نویسنده: محمد علی قاسمی
تبعیض بین فرزندان، می‌تواند پیامدهای ناگواری بر روح و رفتار فرزندان داشته باشد. گاه والدین به دلیل سنّ کودک، جنس، رفتار فرزند، موفقیت‌های یکی از فرزندان، میان او و دیگر فرزندان فرق می‌گذارند و او را بیشتر از دیگران در کانون توجه و لطف قرار می‌دهند.
البته، باید، کار نیک را ارج نهاد؛ اما، این ارج نهادن به تبعیض مبدل نگردد؛ زیرا، اعتماد بچه‌ها از پدر یا مادر سلب می‌شود، افزون بر این که آتش حسادت، کینه و دشمنی را در بین فرزندان شعله ور می‌سازد.
پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) می‌فرماید:
«اتَّقُوا اللهَ واعدِلُوا بینَ اولادِکُم کَما تُحِبُّونَ أن یَبَرُّوکُم»؛
از خدا بترسید و بین فرزندانتان با عدالت رفتار کنید؛ همان گونه که دوست دارید، آنان به شما نیکی کنند. (1)
در سخنی دیگر می‌فرماید: همان گونه که شما حق دارید که آنان به شما نیکی نمایند، آنان نیز بر شما حق دارند که بین ایشان عادلانه رفتار کنید. (2)
اگرچه دوست داشتن امری قلبی و درونی است و گاه دلایل موجّه دارد، گاه به دلیل جلوگیری از پیامدهای آن نباید آن را اظهار کرد و یا باید به دور از چشم دیگر فرزندان اظهار شود. به این حدیث توجه کنید تا اهمیت مطالب یاد شده را به خوبی درک کنید و در عمل به آن کوشا باشید.
امام صادق (علیه السلام) می‌فرماید: پدرم امام باقر (علیه السلام) فرمود:
به خداوند سوگند! من گاهی با یکی از فرزندانم بیشتر نرمی و مدارا می‌کنم؛ او را بر زانو می‌نشانم و به شیرین کاری با او می‌پردازم و از او تعریف می‌کنم، در حالی که می‌دانم حق با دیگر فرزندانم است؛ اما، از این ترس دارم که مبادا ماجرای حضرت یوسف و آنچه برادرانش با او کردند تکرار شود؛ در حقیقت، خدای متعال این سوره را برای درس عبرت نازل فرمود که برخی از فرزندان ما به برخی دیگر حسد می‌ورزند؛ همان گونه که برادران یوسف بر او حسادت و ستم ورزیدند. (3)
بر اساس این حدیث اگرچه امام (علیه السلام) برخی از فرزندانش را بیشتر دوست دارد، برای جلوگیری از پیامدهای منفی تبعیض میان فرزندان، از ابراز آن اجتناب می‌نماید.
عدالت میان دختر و پسر
هنوز هم ریشه‌های اعتقادات جاهلیت در برخی انسان‌ها دیده می‌شوند، آنان که پسر را بر دختر ترجیح می‌دهند و گاه در مقابل دختر خود این تبعیض را ابراز می‌کنند، عمل نادرستی را مرتکب می‌شوند؛ پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) نسبت به این گونه تبعیض‌ها حسّاس بودند و از آن پرهیز می‌دادند.روزی رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) با یاران خود سخن می‌گفت؛ پسر بچه‌ای آمد و پدر خود را در میان جمع پیدا کرد و به سوی او رفت؛ پدر دستی بر سرش کشید و او را بر زانوی راست خود نشاند؛ پس از اندکی دختر خردسال همان مرد آمد و به سوی پدر رفت، وقتی نزدیک پدر رسید، دستی بر سرش کشید و او را در کنار خود بر زمین نشاند.
رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) با دیدن این رفتار مرد، فرمود: چرا او را بر زانوی چپ خود ننشاندی؟ آن مرد دخترش را بر زانوی چپ خویش نشاند؛ رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: اکنون عدالت را رعایت کردی. (4)
عدالت در بوسیدن فرزندان
بی‌شک تا کنون دیده‌اید، وقتی بچه‌ای را می‌بوسید، کودک دیگری که این صحنه را می‌بیند حسّاس می‌شود، زیرا، بوسیدن را نشانه توجه و محبت می‌داند، از این رو پیشوایان معصوم (علیهم السلام) از پیروان خود می‌خواهند که در بوسیدن فرزندان نیز عدالت را رعایت کنند. (5)پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود:
«إِنَّ اللهَ تَعالی یُحِبُّ أن تَعدِلُوا بَینَ أولادِکُم حتی فی القُبلِ»؛
همانا خداوند متعال دوست دارد که بین فرزندان حتی در بوسیدن نیز عدالت را رعایت کنید. (6)
به هر کار در بین اولاد خویش *** سزاگر ره عدل گیری تو پیش
بدانسان که در بوسه و خنده نیز *** ز تبعیض بسی در گریز
روزی، پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) نظاره کردند که شخصی دو فرزند خود را به همراه داشت؛ یکی را بوسید و دیگری را نبوسید؛ رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به او فرمودند: چرا بین دو فرزندت عدالت و برابری را رعایت نکردی؟!
عدالت در هدیه دادن به فرزندان
از نگاه اسلامی هدیه دادن، بسیار نیکو شمرده شده است و آثار و فوایدی بر آن مترتب می‌شوند، در احادیث آمده است که هدیه دادن محبت را زیاد می‌کند و کینه‌ها را از بین می‌برد و مهر و محبت دیگران را جلب می‌کند. (7)هدیه دادن به کودکان دارای آدابی ویژه است، از آن جا که کودکان روح حسّاس‌تری دارند، در هدیه دادن به آن‌ها نیز باید بیشتر دقت کرد. تبعیض در مقدار، شکل و اندازه‌ی هدیه باعث حسادت و کینه توزی میان فرزندان می‌گردد.
پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) می‌فرماید: در هدیه دادن بین فرزندان خود به عدالت رفتار کنید؛ همان گونه که دوست دارید که آنان در نیکی ولطف با شما به عدالت رفتار نمایند. (8)
آن گاه که همسر بشیر به شوهر خود گفت: بنده‌ای به فرزندم ببخش و رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) را بر این کار شاهد بگیر، بشیر به خدمت رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) رفت و ماجرا را گفت: رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) پرسید: آیا به همه‌ی فرزندانت چنین بخششی کرده‌ای؟ وی گفت: خیر! پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: این کار روا نیست و من به جز بر حق شهادت نمی‌دهم. (9)
این احادیث را با تمام ظرافت‌هایش آوردیم تا بر این نکته تأکید کنیم که گاه یک تبعیض و بی عدالتی میان فرزندان و کودکان، سرانجامی ناگوار در پی خواهد داشت؛ بنابراین، والدین گرامی باید در عمل به مساوات و عدالت میان کودکان رفتار نمایند و اگر در صورتی یا موردی می‌خواهند یکی را مقدم بدارند، دختر را مقدم بدارند که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: وقتی هدیه‌ای به فرزندانتان می‌دهید، عدالت را رعایت کنید و اگر قرار بود، من کسی را مقدّم می‌داشتم، هر آینه زنان را مقدم می‌داشتم (10) و اگر می‌خواهند، لطف و نیکی به یکی از آن‌ها نمایند، این کار را به گونه‌ای انجام دهند که در دیگران حسّاسیت ایجاد ننمایند.
پی‌نوشت‌ها:
1. کنزل العمال، ج 16، ص 444 حدیث 45348
2. همان، ص 446، حدیث 45358
3. مستدرک الوسائل، ج 15، ص 172 الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، ج 22، ص 324.
4. حقوق فرزندان در مکتب اهل بیت (علیهم السلام)، ص 77-78.
5. نهج الفصاحة، ص 306، گل‌های جاویدان (هزار کلمه قصار) ص 121.
6. مکارم الاخلاق، ترجمه میرباقری، ج 1، ص 420.
7. الخصال، ترجمه جعفری، ج 1، ص 51، مشکاة الانوار، ترجمه هوشمند و محمدی، ص 461.
8. کنز العمال، ج 16، ص 444.
9. کتاب العیال، ج 1، ص 176.
10. کنز العمال، ج 1، ص 175.
قاسمی، محمد علی، (1393) دوران طلایی تربیت، قم: نشر نورالزهرا (س)، چاپ پنجم
