افسر ارتش عثمانی، آبازه حَسَن پاشا

آبازه حَسَن پاشا، یا ابازه،‌ اباظه (مق‌ 1069ق/1659م)، از افسران ارتش عثمانی. وی پس از آنكه در دستگیری حیدر اوغلو (ه‌ م) شورشی ترك توفیق یافت، به عنوان پاداش به ریاست قبایل تركمان در آناطولی برگزیده شد. بعد از مدتی از این مقام بركنار گشت، اما تمرد كرد و با نیروهای زیر فرمان خویش، ناحیه‌ای میان گرده و بولو را گرفت و «قاطرچی اوغلو» را كه سابقة راهزنی داشت و پس از مدتی به خدمت دولت درآمده و در این هنگام در رأس گروهی به جنگ وی فرستاده شده بود، شكست داد و سرانجام با اشغال مجدد منصب ریاست تركمانان آناطولی، به اطاعت از حكومت مركزی تن در داد. چندی بعد به علت شكایات بسیاری كه برضد او مطرح گشت، در «یِدّی قُلّه» (هفت برج) زندانی شد. در 1062ق/1652م زمانی كه بهایی افندی (ه‌ م) به عنوان شیخ‌الاسلام برگزیده شد، به وساطت وی از زندان رهایی یافت و حكومت اوخْری (ه‌ م) به او واگذار گشت. در ذیحجة 1064/ اكتبر 1654، اِبْشیر پاشا كه از قوم آبازه بود به صدارت عظمی رسید (عمر فاروق، 312؛ عثمان‌زاده، 100). وی آبازه حسن را به نزد خویش خواند و او تا لحظة اعدام ابشیر پاشا نسبت به وی وفادار ماند و پس از آن به آسیای صغیر بازگشت و بار دیگر عنوان ریاست تركمانان را به خود اختصاص داد (1065ق/1655م). آبازه حسن پس از این دوران در حلب سكونت گزید و در اثر رفتار ستمگرانه‌ای كه در پیش گرفت، خلق بسیاری را از خویش ناخشنود ساخت، تا جایی كه دیوان خلیفه تصمیم به تبعید او گرفت، اما سلیمان پاشا صدراعظم، او را در مقام خود ابقا كرد و نیز دفاع از بُغاز داردانل را برعهدة او قرار داد. وی در 1066ق/1656م حكمران دِیاربَكر شد و دو سال پس از آن، بار دیگر به شورش برخاست و خواستار عزل صدراعظم محمد پاشا كوپرولو گشت و در رأس لشكری بزرگ به پیشروی پرداخت و بورسه را تهدید كرد و مرتضی پاشا را كه به مقابله با او فرستاده شده بود، در نزدیكی ایلغین به سختی شكست داد (25 ربیع‌الاول 1069/11 دسامبر 1658م) (یورت آنسیكلوپدیسی، 1/266)، اما سپس فریب خورد و برای مذاكره دربارة شرایط تبعیت از حكومت مركزی به حلب رفت و در آنجا به ترفند كشته شد (محبی، 2/79؛ ایوانسرایی، 150).
مآخذ: احمد رفعت، لغات تاریخیه و جغرافیه،‌ استانبول، 1299ق، 1/5؛ امین، حسن، الموسوعة الاسلامیة، بیروت، دارالتعارف، 1975م، 1/195؛ اوزون چارشیلی، اسماعیل حقی، عثمانلی تاریخی، آنكارا، انجمن تاریخ بزرگ، 1983م، 3/319ـ320؛ ایوانسرایی، حافظ حسین، وفیات السلاطین، به كوشش فخری چ، درین، استانبول، ادبیات فاكولته سی مطبعه سی، 1978م؛ ترك آنسیكلوپدیسی؛ دائرةالمعارف اسلام؛ عثمان‌زاده، احمد تایپ، حدیقةالوزراء، استانبول، 1271ق، ص 99؛ عمر فاروق بن محمد مراد، تاریخ ابوالفاروق، استانبول، 1332ق، 6/154ـ 168، 250،‌250ـ267، 308ـ317،‌ 7/124ـ140؛ قاموس الاعلام (تركی)؛ محیی، محمدامین، خلاصةالأثر فی اعیان القرن الحادی عشر، قاهره، المطبعة المصریة، الوهبیة، 1284ق؛ یورت آنسیكلوپدیسی.
منبع مقاله :
دانشنامه ی جهان اسلام، زیر نظر سید مصطفی میرسلیم، تهران، بنیاد دائره المعارف اسلامی، نشر کتاب مرجع، چاپ سوم، 1386