بازتاب انقلاب اسلامی بر مسایل راهبردی قدرت های بزرگ
افزون بر این،پس از شکست امریکا در ویتنام (2) (1975) امریکا به دلیل مخالفت افکار عمومی خود دیگر توان مداخله ی نظامی علیه حرکت های انقلابی را در خود نمی دید.از این رو،نیکسون رییس جمهور امریکا در استراتژی جدیدی که به استراتژی دو ستونی (ستون نظامی ایران و ستون مالی عربستان) مشهور شد،با توجه به موقعیت استراتژیک خاص ایران،پتانسیل قدرت ایران،ویژگیهای شخصی محمدرضاشاه و این که ایران کشوری عربی نبود و از مناقشه اعراب و اسراییل فاصله داشت،شاه ایران را ژاندارم خود در منطقه کرد و در مدتی اندک قرارداد فروش میلیاردها دلار اسلحه را با ایران امضا نمود.(3) در این راستا،ایران به نیابت از امریکا شورشیان کمونیست ظفار در عمان را سرکوب،و از گسترش این حرکت کمونیستی طرفدار مسکو در شبه جزیره ی عربستان جلوگیری نمود.
وقوع انقلاب ایران ابتدا راهبردهای منطقه ای دو ابر قدرت را دستخوش تغییر کرد و سپس باعث تغییراتی در راهبردهای جهانی آنها شد.در رابطه با بلوک غرب،انقلاب اسلامی در کشوری که ژاندارم امریکا در منطقه خوانده می شد- یعنی کشوری که باید در مقابل حرکتهای ضد غربی بایستد- اتفاق افتاده بود و این امر از این رو بلافاصله یک خلأ آشکار قدرت در منطقه پدید آورد.در ضمن،ایران پس از پیروزی انقلاب از پیمان سنتو خارج شد و باعث فروپاشی آن گردید؛به گونه ای که بین پیمان های ناتو و سیتو فاصله افتاد.انقلاب که در کنار چاههای نفتی منطقه اتفاق افتاده بود اهمیت آن را دوچندان می کرد،خیلی زود در میان کشورهای منطقه- که مرکز مسلمانان و بویژه شیعیان در جهان است- انعکاس یافت؛بازتابی که باعث شد جهان غرب و دولتهای منطقه در هراس از وقوع تحولات مشابه ایران فروروند.در این اوضاع،غرب و بویژه امریکا برای جلوگیری از گسترش حرکت های انقلابی در کشورهای دیگر و حفظ منابع بین المللی خود بهره گیری از راهبردها و روشهای مختلفی را مورد توجه قرار داد.امریکا در دوره ی ریاست جمهوری جیمی کارتر در سال 1979 اعلام کرد که برای حفظ منافع خود یک نیروی واکنش سریع تشکیل می دهد؛امری که به معنای روی آوری مجدد امریکا به مداخله مستقیم نظامی بود.(4) امریکا در این دوره به اقدامات مهمی علیه ایران دست زد:محاصره ی اقتصادی حمله ی نظامی نافرجام طبس،طراحی کودتای نوژه،تحریک عراق به آغاز جنگ و همراهی با این کشور در طول جنگ علیه ایران و در نهایت (سیاست مهار ایران) از مهمترین این اقداماتند.(5)
امریکا با ترغیب به تشکیل شورای همکاری خلیج فارس در سال 1981،به تقویت بنیه ی نظامی این کشورها بویژه عربستان پرداخت.پرکردن خلأ قدرت در خلیج فارس مهمترین دلیل و مداخله نظامی روسها در افغانستان و ترش کشورهای حاشیه ی جنوبی خلیج فارس از محاصره شدن توسط کمونیستها یا کشورهای وابسته به اتحاد شوروی به سبب حضور روسها در یمن جنوبی،اتیوپی و افغانستان از عوامل دیگر این اقدام به حساب می آید.
در مورد بازتاب انقلاب اسلامی در مسایل راهبردی اتحاد شوروی باید گفت با پیروزی انقلاب اسلامی امنیت داخلی و منافع جهانی این کشور تحت الشعاع قرار گرفت.اندیشه ی انقلابی به رغم کنترل شدید سازمان های امنیتی،از دیوارهای آهنین گذشت و بر جمهوری های مسلمان نشین اتحاد شوروی تأثیر گذارد.افزون بر این،انقلاب اسلامی با تغییر ایدئولوژی و ماهیت حرکتهای انقلابی در جهان اسلام- که بسیاری از آنها پیش تر کمونیستی بودند یا گرایش به شوروی داشتند- نفوذ بین المللی اتحاد شوروی را تضعیف کرد.از این رو،یکی از عوامل فروپاشی شوروی را باید بازتاب انقلاب اسلامی دانست. مقاومت سرسختانه مردم افغانستان در مقابل هجوم شوروی به آن کشور،که جهاد با کفار خوانده شد،و شکست روسها که با الهام از انقلاب اسلامی ایران صورت گرفت نیز در فروپاشی اتحاد شوروی نقش داشت.
پی نوشت ها:
1.Containment
2. پس از شکست فرانسوی ها در دِیِن بِیِن فو در 1954 و کسب استقلال ویتنام شمالی و سپس خروج فرانسوی ها از ویتنام،امریکایی- ها آرام آرام وارد ویتنام جنوبی شدند تا از طریق مبارزه ی نظامی و نبرد تبلیغاتی- که نبرد روانی علیه قلبها و اذهان ویتنامی ها نام گرفت- از سلطه کمونیستها بر ویتنام جنوبی و شبه جزیره هند و چین جلوگیری کنند،اما همراهی مردم با مبارزان ویتنامی و نیز همراهی دولت های شوروی و چین با آنها امریکایی ها را با شکستی تلخ مواجه ساخت.
برای آگاهی بیشتر بنگرید به: رابرت.دبلیو.چندلر،یورش های تبلیغاتی امریکا در جنگ ویتنام،ترجمه ی مصطفی ملکوتیان،تهران،جهاد دانشگاهی دانشگاه تهران،1372.
3. در مجموع از سال 1950 تا زمان سقوط شاه،ایران قراردادهای خرید تجهیزات و خدمات نظامی به ارزش 20 میلیارد دلار با امریکا امضا کرده بود.البته خرید سلاحهای پیشرفته و گران قیمت بیشتر به بعد از گران شدند قیمت نفت باز می گردد.طبق گزارش کمیته ی خارجی سنای امریکا،بودجه ی دفاعی ایران از 880 میلیون دلار در سال 1349 (1970) به 3680 میلیون دلار در سال 1353(1974) و 9400 میلیون دلار در سال 1356 (1977) جهش نمود:
Shahin Mossavar Rahmani,The Iranian Revolution and it,s Theoretical Implications,AnnArbor:U.M.I. 1989,pp 110-111
به نوشته ی یکی از منابع،ایران در سال های 1972 تا 1976 به ترتیب1/519 ،4/157/2،2/373/4،2021 و 7/458/1 میلیون دلار از امریکا اسلحه خرید. (ابراهیم سنجر،نفوذ امریکا در ایران،ص118.)
4. در این خصوص کارتر در سال 1980 در پیامی به کنگره ی چین گفت: (هراقدامی از سوی هر قدرت خارجی برای دستیابی به کنترل منطقه ی خلیج فارس،به عنوان حمله به منافع حیاتی آمریکا به شمار آمده و چنین حمله ای با هر وسیله ی لازمی- ازجمله نیروی نظامی- دفع خواهد شد.) (دفتر مطالعات سیاسی بین المللی،مجموعه مقالات سیمنار بررسی خلیج فارس،ص81.)
5. در حمله نظامی امریکا به طبس،118 آمریکایی مجهز به شش فروند هواپیما C-130 و دو فروند هواپیمای آواکس،هشت فروند هلی کوپتر،مسلسل های دستی و موتورسیکلت شرکت داشتند.در این واقعه هشت امریکایی کشته شدند که با تلاش بورگه و ویلالون- که به وکلای فرانسوی مشهور بودند و مرتب با قطب زاده تماس داشتند- به آمریکا منتقل شدند.چارلی بکویث،نیروی دلتا،ترجمه رضا فاضل زرندی،ص103-141.هم چنین بنگرید به: یوسف مازندی،ایران ابرقدرت قرن؟،به کوشش عبدالرضا هوشنگ مهدوی،ص13-16.نیز برای ملاحظه ی نقش امریکا در طرح ریزی کودتای نوژه ر.ک: مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی وزارت خارجه،کودتای نوژه،ص 37 ، 108 و 115.)
برای مطالعه ی نقش امریکا در آغاز جنگ عراق علیه ایران ر.ک:منوچهر محمدی،(علل و عوامل بروز جنگ تحمیلی)،جنگ تحمیلی (مجموعه مقالات)،ص9 و 151؛مجید مختاری،(تجزیه و تحلیل مقطع زمینه سازی جنگ ایران و عراق)،جنگ تحمیلی،ص102؛(روابط پنهانی ایالات متحده و عربستان سعودی؛اسلحه،نفت،عراق،ایران) ترجمه ی بهمن همایون،اطلاعات سیاسی-اقتصادی ،سال هفتم شماره ی 71-72،مرداد و شهریور 1372،ص64-71.
نیز برای ملاحظه ی سیاست مهار ایران و محدودیتها و نتایج آن بنگرید به: امیری،مجتبی،(ایران و امریکا،نگاهی دیگر)،اطلاعات سیاسی- اقتصادی،سال 1374،شماره ی 95-96؛متقی،ابراهیم،(دستورالعمل اجرایی کلینتون:مهار ایران یا به دلیلی دیگر؟)،راهبرد،بهار 1374، شماره ی 6؛(بررسی روابط ایران و ایالات متحده ی امریکا،یاست مدار دوجانبه و پیامدهایش.)،مجله سیاست خارجی،سال 1374،شماره ی 4؛متقی،ابراهیم،(محدودیت های امریکا در روند دست یابی ایران به تکنولوژی پیشرفته(،مجله سیاست دفاعی،سال اول،شماره ی 3 و 4 ، 1372.
