محدودیّت انتخاب شوندگان

چرا همه نمی‌توانند نامزد باشند؟

شاید در نگاه نخست، محدودیت انتخاب شوندگان، مخالف با اصول دموکراسی تلقی شود و از حاکمیّت اکثریّت این گونه برداشت شود که باید این امکان را به شهروندان داد تا از میان داوطلبان نمایندگی، آزادانه آن فرد یا افرادی را که ‌می‌خواهند برگزینند. در نگاه اوّل، محدود کرده دایره‌ی داوطلبان و پیش گزینش قبل از انتخاب مردم، مغایر با اصول دموکراسی به نظر می‌رسد.
شاید با این تعریف چنین محدودیتهایی ناپسند جلوه کند، اما در عمل، واقعیّت دیگری را شاهدیم. نگاهی به آنچه که در جوامع پر سابقه در انتخابات و حکومتِ اکثریّت در جریان است، حاکی از آن است که در این جوامع، هر کس یارای اعلام نامزدی برای نمایندگی مردم را ندارد و پیش گزینش‌هایی در کار است. استدلال این است که اداره‌ی جامعه را نمی‌توان به همگان سپرد و برای این منظور خبره بودن و شرایطی لازم است که پیشاپیش، احرازش ضروری است.
جوامع مختلف راهکارهای متفاوتی را در پیش گرفتند تا به قول فرانسویها، پاراشوتیست‌های (چتربازان) سیاسی ناگهان و به بهانه‌ی انتخابات، بر آسمان سیاست ظاهر نشوند و اداره‌ی امور به دست کسانی افتد که صلاحیّت دارند. شاید اتخاذ چنین تدابیری، رمز استمرار و بقای حکومتها در این جوامع است و شاید چنین سازوکارهایی مانع از آن شده که نتیجه‌ی انتخابات مبدّل به انقلابی جدید و سرکار آمدن جریانی بیگانه با حاکمیّت شود. به عبارتی، می‌توان مطمئن بود که نتیجه‌ی انتخابات در این جوامع، هرگز تغییر رژیم سیاسی نخواهد بود.
محدودیتهای مختلفی برای انتخاب شوندگان در جوامع مختلف پیش بینی شده است که کمترین آنها، محدودیت سنّی است که بیشتر، سنّ بالای سی سال را شرط نامزدی در نظر گرفته اند. شرایط عمومی دیگری مانند تابعیت و امثال آن نیز در بیشتر کشورها لحاظ شده است.
با وجود این، برای اطمینان از حضور افراد جدی و کسانی که حداقلِ صلاحیّتها را دارا هستند، راههای دیگری نیز در پیش گرفته شده است که به برخی از آنها اشاره می‌کنیم.

جمع آوری امضا از مردم یا نمایندگان

سیستم جمع آوری امضا را برخی کشورها برای هرچه محدودتر کردن تعداد نامزدها در پیش گرفته اند. در کشور دانمارک، نامزدهای مستقل ناچارند (1) طوماری از حمایت دویست رأی دهنده را تهیه و به مسئولان انتخاباتی ارائه کنند. (هر رأی دهنده فقط می‌تواند از یک نامزد حمایت کند.)
برای نامزدی، مجلس سنای استرالیا، علاوه بر پرداخت هفتصد دلار استرالیا به عنوان وثیقه، فرد باید به وسیله‌ی دست کم پنجاه رأی دهنده یا اعضای ثبت شده‌ی یک حزب سیاسی، به عنوان نامزد منصوب شده باشد. همچنین برای نامزدیِ مجلس، علاوه بر پرداخت 350 دلار، امضای شش معتمدِ محلِّ حوزه‌ی انتخابیّه نیز شرط نامزدی است. در کشور چین هم نامزد باید، یا عضو یکی از احزاب رسمی و قانونی یا تشکّل و گروهِ سیاسی خاصّی باشد، در غیر این صورت، دست کم ده نماینده‌ی حوزه‌ی انتخابیّه‌ی او باید صلاحیّتش را برای نامزدی تأیید کنند. (2)
در کشور یوگسلاوی، در صورتی که نامزد از سوی احزاب و گروههای سیاسی معرفی نشده باشد، ناچار است حمایت و امضای دست کم هزار نفر را ارائه کند و در صورتی که حوزه‌ی انتخابیه‌ی او بیش از یک میلیون رأی دهنده باشد، لازم است دست کم 2500 نفر رأی دهنده صلاحیتش را تأیید کنند. در کشور اکوادور، حمایت دست کم 1/5 درصد از رأی دهندگان، پیش شرط نامزدی در انتخابات است. (3) در آلمان برای نامزدهایی که در حوزه‌های کوچکِ محلّی داوطلب نمایندگی هستند، در صورتی که از سوی حزبی معرفی نشده باشند جمع آوری دست کم دویست امضا از رأی دهندگان ضروری است و احزابی که کمتر از پنج کرسی در مجلس ملی این کشور را دارند، باید سندی مبنی بر حمایت دویست نفر از رأی دهندگان ارائه کنند. در انتخابات ایالتی که مبتنی بر ارائه‌ی فهرست از سوی احزاب سیاسی است، افراد مستقل نمی‌توانند نامزد نمایندگی شوند، احزابی که کمتر از پنج کرسی در مجلس ملّی دارند باید حمایت 1/1000 از رأی دهندگان ایالت را به دست آورند. (4)
در کشور آلبانی، امضای چهارصد نفر از شهروندان، یکی از شروط نامزدی نمایندگی است. رئیس هیئت نمایندگی آلبانی در کنفرانس تأسیسی اتحادیه‌ی بین المجالس کشورهای اسلامی در تهران، این شرط را وسیله ای برای جلوگیری از نامزدی افراد غیرِ جدّی می‌داند. (5)

پیش گزینش و انتصاب داوطلبان به عنوان نامزد

در برخی از کشورها، نامزدی افراد در دو مرحله صورت می‌گیرد. در مرحله‌ی نخست، همه‌ی داوطلبان به شورای ویژه یا شورای حزبی معرفی می‌شوند و تنها افرادی که شورا یا حزب مذکور به عنوان نامزد منصوب می‌کند، حق شرکت در رقابت انتخاباتی را دارند.
در کشور کوبا، این انتصاب در مرحله‌ی نخست از سوی مجلسی در شهرها صورت می‌گیرد. مجلس یا کمیسیون مربوط، مرکّب از نمایندگانِ اقشار مختلف (کارگران، زنان، جوانان، دانشجویان، کشاورزان و اعضای کمیته‌ی دفاع از انقلاب) است. کمیسیون ملّی بر اساس تعهّدِ انقلابی، وطن پرستی، شایستگیهای فردی و ... فهرست نهایی نامزدها را اعلام می‌کند. (6)
در کشور امریکا هم مردم تنها به نامزدهایی که پیشاپیش از سوی برگزیدگان احزاب انتخاب شده اند و به عنوان نامزد، در موارد یادشده، توسط گروههای خاصّی که به این منظور تشکیل شده اند، صورت می‌گیرد. امّا در بسیاری از کشورها، این انتصاب به وسیله‌ی احزاب سیاسی انجام می‌شود و نامزدهای مستقل حق شرکت در انتخابات را ندارند. در کشور آلمان برای انتخابات در سطح ایالتها (لاندر)، رقابت انتخاباتی میان احزابی است که مدتها قبل فهرستهای خود را به مسئولان انتخاباتی، اعلام کرده اند.
در کشور هلند، تنها احزاب سیاسی حقّ معرفی نامزد دارند و احزابی که در پارلمان کرسی ندارند، ناچار به پرداخت وثیقه هستند. در کشور جیبوتی، گویان، موزامبیک، گینه کوناکری، سیرالئون، اندونزی و بسیاری دیگر از کشورها، تنها احزاب سیاسی می‌توانند افرادی را به عنوان نامزد انتخاباتی منصوب کنند. (7) رئیس مجلس گویان می‌تواند که در این کشور، احزاب سیاسی فهرستهای از پیش تعیین شده و به اصطلاح فهرست بسته را برای کل کشور تعیین می‌کنند و هر حزب، 52 نامزد برای کل کشور منصوب می‌کنند. مردم تنها حق دارند از میان احزاب مختلف، حزب مورد نظر خود را انتخاب کنند و برای اطمینان بیشتر و جلوگیری از اشتباه، لازم است احزاب سیاسی نشانِ ویژه حزبِ خود را روی تعرفه‌های انتخاباتی چاپ کنند تا بیسوادها، احزاب را به اشتباه نگیرند. (8) در بسیاری از کشورهای اروپای غربی، احزاب سیاسی بازیگر اصلیِ صحنه‌ی انتخابات هستند و نامزدهای انتخاباتی نخست توسط کمیته‌های حزبی و در بسیاری از موارد، توسط رهبران حزب تعیین می‌شوند.
دموکراسی حزبی همان گونه که میخلز چندین دهه‌ی قبل اعلام کرده بود، در درون خود نوعی الیگارشی و دست کم نخبه گرایی را به همراه دارد. بیان مثالی می‌تواند این مسئله را بخوبی روشن کند. کم نیستند کشورهایی که نظام انتخاباتی تناسبی را پیشه‌ی خود ساختند و احزاب سیاسی به تناسب آرای خود، صاحب کرسی نمایندگی در مجلس می‌شوند. انتخابات در این کشورها با ارائه‌ی فهرستهای از پیش تعیین شده و بسته از سوی احزاب سیاسی صورت می‌گیرد. رأی دهندگان ناچارند از بین فهرستهای بسته، یکی از فهرستها را انتخاب کنند. هنگام شمارش آرا، به هر یک از فهرستها به تناسب آرای اخذ شده، درصدی از کرسیها اختصاص می‌یابد، درصد یادشده، به ترتیب، از نفر اوّلِ فهرست به بعد، بین هر فهرست تقسیم خواهد شد. بنابراین فهرستی که ده درصد آرا را کسب کرده است، راهی مجلس نمایندگی می‌شود.
در چنین حالتی قبل از شروع انتخابات و بعد از نهایی شدن فهرستها، بخوبی می‌توان درصدِ قابل توجّهی از صاحبان کرسیهای نمایندگی را پیش بینی کرد. چرا که احزاب مهمّ این کشورها، کم و بیش طرفداران ثابتی دارند و دست کم با ضریب اختلاف ده درصد می‌توان درصد آرای هر حزب را گمانه زنی کرد. بدین ترتیب، کافی است قبل از برگزاری انتخابات، فهرستها را کنار هم قرار داد و با توجّه به درصدِ احتمالی آرای هر فهرست، می‌توان به تعیین نفرهای قطعی و نفرهای احتمالی و بازنده‌ی قطعی هر فهرست پرداخت.
حزبی که همواره بیست درصدِ آرا را در کشور داراست، بیست درصد اوّل فهرستش وارد مجلس خواهد شد و از بیست تا سی درصد اوّل، امید کمی برای پیروزی دارند. از سی درصد به پایین، هیچ امیدی برای راهیابی به مجلس نداشته و حضورشان در فهرستها جنبه‌ی تشریفاتی دارد.
به عبارت دیگر، در این کشورها درصدِ قابل توجهی از نمایندگان، پیشاپیش توسط رهبران حزبی منصوب می‌شوند و از حکومت اکثریت، جز شکل ظاهری چیزی باقی نمی‌ماند.

حذف نامزدهای غیرجدی از طریق وثیقه گذاری

کاهش تعداد نامزدها، بویژه نامزدهای غیرجدی، هدف اصلی قانونگذاران انتخابات را در کشورهای مختلف تشکیل می‌دهد. همان گونه که پیشتر گفته شد، در بسیاری از کشورها، نامزدها پیشاپیش توسط احزاب، کمیسیونهای ویژه و جمعی از نمایندگان یا رأی دهندگان منصوب می‌شوند. برخی از کشورها راه سوّمی در پیش گرفته اند، در این کشورها نامزدها موظفند مبلغی را به عنوان وثیقه نزد مسئولان مربوط قرار دهند. وثیقه‌های سپرده شده، در پاره ای از کشورها با توجه به نتیجه‌ی انتخابات و در صورتی که نامزد درصدی از آرا را کسب کند، به او بازگردانده می‌شود و در برخی دیگر از کشورها، وثیقه‌ها جهت هزینه‌های انتخابات ضبط و به هیچ وجه مستردّ نمی‌شود.
مبلغ وثیقه در کشورهای مختلف، متفاوت است. در کشور استرالیا، علاوه بر جمع آوری امضا، مبلغ 350 دلارِ استرالیا به عنوان وثیقه، شرط است. در جمهوری چک، علاوه بر اینکه نامزدی از سوی احزاب سیاسی که دست کم 10000 عضو دارند، تعیین می‌شود، مبلغ 200000 kcs به ازای هر منطقه، توسط احزاب سیاسی پرداخت می‌شود که در شرایط خاصی قابل بازپرداخت است. (9) مبلغ وثیقه در ژاپن، 3000000 ین برای نامزدها و 6000000 ین برای احزاب و گروههای سیاسی است. در هندوستان 10000 روپیه به عنوان وثیقه دریافت می‌شود که در صورت کسب 1/6 آرای حوزه‌ی انتخابیه، قابل بازپرداخت است. در غیر این صورت، مبلغ دریافتی ضبط خواهد شد. (10)

در کشورهای دیگر مانند هلند، هزار گیلدری، در بورکینافاسو، ده میلیون فرانک سفا، به عنوان وثیقه دریافت می‌شود.

هم سنجی شرایط نامزدی برای انتخابات مجلس نمایندگان

کشور	سن	شرایط نامزدی
آفریقای جنوبی آلمان     استرالیا اکوادور امریکا ایران برزیل بوسنی و هرزگوین پاراگوئه جمهوری چک   جمهوری دموکراتیک خلق کره جمهوری دومنیکن   جمهوری عربی سوریه جمهوری مقدونیه   چین   دانمارک   ژاپن سنگال سوئد سوئیس فرانسه فیلیپین کامبوج کلمبیا کوبا   کوستاریکا لهستان ماداگاسکار مالتا موریتانی موناکو ونزوئلا هلند هندوستان   یوگسلاوی	25 18     18 30 25 30 21 18 25 21 17   25   25 18   18   18   30 25 18 18 35 25 21 25 18   21 18 21 18 35 25 21 18 25   18	بدون شرایط ویژه 200 اعلام حمایت از طریق جمع آوری امضا برای مستقلان و احزابی که کمتر از 5 کرسی در مجلس دارند. در انتخابات ایالتی (حزبی)، حمایت /01 0 رأی دهندگان حوزه ی ایالتی، برای احزابی که کمتر از 5 کرسی در مجلس دارند. معرفی توسط احزاب سیاسی معرفی توسط 6 رأی دهنده خاص وثیقه 350 دلار، قابل بازپرداخت به شرط به دست آوردن دست کم %4 آراء معرفی توسط احزاب سیاسی انتصاب به نامزدی در انتخابات اوّلیه ی احزاب سیاسی به شرط تأیید توسط شورای نگهبان و شورای نظارت عضویت در احزاب رسمی و قانونی کشور نامزدی مستقل به شرط حمایت دست کم 500 رأی دهنده معرفی از سوی احزاب سیاسی، دست کم با 10000 رأی دهنده در گذشته معرفی توسط احزاب یا گروههای به رسمیت شناخته شده معرفی از سوی احزاب سیاسی با وثیقه ی kcs 200000 به ازای هر منطقه، قابل بازپرداخت در شرایط خاص، تنها احزابی که دست کم 10000 عضو یا حامی دارند، حق معرفی نامزد دارند. معرفی توسط احزاب یا گروههای سیاسی و اجتماعی برگزاری میتینگ، دست کم با 100 رأی دهنده و امضای نیمی از این تعداد. برگزای میتینگ، دست کم با 100 رأی دهنده و امضای نیمی از این تعداد. معرفی توسط احزاب سیاسی، انتصاب نامزد توسط کنگره ی حزبی، حمایت توسط گروهها وتشکّلهای شناخته شده و رسمی، نامزدهای مستقل با حمایت 1/5% از رأی دهندگان حوزه ی انتخابیه. شرایط عمومی معرفی توسط احزاب سیاسی و 200 امضا برای نامزدهای مستقل در حوزه های محلی (انتخابات اکثریّتی). 1000 امضا برای فهرستها در حوزه های بزرگ (انتخابات تناسبی). معرفی از سوی احزاب سیاسی معرفی از سوی تشکلّهای مدنی معرفی توسط ده نماینده معرفی توسط احزاب سیاسی نامزدهای مستقل به شرط جمع آوری 200 امضا و بازپرداخت به شرط احراز %10 آراء وثیقه ی 3000000 ین، برای نامزدهای مستقل، قابل بازپرداخت در شرایط خاص وثیقه ی قابل بازپرداخت درصورتی که حزب، دست کم یک کرسی را کسب کند. شرایط عمومی شرایط عمومی معرفی توسط احزاب سیاسی و وثیقه ی 200 فرانک - معرفی توسط احزاب سیاسی بدون شرایط خاص معرفی از سوی مجلس مخصوص، شامل (کارگردان، زنان، جوانان، دانشجویان، کشاورزان، اعضای کمیته‌ی دفاع از انقلاب) تأیید افراد پیشنهادی توسط کمیسیون ملی نامزدها برای تعهد انقلابی، شایستگی و وطن پرستی. بدون شرایط خاص معرفی توسط احزاب سیاسی وثیقه ی 6000000 ین برای احزاب و گروهها به ازای هر نامزد حزبی معرفی توسط چهل رأی دهنده ی ثبت نام شده وثیقه ی 100 دلار آمریکا قابل بازپرداخت به شرط کسب /1 0آرای حوزه. - - معرفی توسط احزاب سیاسی و حمایت 10 رأی دهنده ی باسواد با سنّ بیش از 21 سال که تمامی شرایط تأسیس یک حزب سیاسی را داشته باشند. معرفی توسط احزاب و وثیقه به مبلغ 1000 گلیدز برای احزابی که فاقد کرسی در پارلمان هستند. معرفی توسط یک نامزد برجسته مانند نامزدهای حزبی یا 10 نامزد مستقل، وثیقه ی 10000 روپیه قابل بازپرداخت در صورت کسب بیش از  آرای حوزه ی انتخابیه. معرفی توسط احزاب یا گروهی از شهروندان حمایت 1000 رای دهنده در حوزه هایی با جمعیت کمتر از یک میلیون نفر و حمایت 2500 رأی دهنده در حوزه هایی با بیش از یک میلیون نفر جمعیت

مأخذ: chronicle of parliamentary Elections volume 32, 1999

پی‌نوشت‌ها:

1. chronicle of parlimentary election, volume 32, 1999, p.75.
2. FARELL David M., MACALLISTER, «Legislative recrutiment to upper Houses: The Australian senate and House of Representatives». The Journal of Legislative studies, v. 1(2), 1995, pp.243-263.
3. chronique des élections et de l"évolution parlementaires, 28 (ler Juillet 1993-30 Juin 1994), Genève, 1994, p. 21.
4. KIMMEL Adolf., Les élections au Bundestag et la situation actuel, pouvoirs, v. 19 (73), 1995, pp. 177-196.
5. مصاحبه با رئیس هیئت نمایندگی آلبانی، اردیبهشت 78.
6. Chronicle of parlimentary ..., op.cit.
7. Chronicle of parlimentary Elections, 32 (1 January- 31 Decembre 1998), Geneva, 1999.
8. مصاحبه با رئیس مجلس گویان، اردیبهشت 78.
9. Chronicle of ..., v. 32, op.cit.
10. Ibid.

منبع مقاله :
ایوبی، حجت الله؛ (1382)، اکثریت چگونه حکومت می‌کنند، تهران: انتشارات سروش، چاپ دوم