اهمیت تغذیه صحیح در رشد و تكامل كودك

بیش از نیمی از آمار مرگ كودكان همراه با سوء تغذیه است. غذای نامناسب، بیماری مكرر، مراقبت و توجه ناكافی عوامل زمینه ساز و ایجادكننده سوءتغذیه هستند. چنانچه یك خانم در دوران بارداری دچار سوءتغذیه باشد یا یك كودك در دو سال اول عمر دچار سوءتغذیه شود رشد جسمی و ذهنی او دچار تاخیر شده و برای تمام عمر گرفتار خواهد شد. حق همه كودكان است كه از تغذیه خوب، محیط مناسب و مراقبت های بهداشتی اساسی برخوردار باشند تا در مقابل بیماری محافظت شده و از رشد و تكامل مناسب بهره مند شوند.كودكان از رشد سریع برخوردارند لذا باید از تولد تا دوسالگی هر ماه وزن شوند. چنانچه درست وزن نگیرند، مشكلی وجود دارد كه باید به آن توجه شود. وزن گیری منظم بهترین علامت رشد خوب و حاكی از كسب مهارت های تكاملی كودك است. چنانچه كودك در ۶ ماه اول عمر فقط شیر مادر را دریافت كند از رشد خوبی برخوردار خواهد بود. تغذیه با شیر مادر كودك را در مقابل بیماری ها محافظت می كند، همچنین تضمین كننده رشد خوب جسمی و ذهنی و كسب تكامل در كودك است. شیرخوارانی كه از شیر مادر محروم هستند ممكن است به راحتی كودكانی كه با شیر مادر تغذیه می شوند یادگیری نداشته باشند.
چنانچه كودكی به مدت دو ماه وزن نگیرد ممكن است نیاز به دریافت مواد مغذی بیشتری داشته باشد، ممكن است بیمار باشد یا نیاز به توجه و مراقبت بیشتر داشته باشد. لذا وظیفه والدین و كاركنان بهداشتی درمانی كشف سریع علت و رفع آن است. باید هر كودكی كارت پایش رشد خاص خود را داشته باشد تا وزن او روی آن ثبت شود كه نشانگر رشد كودك باشد. اگر منحنی رشد كودك سیر بالا رونده داشته باشد او خوب رشد می كند ولی چنانچه صاف و یا نزولی شود جای تامل و نگرانی خواهد بود. اگر كودكی مرتبا وزن نمی گیرد یا خوب رشد نمی كند سئوالات مهمی مطرح می شود كه عبارتنداز:
۱- آیا دفعات غذا خوردن كودك كافی است,
آیا زمانی كه غذای كمكی شروع می شود تا پایان دوسالگی دفعات غذا افزایش می یابد روزانه سه تا پنج بار غذا می خورد
۲ -آیا غذای كافی دریافت می كند اگر كودك غذایش را تمام می كند و باز هم می خواهد باید غذای بیشتری به او داده شود.
۳ -آیا غذای كودك حاوی انرژی و مواد مغذی كافی است
غذای كودك باید متنوع و حاوی موادی از تمام گروه های غذایی باشد از جمله: گوشت، ماهی، تخم مرغ، حبوبات، خشكبار، غلات، نخود، لوبیا سبز و... و نیز افزودن كمی روغن كه انرژی غذا را افزایش می دهد.
۴ -آیا كودك از غذا خوردن امتناع می كند
اگر به نظر می رسد كودك طعم یك غذا را دوست ندارد باید غذاهای دیگر به او داده شود، غذای جدید را باید تدریجی آغاز كرد.
۵- آیا كودك بیمار است
كودك بیمار نیاز به تشویق دارد كه مقداری غذا بخورد. او را باید مكرر و كم كم غذا داد. بعد از بیماری نیز به مدت یك هفته به یك وعده غذای اضافی نیاز دارد. شیرخوارانی كه غذایشان فقط شیر مادر است بایستی حداقل روزانه یك وعده شیر اضافی به مدت یك هفته دریافت كنند. چنانچه كودكی مكررا بیمار می شود بایستی توسط پزشك دیده شود.
۶ -آیا كودك غذای كافی كه محتوی ویتامین آ باشد دریافت می كند تا از ابتلای او به بیماری ها پیشگیری شود
شیر مادر از لحاظ ویتامین آ غنی است. سایر غذاهای محتوی ویتامین آ عبارتند از: جگر، تخم مرغ، محصولات لبنی، میوه ها و سبزی های زرد و نارنجی و بسیاری از سبزی های با برگ سبز. اگر این غذاها به مقدار كافی در دسترس نیست بایستی سالی دوبار كپسول ویتامین آ دریافت كند كه دوز آن را برای سن كودك پزشك تعیین می كند. در مناطقی كه از قطره AD استفاده می كنند كپسول تجویز نمی شود.
۷ -آیا كودك از شیر مادر محروم است و شیر مصنوعی را با بطری دریافت می كند
در شش ماه اول عمر بهترین غذا شیر مادر است كه باید فقط و فقط آن را دریافت كند. از ۶ ماهگی به بعد علاوه بر شیر مادر كه بهترین شیر و منبع مهم مواد مغذی مختلف است غذاهای كمكی را نیز باید دریافت كند. اگر شیر مادر نمی خورد استفاده از هر شیری باید به وسیله فنجان باشد و استفاده از بطری ممنوع است.
۸ -آیا آب و غذای كودك تمیز است
چنانچه جواب منفی باشد كودك غالبا بیمار خواهد شد. آنچه قرار است خام خورده شود باید شسته شود و آنچه كه پختنی است باید خوب پخته شود. غذا وقتی پخته و آماده شد باید بدون تاخیر خورده شود اگر بماند باید به طور كامل حرارت ببیند. آب را باید از منابع تمیز برداشت كرده و در جای تمیز نگهداری كرد. اگر آب رودخانه، حوض، چشمه و غیره مصرف می شود باید جوشانیده شود. اگر چاه و چشمه محافظت شده است آب آن می تواند تمیز باشد. آب لوله كشی نیز كه كلرینه می شود تمیز است.
۹ -آیا بیشتر اوقات كودك تنها است یا توسط كودك بزرگ تر نگهداری می شود
اگر چنین است ممكن است كودك كم سن نیاز به توجه بیشتر از طرف بزرگسالان داشته باشد و این به خصوص در زمان غذا خوردن لازم است. شیر مادر به تنهایی نیاز غذایی و نوشیدنی كودك را در ۶ ماه اول عمر برآورده می كند. پس از آن لازم است انواع غذاهای كمكی به تدریج به رژیم غذایی شیرخوار همراه با شیر مادر اضافه شود. كودكان در ماه های اول زندگی در معرض خطر بیماری ها قرار دارند. تغذیه انحصاری با شیر مادر آنها را در مقابل اسهال و بیماری های عفونی شایع محافظت می كند. در حدود ۶ ماهگی غذا و نوشیدنی های دیگر لازم است و تغذیه با شیر مادر تا پایان دو سالگی یا بیشتر همراه با غذا ادامه می یابد. اگر شیرخوار در شش ماه اول خوب وزن نمی گیرد ممكن است نیاز به دفعات بیشتر تغذیه با شیر مادر داشته باشد.
شیرخواری كه تا ۶ماهگی منحصرا شیر مادر می خورد نیاز به سایر مایعات حتی آب ندارد.شیرخواری كه خوب وزن نمی گیرد ممكن است بیمار باشد یا شیر كافی دریافت نكند، باید پزشك او را ببیند و مادر نیز راهنمایی شود كه چگونه شیر بیشتری به فرزندش برساند.در سن حدود ۶ماهگی تغذیه تكمیلی آغاز می شود. به ترتیب هفته می توان از غلات، گوشت، گوسفند، مرغ، گوساله سبزی های پخته شده و له شده و... استفاده كرد.
شیرخواران از ۶ تا ۱۲ ماهگی همچنان به دریافت مكرر شیر مادر نیاز دارند و غذای كمكی باید بعد از شیر مادر به آنان داده شود.بعد از ۶ ماهگی به لحاظ خوردن غذا و خزیدن و تماس بیشتر با اطراف خطر بیماری های عفونی افزایش می یابد. لذا بایستی دست های كودك را شست.كودكان از ۶ماهگی تا دو سالگی نیاز به پنج نوبت غذا دارند. سوء تغذیه در دو سال اول عمر رشد كودك را به تاخیر انداخته و آثار آن در تمام عمر باقی خواهد ماند. برای رشد خوب و سالم ماندن باید كودك مواد غذایی مختلف شامل گوشت، ماهی، حبوبات، غلات، تخم مرغ، میوه و سبزی را علاوه بر شیر مادر دریافت كند.
معده كودكان كوچك است و در یك وعده نمی توانند غذای مورد نیاز خود را بخورند چون نیاز آنان و سوخت و سازشان زیاد است. بنابر این حائز اهمیت است كه كودكان به دفعات كافی غذا دریافت كنند تا نیازشان برآورده شود. اگر ظرف غذا مشترك باشد ممكن است بچه های كوچك غذای كافی دریافت نكنند. كودك باید از بشقاب جداگانه استفاده نماید تا والدین یا مربیان بفهمند كه چه مقدار غذا خورده است. ممكن است بچه های كوچك نیاز به تشویق یا كمك برای غذا خوردن داشته باشند.
كودكان نیاز به ویتامین آ دارند تا در مقابل بیماری ها مقاوم شده و دید چشمشان آسیب نبیند.در ۶ ماه اول عمر شیر مادر منبع ویتامین آ است و نیاز كودك را برآورده می كند. مادر باید از غذاهای محتوی ویتامین آ استفاده كند یا خود ویتامین آ را دریافت كند.شیرخواران از ۶ماهگی نیز باید ویتامین آ را از طریق غذا یا مكمل دریافت نمایند. در كشور ما از ۱۵ روزگی قطره ویتامین شروع می شود. ویتامین آ در جگر، تخم مرغ، محصولات لبنی، روغن كبد ماهی چرب، انبه، خربزه درختی، سیب زمینی زرد شیرین، سبزی های با برگ سبز تیره و هویج موجود است. هنگامی كه كودكان ویتامین آ كافی دریافت نكنند با خطر شبكوری و دید ناكافی در غروب یا شب مواجه می شوند. در بعضی از كشورها در سنین ۶ماهگی تا پنج سالگی سالیانه یك تا دو بار كپسول ویتامین آ به همه كودكان داده می شود.
بیماری هایی نظیر اسهال و سرخك ویتامین آ موجود در بدن كودك را به مصرف می رسانند. تغذیه بیشتر شیرخوار با شیر مادر می تواند این كمبود را جبران كند. در كودكان بالاتر از ۶ماه میوه ها و سبزی ها، شیر، تخم مرغ، جگر و محصولات لبنی می توانند این نیازها را تامین كنند. كودكان دچار اسهال طولانی بیشتر از ۱۴ روز یا سرخك باید كپسول ویتامین آ دریافت كنند. كودكان نیاز به غذای محتوی آهن دارند تا از توانایی فیزیكی و ذهنی كافی برخوردار شوند. كم خونی كه به دلیل كمبود آهن اتفاق می افتد می تواند رشد فیزیكی و ذهنی كودك را مختل كند. علائم كم خونی شامل رنگ پریدگی زبان، كف دست و پا، داخل لب، خستگی و تنگی نفس است.
ا حتی كم خونی خفیف شیرخواران و بچه های كوچك می تواند تكامل هوشی آنان را مختل كند.  كم خونی در بچه های زیر دو سال ممكن است اختلال در تعادل و هماهنگی به وجود آورده و كودك را منزوی، بی تفاوت و بی میل در كارها كند. در نتیجه توان او برای تعامل و ایجاد اثر متقابل بر یكدیگر كاهش یافته، تكامل هوشی او ممكن است به تاخیر افتد.كم خونی در بارداری موجب تشدید خونریزی مادر، افزایش خطر عفونت هنگام زایمان و مشكلاتی از این قبیل برای مادر می شود. شیرخواران متولد شده از مادران كم خون غالبا از وزن كم و كم خونی رنج می برند. مصرف آهن در مادران باردار، مادر و شیرخوار را محافظت می كند. آهن در جگر، گوشت، تخم مرغ و حبوبات وجود دارد. افزودن آهن به بعضی مواد غذایی نیز از كم خونی پیشگیری می كند.مالاریا و كرم قلابدار می توانند منجر به كم خونی شده یا آن را بدتر كنند. استفاده از پشه بند، جلوی نیش پشه را می گیرد. در مناطق آلوده به انگل نیز رعایت بهداشت به پیشگیری از ابتلا به بیماری های انگلی كمك می كند. نباید كودكان نزدیك توالت ها و محل دفع مدفوع بازی كنند. باید دستشان را شسته و حتما كفش بپوشند كه از آلودگی انگلی پیشگیری شود.استفاده از نمك یددار برای پیشگیری از ناتوانی ها و تاخیر تكامل مفید است.به امید آنكه تمام مادران امروز و مادران آینده اهمیت تغذیه صحیح و جایگاه تغذیه با شیر مادر را درك كنند و كودك خود را از حق مسلم محروم نكنند.