ويژگيهاي حديث شيعه
نويسنده:علي نصيري
منبع:حديث شناسي
منبع:حديث شناسي
ادوار تاريخي حديثِ شيعه از چهار جهت با ادوار تاريخي حديثي اهل سنت متفاوت است كه عبارتند از:
1. درنخستين دوره از ادوار حديثي اهل سنت؛ يعني دورة ممانعت از تدوين حديث ، ممناعت حديث از سوي پيامبر ـ صلي الله عليه و آله وسلم ـ و اهل بيت ـ عليهم السّلام ـ و نيز محدّثان شيعه محكوم بوده و محققان شيعه آن را دستآويزي براي اهداف سياسي خلفا و مخالفت با اهل بيت ـ عليهم السّلام ـ ارزيابي كردهاند، از اين رو عصري با عنوان دورة ممانعت با تدوين حديث در تاريخ حديث شيعه يافت نميشود.
به عبارت روشنتر تاريخ حديث شيعه تا عصر رسالت و امامت از اتصال كاملي برخوردار بوده و هيچ حلقهاي از آن نيفتاده است. به همين دليل نخستين دورة تاريخي حديث شيعه را نخستين نگاشتههاي حديثي تشكيل ميدهد، البته با اين تفاوت كه نخستين نگاشتههاي حديثي اهل سنت حداقل يك سده با عصر رسالت فاصله دارد، اما نخستين نگاشتههاي حديث شيعه با عصر رسالت و امامت كاملاً متّصل است.
2. گردآوردندگان جوامع حديثي اولية اهل سنت آنها را براساس سنت شفاهي فراهم آوردند. در حقيقت بخاري و مسلم از روي شنيدههاي روايي كه از طريق اساتيد به آنان منتقل شد به تدوين صحيحين پرداختند، اما گردآورندگان جوامع اولية حديثي شيعه با سنّّت مكتوب روبرو بودهاند كه ما آن را با عنوان اصول اربعمأة ميشناسيم و از آن با عنوان شكلگيري ميراث روايي شيعه در قالب اصول اربعمأة و دورة دوم از ادوار تاريخ حديث شيعه ياد ميكنيم. اين دوره از اختصاصات تاريخ حديث شيعه است.
3. با توجه به اتصال حلقه های حديث شيعه و نيز تكيه داشتن آن بر سنت مكتوب و نظارت اهل بيت ـ عليهم السّلام ـ بر عموم مكتوبات حديثي، پديدة وضع و جعل در مقايسه با حديث اهل سنت، به صورت محدودي در حديث شيعه راه يافته است. اين امر پيراستن منابع روايي شيعه از احاديث جعلي را از نگاه محدّثان شيعي در مقايسه با آنچه از نگاه محدثان اهل سنت مشهود است، با ضرورت كمتري مواجه ساخته و بدين خاطر ما به دورة تنقيح جوامع روايي در تاريخ حديث شيعه برنميخوريم. هرچند تلاشهايي محدود؛ هم چون تدوين كتاب «الأخبار الدخيلة» از علامه شوشتري در دوران معاصر انجام گرفته و خود بر ضرورت پيراسته ساختن كامل ميراث روايي شيعه پاي ميفشريم.
4. بايد اذعان كرد كه دانشهاي تخصصي حديث؛ همچون اصطلاحات حديثي، براي برخورد با بحرانها و ضعفهاي سندي و متني روايات بيشتر در بستر تاريخ حديث اهل سنت شكل گرفته و آنچه در تاريخ شيعه انجام گرفته ناظر به تحقيقات عالمان اهل سنت است و براي پر كردن خلاء اين دانشها در فرهنگ شيعي بوده است. البته علم رجال و فقه الحديث از اين امر مستثناست. از اينرو در بررسي ادوار تاريخ حديث شيعه دورهاي را براي شكلگيري اين دانشها اختصاص ندادهايم. بر اين اساس ادوار تاريخ حديث شيعه را به هشت دوره به شرح ذيل ميتوان تقسيم كرد:
الف. فراهم آوردن نخستين نگاشتههاي حديثي؛
ب. شكلگيري ميراث روايي شيعه در قالب اصول اربعمأة؛
ج. دورة تدوين جوامع اولية حديثي شيعه ؛
د. دورة تكميل جوامع حديثي؛
هـ. دورة تبيين جوامع روايي؛
و. دورة تنظيم جوامع روايي؛
ز. دورة ركود دانشهاي حديثي؛
ح. دورة شكوفايي علوم حديث؛
1. درنخستين دوره از ادوار حديثي اهل سنت؛ يعني دورة ممانعت از تدوين حديث ، ممناعت حديث از سوي پيامبر ـ صلي الله عليه و آله وسلم ـ و اهل بيت ـ عليهم السّلام ـ و نيز محدّثان شيعه محكوم بوده و محققان شيعه آن را دستآويزي براي اهداف سياسي خلفا و مخالفت با اهل بيت ـ عليهم السّلام ـ ارزيابي كردهاند، از اين رو عصري با عنوان دورة ممانعت با تدوين حديث در تاريخ حديث شيعه يافت نميشود.
به عبارت روشنتر تاريخ حديث شيعه تا عصر رسالت و امامت از اتصال كاملي برخوردار بوده و هيچ حلقهاي از آن نيفتاده است. به همين دليل نخستين دورة تاريخي حديث شيعه را نخستين نگاشتههاي حديثي تشكيل ميدهد، البته با اين تفاوت كه نخستين نگاشتههاي حديثي اهل سنت حداقل يك سده با عصر رسالت فاصله دارد، اما نخستين نگاشتههاي حديث شيعه با عصر رسالت و امامت كاملاً متّصل است.
2. گردآوردندگان جوامع حديثي اولية اهل سنت آنها را براساس سنت شفاهي فراهم آوردند. در حقيقت بخاري و مسلم از روي شنيدههاي روايي كه از طريق اساتيد به آنان منتقل شد به تدوين صحيحين پرداختند، اما گردآورندگان جوامع اولية حديثي شيعه با سنّّت مكتوب روبرو بودهاند كه ما آن را با عنوان اصول اربعمأة ميشناسيم و از آن با عنوان شكلگيري ميراث روايي شيعه در قالب اصول اربعمأة و دورة دوم از ادوار تاريخ حديث شيعه ياد ميكنيم. اين دوره از اختصاصات تاريخ حديث شيعه است.
3. با توجه به اتصال حلقه های حديث شيعه و نيز تكيه داشتن آن بر سنت مكتوب و نظارت اهل بيت ـ عليهم السّلام ـ بر عموم مكتوبات حديثي، پديدة وضع و جعل در مقايسه با حديث اهل سنت، به صورت محدودي در حديث شيعه راه يافته است. اين امر پيراستن منابع روايي شيعه از احاديث جعلي را از نگاه محدّثان شيعي در مقايسه با آنچه از نگاه محدثان اهل سنت مشهود است، با ضرورت كمتري مواجه ساخته و بدين خاطر ما به دورة تنقيح جوامع روايي در تاريخ حديث شيعه برنميخوريم. هرچند تلاشهايي محدود؛ هم چون تدوين كتاب «الأخبار الدخيلة» از علامه شوشتري در دوران معاصر انجام گرفته و خود بر ضرورت پيراسته ساختن كامل ميراث روايي شيعه پاي ميفشريم.
4. بايد اذعان كرد كه دانشهاي تخصصي حديث؛ همچون اصطلاحات حديثي، براي برخورد با بحرانها و ضعفهاي سندي و متني روايات بيشتر در بستر تاريخ حديث اهل سنت شكل گرفته و آنچه در تاريخ شيعه انجام گرفته ناظر به تحقيقات عالمان اهل سنت است و براي پر كردن خلاء اين دانشها در فرهنگ شيعي بوده است. البته علم رجال و فقه الحديث از اين امر مستثناست. از اينرو در بررسي ادوار تاريخ حديث شيعه دورهاي را براي شكلگيري اين دانشها اختصاص ندادهايم. بر اين اساس ادوار تاريخ حديث شيعه را به هشت دوره به شرح ذيل ميتوان تقسيم كرد:
الف. فراهم آوردن نخستين نگاشتههاي حديثي؛
ب. شكلگيري ميراث روايي شيعه در قالب اصول اربعمأة؛
ج. دورة تدوين جوامع اولية حديثي شيعه ؛
د. دورة تكميل جوامع حديثي؛
هـ. دورة تبيين جوامع روايي؛
و. دورة تنظيم جوامع روايي؛
ز. دورة ركود دانشهاي حديثي؛
ح. دورة شكوفايي علوم حديث؛
(1).jpg "پیام تسلیت پرتال فرهنگی راسخون")
