نویسنده: پیروز مجتهد‌زاده
احمد بن ماجد، شاعر عرب، سواحل و جزایر خلیج فارس را طی یکصد بیت شعر شرح و توصیف کرده است. در اینجا، چند بیت از ابتدا و چند بیت از انتهای این اثر آورده می‌شود:
یا طالقا من آخر الفرات*** و البصرة الفیحاء خذ و صاتی
و اخرج علی اسم الله بالترتیب*** عن جمله‌ی الخیران للجنوب
و اجر من هنا یوما بل اقل *** لنحو خارج فی الثر یا لم یزل
و اجر من خارج یا اخی عشرة *** از وام خمسة و افیة محررة
فی مطلع العقرب لرأس الکهن*** مجری صحیح ماله من و هن
و ان اردت البر فی الیسار*** فیه اذ لا جملة الادوار
تاتیک ما شور و بهر کان *** ایضا و لؤلؤ تین بالاتقان
و اجری من خارج الی ذی شهر*** زامین فی الاکلیل اعزم و اجری
هناک تری جنابه کن علیم *** و بعد شط بنی تمیم
ثم ابو شهر تری و الاخوار*** ان شئت تدخل استمع اشواری
*************
فاجعلها یسارک یاهمام*** و السقی یرمیک الی هنجام
و مطلع العیوق الی هنجام *** و النعش فی المیان خذ کلامی
و من جری فی القطب من هنجام *** یاتی علی جر فال والسلام.
قد کملت من نحوکم ارجوزة *** رایقه فایقة و جیزة
ما ینبغی مثلی یخلی بحرا *** بغیر ذکر و بغیر مجری
هذا و لا الجعل بهایا صاح *** وداع و اصلح خلاف موته
و صلی ماجرت خلیج فارس *** علی النبی المصطفی یا رایس
ب - در ادبیات فارسی
در حالی که شاعر عرب در قطعه‌ی پیشین، تنها به شرح جاها و اماکن جغرافیایی درخلیج فارس پرداخته است، در نمونه شعری فارسی، شاعره‌ی بلند آوازه ایران، بانو توران شهریاری (بهرامی)، قطعه‌ای را که از پیش در ارتباط نام خلیج فارس با سرزمین پارس سروده و در «دیوان توران» (چاپ تهران 1379) درج کرده بود، برای تدوین در این اثر دگرگون ساخته و به گونه زیر آماده کرده است:ایران تو مادری و خلیج فارس*** چون کودکی نشسته به دامانت
مهر هزاره‌ها که بر آن نقش است *** باشدگواه روشن عنوانت
این نام کنده شده ز هزاران سال *** بر رویه کتیبه ایوانت (1)
دریای پارس خواند ورا تاریخ *** از عهد داریوش جهانبانت
یونان خلیج فارس بخواند آن را (2) *** او را نبود جرات کتمانت
نام خلیج فارس چو استوره است *** یادآور سحرگه دورانت
یاچون حماسه‌ایست غرور‌انگیز*** در خور نام نامور و شانت
هر نامی ای خلیج به غیر از پارس *** کی درخور تو باشد و شایانت
نام خلیج و فارس به هم بادا *** تا گیتی است و گنبد گردانت
امواج پر خروش خلیج فارس *** هستند جاودانه ثنا خوانت
هر موج پای کوبد و دست افشان *** شکر آورد به درگه یزدانت
تنب بزرگ و کوچک بوموسی *** هستند پاره‌ای تن و جانت
نام خلیج فارس سزای توست *** تاریخ پیر شاهد و برهانت
وی کشور فروغ اهواریی *** بادا خدا همیشه نگهبانت.
پی‌نوشت‌ها:
1. در کتیبه‌های داریوش کبیر، نام دریای پارس بارها آمده است.
2. یونانیان باستان این دریا را سینوس پرسیکوس Sinus Persicus خوانند که همان «خلیج فارس» باشد.
مجتهد‌زاده، پیروز؛ (1392)، جغرافیای تاریخی خلیج فارس، تهران: مؤسسه انتشارات، چاپ چهارم
