گانه آموزشی است

1- مقطع سطح عمومی:

دوره ی سطح عمومی 6 ساله (بدون مردودی) به طور می انجامد (البته با تدوین کتب جدید) دو سال ادبیات (صرف و نحو - بلاغت و فصلاحت) و یک سال روش کاربرد ادبیات (یعنی آموزش تجزیه و ترکیب حرفی نحوی و بلاغتی) و آئین نطق و نگارش (منطق) و سه سال فهمیدن یک دور کامل مطالب اصولی (اصول فقه) و فقه مستند بدون نقص و ابرام

2- مقطع رشته ای:

آموزش رشته ای بعد از اتمام و قبولی در مقطع سطح عمومی انجام می گیرد
طول زمان این مقطع مختلف است به اختلاف رشته ها و هر طلبه ای هر چند رشته که بخواهد می تواند شرکت کند.

3- مقطع اجتهادی و تخصصی:

این دوره نیز قابل زمان بندی خاصی نیست و متناسب با موضع و فرد کم و زیاد می شود ولی آغازش بعد از قبولی در مقطع قبلی و پایانش پس از نوشتن رساله ی پایان نامه و اخذ جواز اجتهاد و نفقه در رشته ی مربوطه.

بخش سوم: بخش امتحانات حوزه:

الف - از کلیه طلاب در تمام مقاطع درسی یاد شده در پایان هر سال به طور هماهنگ امتحان کتبی و شفاهی بعمل آید و مجموع نمره کتبی و شفاهی معدل گیری شود.
ب - دائره امتحانات باید دقیقاً پا به پای بخش آموزشی عمل کند و از همان موادی امتحان گرفته شود که در آن سال تحصیلی موفق به تحصیل آن بوده اند.
ج - اهداء جوائز و لوح تقدیر به افرادی که در امتحان ممتاز شناخته شده اند.

بخش چهارم: آموزش های متفرقه

که به طور اختصار در موارد زیر خلاصه می شود:
1-گذاردن اردوهای علمی و مفید برای طلاب ممتاز هر پایه و رشته (از قبیل بازدید از کتاب خانه های بزرگ ایران و بازدید از شخصیت های علمی بزرگ و استفاده از تجارب آنان)
2- برگزاری کلاس های تابستانی برای افرادی که می خواهند تحصیلات جهشی داشته باشند.
3- استفاده از کامپیوتر جهت رشد علمی و ایجاد تسهیلات برای استفاده کلیه روحانیون از سیستم های پیشرفته آموزشی آن به صورت کامپیوتر خانه ی عمومی
4- برگزاری کلاس های تقویتی و کلاس های مفید در موضوعات غیر درسی

معاونت گزینش و جذب نیرو

شرح وظائف (7)

مسئولیت این معاونت به دو بخش اصلی تقسیم می شود گزینش و پذیرش

بخش نخست: گزینش نیروی کادر اداری:

در تمام قسمت های مدیریت حوزه ی معاونین و کارمندان نیاز به دقت فراوان در گزینش افراد می باشد که این معاونت در گزینش کارمندان دقت می نماید افراد شاغل و خدمتگزاری که پائین تر از حد معاونین هستند به سه دسته تقسیم می شوند:

کادر اداری

کادر آموزشی

کادر خدماتی

که هر یک از این سه دسته باید واجد شرایط لازم بوده باشند.

شرایط کادر اداری:

1-مدیر کاردان
2- دلسوز
3- متواضع
4- حلیم و بردبار
5- روحانی
6- جدیّت در کار
7- از لحاظ سیاسی در خط امام و ولایت فقیه باشد

شرایط کادر آموزشی:

1-دارای توان علمی
2- مهذب
3- مدرّس
4- دارای بیان شیوا

شرائی کادر خدماتی:

1-وارد و با تجربه در کار خود
2- عدم سوء سابقه
3- جدیت در کار
از لحاظ سیاسی در خط امام و ولایت فقیه باشد

بخش دوم: پذیرش و جذب نیرو

بخش پذیرش طلاب زیر نظر این معاونت عمل می کند و در پذیرش طلاب جدید چند امر لازم است:
1-افراد پذیرشی از تمام جهات چکاب شوند
2- مورد تأیید معتمدین سرشناس محل سکونت خود باشد.
3- عدم سوء سابقه حتی در دبیرستان
4- از مردودین کنکور نبوده باشد (8)
5- از لحاظ جسمانی سالم در حدی که بعد از فراگیری علوم قادر به نشر آن باشد.
6- از افراد منحرف از خط امام و ولایت فقیه نبوده باشد.
7- در آزمون ورودی که از تمام موضوعات دینی و اجتماعی و سیاسی گرفته می شود امتیاز لازم را کسب کند.

تبصره 1

دعوت از جوانان تیز هوش و دارای استعدادهای درخشان جهت ورود به حوزه و ایجاد تسهیلات برای آنان

تبصره 2

ممانعت از پذیرش طلبه توسط هر مؤسسه یا بیتی به صورت مستقل

معاونت امور تبلیغی

شرح وظائف حوزه کاری این معاونت
کار این معاونت به سه بخش کلی تقسیم می شود
الف - شناسائی زمینه های تبلیغ
ب - آموزش مبلغ
ج - اعزام مبلغ

بخش اول: شناسائی و بررسی روش های تبلیغ:

سه کار عمده از وظایف این بخش می باشد
1-تشکیل شناسنامه فرهنگی برای تمامی مناطق ایران و جهان اعم از شهر و روستا (9) تا مبلّغ با مطالعه ی شناسنامه منطقه ی مورد اعزام، آگاهی کامل نسبت به نیازهای فرهنگی و طبع روحی مردم آن منطقه پیدا کند.
2- بررسی روش های جدید تبلیغ در جهان کنونی (از قبیل استفاده از سینما - تلویزیون - تئأتر - رمان و ...) و تطبیق آن با فرهنگ غنی اسلام.
3- ارائه بهترین روش های تبلیغی و اولویت موضوعات.

بخش دوم: آموزش مبلغ

1-همان طور که در معاونت آموزشی مطرح شد بعد از اتمام دوره ی سطح دوره ی رشته ای تشکیل می شود و ایجاد رشته روش تبلیغ و مربی مبلغان بعهده بخش آموزشی معاونت تبلیغی می باشد که کلاس های لازم را تشکیل می دهد تحت گروه های چهارگانه زیر:
الف - تربیت مبلغ ثابت برای مناطق گوناگون کشور (شهر - نهادها - ارگانها - روستا)
ب- تربیت مبلغ فصلی برای مناطق گوناگون کشور
ج - تربیت ائمه جمعه
د - تربیت مبلغ برای خارج کشور به زبان های مختلف به تناسب فرهنگ کشورها
2- تألیف کتاب های مورد نیاز مبلغان سطوح مختلف و تأمین نیازهای فرهنگی آنان

بخش سوم: اعزام مبلغ

وظیفه این بخش اعزام و تأمین مالیت

واحد اعزام:

کار این واحد اعزام همان مبلغانی است که در بخش آموزشی تربیت شده اند به تفکیک رشته ی آنان بدین ترتیب
الف - تأمین تمام مناطق کشور از مبلغان ثابت و مبلغان فصلی
ب - تأمین نهادها - ادارات و عقیدتی سیاسی ها از مبلغان مخصوص
ج - تأمین خارج کشور در تمام جهان (گر چه نیاز به کندن لباس شریف روحانیت باشد)

واحد تأمین مالی:

یکی از نیازهای تبلیغی تأمین مالیت و هر کشوری که در این راه سرمایه گذاری بیشتری کرده است تبلیغات قوی تر و با نفوذتری دارد.
واحد تأمین مالی باید سود کارخانه هائی را در دست داشته باشد و تبلیغ تبدیل به تگدّی نشود

معاونت تحقیقات علمی

شرح وظایف این معاونت:
1-واحد تعیین تشکیلات تحقیقاتی و شناسائی نیازها و اولویت های پژوهشی.
2- واحد شناسایی نظامها و روش های تحقیقاتی جدید جهان.
3- واحد جذب و آموزشی محققان و تجهیز آنها در مرحله سوم آموزشی. (10)
4- واحد استفاده از کامپیوتر جهت تشکیل بانک های اطلاعاتی جهت پژوهش.
5- واحد ارتباط با مراکز تحقیقاتی و پژوهش دنیا.
6- تدوین متون تحقیقاتی.
7- کنترل و نشر نشریات تحقیقاتی حوزه (محققان با استفاده از تسهیلات این معاونت می توانند تحقیقات خود را منتشر و در معرض استفاده دیگران قرار دهند)
8- ارائه موضوعات مستهدثه برای تحقیقات جمعی.

معاونت حوزه شهرستانها

شرح وظایف:

الف) پیوند ارگانی که با حوزه های شهرستانها و کنترل اداری و آموزش آنان.
ب) دقت در پذیرش به همان شرائطی که در معاونت گزینشی مطرح شد.
ج) تأمین نیازها حوزه ها (از قبیل اعزام اساتید - متون درسی و امور مالی)
د) همگونی درسها و امتحانات و تمام خصوصیات موجود در مرکز قم. (11)
ه) حوزه شهرستانها در صورت امکان تا پایان مرحله دوم آموزش برنامه داشته باشند.

معاونت ارتباطات

این معاونت به منزله وزارت خارجه حوزه است.

الف) محورهای ارتباط:

1-ارتباط با حوزه های علوم دینی خارج کشور (سنی و شیعه).
2- ارتباط با مراکز دینی و مذهبی سایر ادیان (در ایران و خارج)
3- ارتباط با مجامع علمی و فرهنگی حتی کتاب خانه های داخل و خارج کشور
4- ارتباط با شخصیت های علمی و دینی دنیا.

ب) سیستم ارتباط:

1-اعزام روحانیون به خارج.
2- پذیرش دانشجویان خارجی.
3- فراهم کردن نشریات به زبان های مختلف دنیا.
4- ترجمه و نشر کتاب های مفید جهت آشنایی مردم دنیا با اسلام.
5- ایجاد سمینارهای علمی و مجمع های فرهنگی جهت شناساندن شیعه و اسلام ناب محمدی (صلی الله علیه و آله و سلم) در سطح دنیا.
6- ایجاد شبکه خبرگزاری تا از نشر اکاذیب علیه شیعه جلوگیری شود.

معاونت آمار و نظارت

وظایف این معاونت در سه بخش زیر است:
1-آمار
2- نظارت
3- بررسی شکایات.

الف) بخش آمار:

بخش آمار فعالیت های وسیع دارد که در تمام آمارگیریها دقت در صحت آن باید بوده باشد.
1-آمار دقیق روحانیت شیعه در قم و شهرستان ها.
2- آمار دقیق روحانیت مذاهب اسلامی در ایران و سایر کشور و نمونه فعالیت های آنان.
3- آمار دقیق روحانیت مذاهب غیر اسلامی در ایران و دنیا (از قبیل فعالیت های واتیکان).
4- آمار دقیق اماکن مذهبی، مدارس حوزوی، موقوفات مربوط به حوزه، انجمن ها، احزاب.
5- جمع آوری اطلاعات کافی از فعالیت های ضد اسلامی در ایران و خارج.
6- آمار مسلمانان - شیعیان و مذاهب دیگر هر کشور.
7- آمار هر ساله پیشرفت های حوزوی.
8- لیست مراتب تحصیلی و روحی و اخلاقی کل طلاب و اطلاع از تواناییهای آنان.
9- آمار طلاب که از حوزه به انحاء مختلف خارج می شوند و بررسی علل آنها.
10- پخش آمارهای بدست آمده به تمام معاونتها و مسئولین.

ب) بخش نظارت:

این بخش نظارت دقیق به کیفیت اجرای آیین نامه ها توسط مجریان دارد بدین ترتیب:
1-بررسی اجرای قوانین.
2- تشویق مجریانی که در اجراء ممتاز بوده اند.
3- توبیخ و یا برکناری افرادی که متخلف هستند (12) و معرفی آنان به معاون و مدیر.

ج) بخش بررسی شکایات:

1-بررسی شکایاتی که طلاب از مدیران و کارمندان حوزه می نماید که در صورت محق بودن کارمند توبیخ شود.
2- بررسی شکایاتی که طلاب از طلاب دیگر دارند و رفع منازعات.

معاونت امور مالی و تدارکات

شرح وظائف در سه بخش:
1-رفاهی
2- تدارکات
3- سرمایه گذاری.

1- بخش رفاهی:

تأمین امور رفاهی طلاب در حدی که با جامعه سازگاری داشته باشد. به ترتیب زیر:
الف) پرداخت شهریه ها به سان حقوق کارمندان از طریق دفترچه بانکی حوزه باشد. (13)
ب) بیمه درمان امام خمینی.
ج) ایجاد یک تعاونی بزرگ مصرف.
د) ایجاد تعاونی مسکن.
هـ) ایجاد تعاون قرض الحسنه.

2- بخش تدارکات:

تدارک تمام مراکز تابعه حوزه (از قبیل اداری - آموزشی - رفاهی)

3- بخش سرمایه گذاری:

بخش سرمایه گذاری از ضروریات حوزه است که تا کنون در حوزه معمول نبوده است و وضع مالی حوزه ها را همیشه در فراز و نشیب قرار داده است. بخش سرمایه گذاری باید توسط پولهای موجود (چه از وجوهات چه غیره) سرمایه گذاری کند در کارخانه ها و سود آن را مصرف حوزه نماید نه سرمایه را.

پی‌نوشت‌ها:

1.این معاونت در عین حالی که نیروی زیادی نمی خواهد نقش مهمی در حوزه دارد و لذا افراد مسئول در این معاونت باید خود دارای قدرت اندیشیدن و ذهن طراح داشته باشند.
2.که این خود یکی از رشته هائی است که در مرحله دوم آموزش مطرح نمودیم.
3.این کاری است بسیار ضروری و مفید که این شخص مهذب محرم تمام امور روحی طلاب آن مدرسه باشد و آنها را راهنمائی کند.
4.در این قسمت در حوزه کار زیاد شده است ولی تا رسیدن به سر حد مطلوب فرسنگها را هست.
5.در این بخش در شورای مدیریت هیچ کاری صورت نگرفت در حالی که بسیار حائز اهمیت است.
6.البته مقاطع سه گانه ای که بیان کردیم در حد یک طرح است که باید توسط معاونت طرح و برنامه به تصویب برسد و برای تصویب نهائی به شورای عالی سیاستگزاری حوزه ارائه شود و متون درسی به مقتضی مقاطع باشد.
7.دقت زیاد در گزینش و پذیرش لازمه اصلاح ساختار حوزه است در حالی که همیشه در و دروازه نداشته است.
8.افرادی که در کنکور پذیرفته نمی شوند برای اینکه به سربازی نروند و سال دیگر در کنکور شرکت نمایند یک سال یا دو سال از کارت تحصیلی حوزه استفاده می کنند و حوزه را پلی برای رسیدن به کنکور قرار می دهند.
9.یکی از رموز عدم موفقیت بسیاری از مبلغان فصلی عدم شناخت منطقه و روحیات مردم آن می باشد و داشتن شناسنامه برای هر منطقه راه گشای خوبی است.
10.مرحله سوم آموزشی در معاونت آموزشی گذشت.
11.حتی سئوالات امتحانی در زمان واحد در سراسر ایران توزیع شود.
12.برخورد کارمندان و مسئولین حوزه با برخورد مراکز و ادارات دیگر باید تفاوت داشته باشد اگر کارمندی برخورد تند و زننده دارد به درد حوزه نمی خورد و در این سال های اخیر افراد با تقوائی داشتیم که از حوزه کناره گیری کرده اند. در بدو ورودشان به جهت برخوردهای ناشایسته با آنها.
13.ممکن است بگویند معلوم نمی شود چه کسی شهریه داده چقدر داده برای این مشکل می توان در صندوق هر ماه یک اطلاعیه قرار داده و موضوع را مشخّص نمایند.

منبع مقاله :
جمعی از نویسندگان؛ (1371)، کاستی ها و بایسته‌ها، قم: روابط عمومی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چاپ اول