تاملى بر نقش جامعه فرهنگى کشور در حماسه 8 سال دفاع مقدس

اشاره:
8 آبان ماه سالروز شهادت شهيد محمد حسين فهميده به عنوان روز نوجوان نامگذارى شده است. اين در حالى است که هفته آتى مصادف با سالروز تسخير لانه جاسوسى نيز به نام روز دانش‌آموز عنوان گرفته است. اين رويدادها بهانه‌اى براى تجليل و يادآورى رشادت‌ها و حماسه‌هاى اين عزيزان در طول سال‌هاى دفاع مقدس مى‌باشد، قشر بزرگى که به همراه معلمان خود، بزرگترين قشر جامعه (جمعيت فرهنگى کشور) را شامل مى‌شوند. به همين مناسبت تحليل زير را تقديم حضورتان مى‌کنيم که به بيان نقش دانش‌آموزان و معلمان در عرصه دفاع مقدس مى‌پردازد؛
عرصه آموزش و پرورش با مجموعه توانايى‌ها و توانمندى‌هايش و حجم عظيم از نيروى انسانى پرشور، با نشاط، با انگيزه و تواناى خود، ذخيره‌اى بزرگ و پايان‌ناپذيرى براى هر حرکت ملى و عمومى محسوب مى‌شود.اين توانايى بزرگ در طول ساليان متمادى به امداد حرکت‌هاى اجتماعى آمده و در برهه‌هاى مختلف توانسته‌است معجزه‌ها خلق نمايد. اين قدرت و انرژى آنگاه به اوج کارايى و اثرگذارى خود مى‌رسد که آن حرکت اجتماعى از صبغه دينى و مذهبى برخوردار باشد. آنگاه است که توانايى مادى با انگيزه‌هاى مقدس و روحاني، به جمع هم تشکيل قدرتى شکست‌ناپذير، بيکرانه و حماسه‌ساز را مى‌دهد. نمونه چنين رويدادي، 22 سال پيش رخ داد. دشمنى قسم خورده به نيت غارت ايران زمين، تجاوزى همه جانبه را آغاز کرد بدان اميد که خاک گوهر‌خيز ميهنمان را به اسم ستوران خود در نوردد و ناموس و ثروت اين ملک را به تاراج برد.
به دنبال وقوع اين تهاجم بود که سراسر سرزمين ايران به سنگرى براى مقابله و مقاومت تبديل شد و در اين ميانه، مدارس و اتاق‌هاى کارکنان و فرهنگيان آموزش و پرورش نيز به دژهايى براى اين هدف مقدس مبدل شد و اين چنين بود که ارتش بزرگ و چاره‌ساز آموزش و پرورش وارد سنگر مقاومت ملى شد. اکنون در گراميداشت فرا رسيدن هفته شکوهمند دفاع مقدس، نيکوست در نوشتارى کوتاه به تحليل و بررسى نقش اجزاى مختلف آموزش و پرورش در تدارک و اداره طولانى‌ترين مقاومت رزمى تاريخ معاصر بپردازيم.
معلمين، کارکنان و دانش‌آموزان اضلاع اصلى تشکيل دهنده قدرت و سرمايه آموزش و پرورش محسوب مى‌شوند. نقش‌آفرينى هريک از اين عناصر در طول 8 سال دفاع مقدس از جهاتى مشترک با يکديگر و ازجهاتى داراى تفاوت صورى با هم بود. از اين رو به تحليل جداگانه نقش هريک از اين عناصر در خلق و تداوم اين حماسه تاريخى مى‌پردازيم.

معلمين در حماسه 8 سال دفاع مقدس

الف: حضور مفيد و مستقيم در مناطق عملياتي:

به گواهى آمار، حضور معلمين در جبهه‌هاى جنگ در سال‌هاى 59 تا 1366 از چشمگيرترين حضور اصناف و اقشار مردمى در اين عرصه بوده است به گونه‌اى که برابر آمار موجود در طى اين سال‌ها مجموعا 86922 نفر معلم به جبهه‌هاى جنگ اعزام شده، در نهايت 2487 تن از ايشان به درجه شهادت نايل آمدند. 2870 تن از معلمان رزمنده به درجه جانبازى رسيده، 264 تن نيز به اسارت درآمده 279 تن از ايشان مفقودالاثر شدند. اين حضور پرحجم در کنار آن که قدرتى قابل توجه در پوشش جبهه‌هاى جنگ به لحاظ نيروى انسانى محسوب مى‌شد، داراى تاثيرات مفيد و موثر ديگر نيز بود. ايجاد انگيزه در دانش‌آموزان و ارائه الگويى عملى از آموزه‌هاى مذهبى و اجتماعى به محيط و مردم پيرامونى خود از جمله مهمترين اين تاثيرات بود. ضمن آنکه اين تاثيرگذارى تا خطوط مقدم جبهه‌ها نيز تداوم و گسترش مى‌يافت و بدين‌ترتيب جبهه‌هاى جنگ، محلى براى تداوم تحصيل و تدريس تبديل مى‌شد.

ب: تحليل تجاوز دشمن و توجيه دفاع مقدس:

در طى جنگ، از تاکتيک‌هاى دشمن است که سعى مى‌کند با توسل به شيوه‌هاى جنگ رواني، عقبه جبهه را دچارترديد در ادامه و حقانيت دفاع نمايد تا بدين‌ترتيب اين ترديد به درون خطوط مقدم تداوم يافته در نهايت به تضعيف توان مقاومت و دفاع ملت در برابر متجاوزين بينجامد. اين تاکتيک در طى 8 سال جنگ تحميلى به کرات از سوى دشمن بعثى به کار برده شد و از جمله نقاط و سنگرهايى که آماج و هدف اين تهاجمات بود مدارس و دانشگاه‌ها بود.مسئوليت‌شناسى و عمل به وظيفه در هر سنگر و شرايطى دو عنصر و علتى بود که باعث شد معلمين فداکار حاضر در سر کلاس‌هاى درس در برابر اين فتنه‌انگيزى‌ها ساکت نمانده، به تدارک دفاعى فعال بپردازند. از اين رو به عنوان پيشقراولان آگاهى و بصيرت در جامعه وارد عرصه شدند و بدين‌ترتيب بود که کلاس‌هاى درس، حيات مدارس، پايگاه‌هاى مساجد و کوچه و خيابان‌، به صحنه‌اى براى تلاش مجدانه و نرم‌افزارى معلمين براى توجيه و روشن‌سازى افکار عمومى بخصوص دانش‌آموزان نسبت به پديده، ابعاد، زمينه‌ها و ريشه‌هاى جنگ و مشروعيت وحقانيت دفاع مقدس ملت ايران تبديل و بدين وسيله سنگرى به وسعت همه ايران براى دفاع نرم‌افزارى از مقاومت در برابر دشمن متجاوز گشوده شد. مرجع بودن معلمين در نزد افکار عمومى تاثيرپذيرى سخن و بيان اين قشر را افزايش داده، از ميزان کارايى توطئه دشمن به ميزان قابل توجهى کاسته شد.

ج: انگيزه‌زايى و شورانگيزى در دانش‌آموزان:

جبهه‌هاى جنگ در طول 8 سال دفاع مقدس شاهد حضور دانش‌آموزان پرشور و نشاطى بود که با نيتى مقدس، از سنگر مدرسه پاى در جبهه‌هاى نبرد نهادند. مطمئنا بخش مهمى از اين حضور مرهون زحمات و انگيزه‌زايى بوده که معلمين گرامى متقبل شده، علاوه بر حضور مستمر و مستقيم در جبهه‌هاى جنگ به تشويق ديگر واجدين شرايط به حضور در اين دفاع مقدس مى‌پرداختند. اين شورانگيزى در جوانان به حضور موثر آنان در جبهه‌هاى جنگ مى‌انجاميد و کسانى که شرايط اين حضور را نداشتند نيز اين انگيزه و شوق حضور در پشت جبهه‌ و بخصوص پايگاه‌هاى مقاومت را مى‌يافتند و بدين‌ترتيب دفاع مقدس به عرصه شورانگيزترين حماسه مشارکت مردمى تبديل گشت.

نقش کارکنان ادارى آموزش و پرورش در دفاع مقدس

الف: حضور پرشور در جبهه‌هاى جنگ:

مراجعه به آمار حضور کارکنان ادارى آموزش و پرورش در جبهه‌هاى جنگ بسى افتخارآميز است. برابر اين آمار در طى سال‌هاى 59 تا 66، 18084 نفر پرسنل ادارى وزارت آموزش و پرورش اقدام به حضور در جبهه‌هاى نور عليه ظلمت کردند که از اين ميان تعداد کثيرى از ايشان به درجه شهادت و جانبازى نايل آمدند. اين حضور پرشور در بردارنده برکات بزرگى بود که از جمله آنها مى‌توان به استفاده از تجارب مديريتى اين عزيزان در حوزه اداره و فرماندهى و بهره‌مندى از تدابير فرهنگى ايشان در برنامه‌سازى تبليغات جبهه و جنگ نام برد.

ب: تامين نيازهاى پشت جبهه:

اداره بهينه امور جنگ يقينا مستلزم به کارگيرى توانايى‌ها و تجارب مختلف در حوزه‌هاى گوناگون است و از جمله آنها پشتيبانى از جنگ در حوزه ادارى و اجتماعى است. کارکنان شريف آموزش و پرورش در اين بعد با انجام بهينه وظايف مکلف خود، مانع از آن شدند تا دستگاه فرهنگى و فرهنگ‌ساز کشور در گيرودار مسائل جنگ تحت‌الشعاع قرار گيرد. در حالى که دشمن آرزو داشت تا آموزش و پرورش به دليل درگيرى بدنه اصلى‌اش با دفاع مقدس رو به رکود کارى - آموزشى گذارده، کشور از عقبه و آينده علمى خود عقب بماند.يقينا اين بعد از تلاش خدمتگزاران انقلاب در سنگر آموزش و پرورش کم از حضور ايشان در خطوط مقدم نداشته و در مواردي، اهم بر آن نيز بود. اين تلاش آنها در بعد پرداختن همه جانبه به مسائل آموزش و پرورش نيز نمود عينى داشت و حاصل آن تلاش و پشتکار را امروزه در شکوفايى آموزش کشور مى‌توان ملاحظه نمود.حضور در عرصه تدارکات جنگ (بخصوص حضور بانوان کارمند در اين عرصه) نيز از صحنه‌هاى فراموش ناشدنى آن سال‌هاى خوب و خاطره‌انگيز است. ضمن آنکه همين کارکنان شريف بودند که به سهم خود به شورانگيزى در عرصه عمومى جامعه پرداخته، بعضا با اختصاص بخشى از حقوق و مايحتاج زندگى خود، به شرکت همه جانبه در اداره امور جنگ همت گماشتند.

تاملى بر نقش دانش‌آموزان در حماسه 8 سال دفاع مقدس

الف: حضور پرشور در جبهه‌هاى جنگ:

برابر آمار، پرشورترين حضور در جبهه‌هاى جنگ از آن دانش‌آموزان بوده است.طى سال‌هاى 59 تا 66، تعداد 366697 نفر از اين عزيزان در جبهه‌هاى جنگ حضور يافته از اين ميان 17296 تن به شهادت رسيدند.تقديم 2328 نفر جانباز، 1110 نفر آزاده و 2063 نفر مفقودالاثر به آستان انقلاب اسلامى بخش ديگرى از اين حضور حماسى دانش‌آموزان در حماسه 8 سال دفاع مقدس بود.خاطرات حضور نوجوانان 13 ساله در جبهه‌هاى جنگ، هنوز از ذهن‌ها زدوده نشده است، صحنه‌هايى که ديدنش موجى از نشاط و شوق حضور در جبهه‌هاى جنگ را در سايرين به وجود مى‌آورد و افتخار و تجليل عمومى را نثار ايشان مى‌کرد.خاطرات مربوط به کسانى که با دستکارى در شناسنامه‌هاى خود و جعل امضاى والدين، خود را به خطوط مقدم نيرو مى‌رساندند هنوز شهره در جهان است و جهان به اين روحيه عظيم جوانان و نوجوانان ايران بايد غبطه ابدى بخورد.

ب: حضور فعال در پايگاه‌هاى مقاومت:

حضور در جبهه‌ تنها وظيفه دانش‌آموزان نبود بلکه آنان اين مسئوليت سنگين را نيز به دوش خود احساس‌مى‌کردند که عقبه نيروهاى خودى را که عبارت از پايگاه‌هاى مقاومت بود، نيز تقويت نمايند. از اين رو تقويت اين پايگاه‌ها در دستور کار شرعى - ملى اين عزيزان قرار داشت و هنوز خاطرات گشت‌هاى شبانه و برقرارى ايستگاه‌هاى بازرسى که با هدف تعميق امنيت شهروندان صورت مى‌گرفت در ذهن‌ها باقى مانده است. گشت‌هايى که در آن حضور نوجوانان در کنار پدران ميانسال افتخارآميز بود و ديدن آن صحنه‌ها، موجى از شعف و شور‌ را بر دل‌ها جارى مى‌ساخت.

ج: حضور جدى و موفق در سنگر تحصيل:

دانش‌آموزان شريف ايران در کنار آن که جنگ را به فرموده امام عزيزشان در راس همه امور مى‌دانستند اما از رسالت و تکليف آموزش و علم اندوزى نيز غفلت نکردند. آنان به تحصيل و حضور در جبهه‌ به عنوان دو تکليف مقدس مى‌نگريستند که بايد در کنار هم بدان عمل مى‌شد. در شرايط انتخاب، سنگر جبهه‌ را به سنگر مدرسه ترجيح مى‌دادند اما هيچ‌گاه از وظيفه اول و اصلى خود که آموزش و تحصيل بود غفلت نمى‌کردند و چه بسيار دانش‌آموزانى که در خطوط جبهه نيز به ادامه تحصيل مى‌پرداختند. اين تلاش‌ و حضور جامع، از دانش‌آموزان قدرتى مرجع و مدبر ساخت تا همگان به دورانديشى و جامع‌نگرى ايشان ايمان آورده و بر خويش ببالند که فرزندانى دارند که به همه امور، با نگاه عميق مى‌نگرند.
حضور فعال در عرصه تدارکات‌ جمع‌آورى کمک‌هاى مردمي، اختصاص کمک مالى و مادى به رزمندگان اسلام و حتى ايجاد ارتباط روحى و مکتوب با رزمندگان، بخش ديگرى از اقداماتى بود که دانش‌آموزان شريف در طول 8 سال دفاع مقدس به آن دست مى‌زدند.