مراقب عوارض فصل گرما باشید
نويسنده:مریم پوردهقان
اشاره:
گرمازدگی یکی از موارد اورژانس پزشکی بوده که به صورت شایع دیده می شود. با وجود این که آمار دقیقی از میزان شیوع این عارضه در ایران وجود ندارد، ولی به دلیل وجود مناطق گرمسیر فراوان در کشورمان، احتمالاً عارضه ای است که از شیوع زیادی برخوردار می باشد. در مناطق جنوبی ایران، در بین حجاج خانه خدا، در ورزشکاران حرفه ای و کسانی که به طور آماتور برای کسب سلامتی ورزش می کنند، به کرات مشاهده می شود. از آن جا که علائم و عوارض گرمازدگی می تواند خطرناک باشد و در مواردی به سنکوپ هم منجر شود، بد نیست که در ارتباط با این موضوع و علت های ایجاد، و راه های پیشگیری و درمان آن کمی با شما صحبت کنیم.
همان طور که می دانید، انسان یک موجود خونگرم است و برای زنده ماندن باید دمای بدن خود را در یک محدوده نگه دارد. بدن انسان سرسختانه می کوشد تا دمای خود را بین 5/36 تا 5/37 درجه سانتیگراد حفظ کند. برای این منظور، باید دفع گرما با تولید گرما برابر باشد. این تعادل با تغییر میزان جریان خون بخش خارجی بدن برقرار می شود؛ یعنی هنگامی که دمای مرکزی بدن بالا می رود، عروق مجاور پوست گشاد می شوند و گرما از طریق خونی که به زیر پوست رسیده، دفع می شود. اگر دمای پوست از دمای محیط کمتر باشد، گرما به صورت عرق، از بدن دفع می شود. یک فرد بالغ حداکثر می تواند یک لیتر عرق را در عرض یک ساعت از بدن خارج کند. در ضمن تعریق زمانی صورت می گیرد که رطوبت هوا کم باشد اگر رطوبت هوا به 75 درصد برسد، تعریق قطع می شود.عوامل مختلف می توانند میزان تولید حرارت را افزایش دهند. ازجمله این عوامل، می توان به هیجان، ترس، برخی داروها و افزایش هورمون های تیروئید اشاره کرد. شاید از همه این عوامل مهم تر، فعالیت بدنی باشد که می تواند حرارت تولید شده را تا 1000 کیلو کالری در ساعت افزایش دهد.
عوارض و آسیب های ناشی از گرما:
آسیب های ناشی از گرما در سه گروه قرار می گیرند:
حمله گرمایی، خستگی ناشی از گرما، درد و انقباض عضلانی ناشی از گرما.
حمله گرمایی:
در این حالت، دمای بدن بالا می رود؛ ولی تعریق صورت نمی گیرد، در نتیجه گرمای زیادی در بدن ذخیره می شود و سرانجام سلول های مغزی دچار صدمه می شوند، که این مساله به ناتوانی دائمی یا مرگ می انجامد. در صورتی که علائم و نشانه های زیر وجود داشته باشد، تشخیص «حمله گرمایی» داده می شود:
• دمای بالاتر از 40 درجه سانتیگراد؛
• پوست داغ، خشک و قرمز؛
• گیجی؛
• نبض حدود 160 تا در دقیقه؛
• تنفس سریع و عمیق؛
• سردرد؛
• خشکی دهان؛
• تهوع، استفراغ و ضعف عمومی؛
• کاهش فشار خون؛
• احتمالاً تشنجات و انقباضات عضلانی و کاهش هوشیاری.
درمان:
در بین افرادی که دچار حمله گرمایی می شوند، 80 درصد احتمال مرگ و میر وجود دارد. هر قدر درمان به تاخیر بیفتد، آسیب وارده به دستگاه عصبی مرکزی، دائمی تر و ناتوان کننده تر می شود. مهم ترین اقدام اورژانس، سرد کردن بدن است. ابتدا بیمار را از معرض تابش آفتاب دور کنید. لباس هایش را درآورید. بدنش را کاملاً با آب سرد مرطوب کنید. تهویه هوای سرد برایش برقرار کنید. سپس بیمار را با ملحفه هایی که با آب سرد مرطوب شده اند، بپیچید و به سرعت او را به مراکز درمانی انتقال دهید. نبض وی را به طور مرتب کنترل کنید تا در صورت ایست قلبی، عملیات احیا را شروع کنید (در این زمینه، حتما باید اطلاعات کافی داشته باشید)
خستگی گرمایی:
خستگی گرمایی، حالت ملایمی از شوک (کاهش فشار خون) است وقتی خون به اندازه کافی به اندام های اصلی نرسد، اعمال مغز، قلب و ریه تحت تاثیر قرار می گیرد. علت این کاهش فشار خون، از دست رفتن آب و نمک زیاد به علت تعریق فراوان است. علائم آن عبارتند از:
• سردرد، سرگیجه، تهوع و ضعف؛
• غش کردن؛
• تعریق شدید؛
• بی اشتهایی؛
• کاهش هوشیاری؛
• کاهش دمای بدن؛
• ضعف و نبض تند؛
• پریدگی رنگ پوست.
درمان:
- مصدوم را به یک اتاق خنک منتقل کنید و برای او کمپرس سرد بگذارید و تهویه خنک برقرار کنید.
- او را وادار کنید دراز بکشد و پاهایش 30-20 سانتیمتر بالاتر باشد.
- لباس های تنگ او را شل کنید یا از بدنش درآورید.
- برای بیمار محلول آب و نمک (یک قاشق چایخوری در یک لیوان) تهیه کنید و هر نصف لیوان را در هر 15 دقیقه به او بخورانید.
گرفتگی عضلانی ناشی از گرما:
به دنبال تعریق شدید و خروج آب و نمک فراوان از بدن، ممکن است عضلات دچار گرفتگی شوند. این گرفتگی به معنای انقباض همراه با درد است.علت ایجاد این مشکل بیشتر مربوط به مصرف آب بدون نمک است، چرا که بیمار پس از تعریق، احساس تشنگی می کند، ولی فقط آب می نوشد، در حالی که در حین تعریق، آب و نمک دفع کرده است.
- در این حالت، باید بیمار را به حالت استراحت درآورد و فعالیت هایش را قطع کرد.
- عضلاتی را که درد می کند، نباید ماساژ داد؛ چون درد آن بیشتر می شود و بهبودی هم در کار نیست.
- برای وی آب نمک (یک قاشق چایخوری در هر لیوان آب) آماده کنید و هر 15 دقیقه نصف لیوان به وی بخورانید.
- بیمار باید تا 12ساعت از هرگونه فعالیتی اجتناب کند.
توصیه هایی برای پیشگیری از آسیب های گرمایی:
بهتر است اقدامات زیر را همیشه به خاطر داشته باشیم تا از آسیب های گرمایی در امان بمانیم:
در هوای گرم و آفتابی، از لباس های رنگ روشن استفاده کنید. حتی الامکان کلاه لبه دار بر سر بگذارید و لباس های تنگ نپوشید. غذا و نوشیدنی های خنک بخورید و بنوشید و به دلخواه خودتان به آنها نمک بزنید.
از فعالیت خارج از محیط سربسته (فضای باز) بین ساعات 10 صبح تا 2 بعد ازظهر حتی المقدور بپرهیزید. هرگاه در گرما فعالیت بدنی یا ورزش می کنید، هرنیم ساعت حدود 5 تا 10 دقیقه استراحت کنید.
اگر رطوبت یک منطقه گرم بالا باشد (هوای شرجی)، در اثر فعالیت ممکن است عرق نکنید و این خطرناک است. اگر به محیط گرمی برای زندگی یا انجام کار می روید، در روزهای اول فعالیت بیرون منزل، خود را در حد 15تا 30 دقیقه محدود کنید و به تدریج این میزان را افزایش دهید. اگر دچار سرگیجه، تهوع، خستگی بیش از حد، سردرد، گرفتگی عضلات و درد و سوزش معده شدید، حتماً به پزشک مراجعه کنید.
گرمازدگی یکی از موارد اورژانس پزشکی بوده که به صورت شایع دیده می شود. با وجود این که آمار دقیقی از میزان شیوع این عارضه در ایران وجود ندارد، ولی به دلیل وجود مناطق گرمسیر فراوان در کشورمان، احتمالاً عارضه ای است که از شیوع زیادی برخوردار می باشد. در مناطق جنوبی ایران، در بین حجاج خانه خدا، در ورزشکاران حرفه ای و کسانی که به طور آماتور برای کسب سلامتی ورزش می کنند، به کرات مشاهده می شود. از آن جا که علائم و عوارض گرمازدگی می تواند خطرناک باشد و در مواردی به سنکوپ هم منجر شود، بد نیست که در ارتباط با این موضوع و علت های ایجاد، و راه های پیشگیری و درمان آن کمی با شما صحبت کنیم.
همان طور که می دانید، انسان یک موجود خونگرم است و برای زنده ماندن باید دمای بدن خود را در یک محدوده نگه دارد. بدن انسان سرسختانه می کوشد تا دمای خود را بین 5/36 تا 5/37 درجه سانتیگراد حفظ کند. برای این منظور، باید دفع گرما با تولید گرما برابر باشد. این تعادل با تغییر میزان جریان خون بخش خارجی بدن برقرار می شود؛ یعنی هنگامی که دمای مرکزی بدن بالا می رود، عروق مجاور پوست گشاد می شوند و گرما از طریق خونی که به زیر پوست رسیده، دفع می شود. اگر دمای پوست از دمای محیط کمتر باشد، گرما به صورت عرق، از بدن دفع می شود. یک فرد بالغ حداکثر می تواند یک لیتر عرق را در عرض یک ساعت از بدن خارج کند. در ضمن تعریق زمانی صورت می گیرد که رطوبت هوا کم باشد اگر رطوبت هوا به 75 درصد برسد، تعریق قطع می شود.عوامل مختلف می توانند میزان تولید حرارت را افزایش دهند. ازجمله این عوامل، می توان به هیجان، ترس، برخی داروها و افزایش هورمون های تیروئید اشاره کرد. شاید از همه این عوامل مهم تر، فعالیت بدنی باشد که می تواند حرارت تولید شده را تا 1000 کیلو کالری در ساعت افزایش دهد.
عوارض و آسیب های ناشی از گرما:
آسیب های ناشی از گرما در سه گروه قرار می گیرند:
حمله گرمایی، خستگی ناشی از گرما، درد و انقباض عضلانی ناشی از گرما.
حمله گرمایی:
در این حالت، دمای بدن بالا می رود؛ ولی تعریق صورت نمی گیرد، در نتیجه گرمای زیادی در بدن ذخیره می شود و سرانجام سلول های مغزی دچار صدمه می شوند، که این مساله به ناتوانی دائمی یا مرگ می انجامد. در صورتی که علائم و نشانه های زیر وجود داشته باشد، تشخیص «حمله گرمایی» داده می شود:
• دمای بالاتر از 40 درجه سانتیگراد؛
• پوست داغ، خشک و قرمز؛
• گیجی؛
• نبض حدود 160 تا در دقیقه؛
• تنفس سریع و عمیق؛
• سردرد؛
• خشکی دهان؛
• تهوع، استفراغ و ضعف عمومی؛
• کاهش فشار خون؛
• احتمالاً تشنجات و انقباضات عضلانی و کاهش هوشیاری.
درمان:
در بین افرادی که دچار حمله گرمایی می شوند، 80 درصد احتمال مرگ و میر وجود دارد. هر قدر درمان به تاخیر بیفتد، آسیب وارده به دستگاه عصبی مرکزی، دائمی تر و ناتوان کننده تر می شود. مهم ترین اقدام اورژانس، سرد کردن بدن است. ابتدا بیمار را از معرض تابش آفتاب دور کنید. لباس هایش را درآورید. بدنش را کاملاً با آب سرد مرطوب کنید. تهویه هوای سرد برایش برقرار کنید. سپس بیمار را با ملحفه هایی که با آب سرد مرطوب شده اند، بپیچید و به سرعت او را به مراکز درمانی انتقال دهید. نبض وی را به طور مرتب کنترل کنید تا در صورت ایست قلبی، عملیات احیا را شروع کنید (در این زمینه، حتما باید اطلاعات کافی داشته باشید)
خستگی گرمایی:
خستگی گرمایی، حالت ملایمی از شوک (کاهش فشار خون) است وقتی خون به اندازه کافی به اندام های اصلی نرسد، اعمال مغز، قلب و ریه تحت تاثیر قرار می گیرد. علت این کاهش فشار خون، از دست رفتن آب و نمک زیاد به علت تعریق فراوان است. علائم آن عبارتند از:
• سردرد، سرگیجه، تهوع و ضعف؛
• غش کردن؛
• تعریق شدید؛
• بی اشتهایی؛
• کاهش هوشیاری؛
• کاهش دمای بدن؛
• ضعف و نبض تند؛
• پریدگی رنگ پوست.
درمان:
- مصدوم را به یک اتاق خنک منتقل کنید و برای او کمپرس سرد بگذارید و تهویه خنک برقرار کنید.
- او را وادار کنید دراز بکشد و پاهایش 30-20 سانتیمتر بالاتر باشد.
- لباس های تنگ او را شل کنید یا از بدنش درآورید.
- برای بیمار محلول آب و نمک (یک قاشق چایخوری در یک لیوان) تهیه کنید و هر نصف لیوان را در هر 15 دقیقه به او بخورانید.
گرفتگی عضلانی ناشی از گرما:
به دنبال تعریق شدید و خروج آب و نمک فراوان از بدن، ممکن است عضلات دچار گرفتگی شوند. این گرفتگی به معنای انقباض همراه با درد است.علت ایجاد این مشکل بیشتر مربوط به مصرف آب بدون نمک است، چرا که بیمار پس از تعریق، احساس تشنگی می کند، ولی فقط آب می نوشد، در حالی که در حین تعریق، آب و نمک دفع کرده است.
- در این حالت، باید بیمار را به حالت استراحت درآورد و فعالیت هایش را قطع کرد.
- عضلاتی را که درد می کند، نباید ماساژ داد؛ چون درد آن بیشتر می شود و بهبودی هم در کار نیست.
- برای وی آب نمک (یک قاشق چایخوری در هر لیوان آب) آماده کنید و هر 15 دقیقه نصف لیوان به وی بخورانید.
- بیمار باید تا 12ساعت از هرگونه فعالیتی اجتناب کند.
توصیه هایی برای پیشگیری از آسیب های گرمایی:
بهتر است اقدامات زیر را همیشه به خاطر داشته باشیم تا از آسیب های گرمایی در امان بمانیم:
در هوای گرم و آفتابی، از لباس های رنگ روشن استفاده کنید. حتی الامکان کلاه لبه دار بر سر بگذارید و لباس های تنگ نپوشید. غذا و نوشیدنی های خنک بخورید و بنوشید و به دلخواه خودتان به آنها نمک بزنید.
از فعالیت خارج از محیط سربسته (فضای باز) بین ساعات 10 صبح تا 2 بعد ازظهر حتی المقدور بپرهیزید. هرگاه در گرما فعالیت بدنی یا ورزش می کنید، هرنیم ساعت حدود 5 تا 10 دقیقه استراحت کنید.
اگر رطوبت یک منطقه گرم بالا باشد (هوای شرجی)، در اثر فعالیت ممکن است عرق نکنید و این خطرناک است. اگر به محیط گرمی برای زندگی یا انجام کار می روید، در روزهای اول فعالیت بیرون منزل، خود را در حد 15تا 30 دقیقه محدود کنید و به تدریج این میزان را افزایش دهید. اگر دچار سرگیجه، تهوع، خستگی بیش از حد، سردرد، گرفتگی عضلات و درد و سوزش معده شدید، حتماً به پزشک مراجعه کنید.
