دابنی، چارلز جیلز برایدل

[čārlz jilz brāydel dābni]
Charles Giles Bridle Daubeny
(ت. استرتن، گلاسترشر، انگلستان، 22 بهمن 1174/ 11 فوریه‌ی 1795؛ و. آکسفرد، انگلستان، 22 آ ذر 1246/ 13 دسامبر 1867) ، شیمی، زمین شناسی.
چارلز، پسر کوچکتر جیمز دابنی، کشیش فرقه‌ی آنگلیکن، و هِلنا دابنی، برنامه‌ی تحصیلی عادی کالج وینچستر و آکسفرد را گذرانید (لیسانس در 1193، جایزه‌ی مقاله‌ی لاتینی چانسلر در 1194) . علاقه اش به طبابت وی را به شرکت در سخنرانیهای شیمی دانشگاه و ملاقات با شخصیتهای علمی آکسفرد از قبیل ویلیام باکلند و جان و ویلیام کانی بیئر رهنمون شد. از 1194 تا 1197 در ادینبرا در رشته‌ی پزشکی تحصیل کرد و نیز در سخنرانیهای مربوط به دروس زمین شناسی رابرت جیمسن شرکت کرد. سفری به فرانسه کرد و برای استفاده از کمک هزینه‌ی تحصیلی لی در مادلن به انگلستان بازگشت، و در 1200 از آنجا درجه‌ی دکتری در پزشکی گرفت. دابنی تا 1208 در طبابت فعالیت داشت، ولی علایق حقیقیش با انتخاب وی به استادی شیمی دانشگاه آکسفرد در 1201 متجلی گردید. در 1213 کرسی گیاه شناسی، و در 1219 کرسی اقتصاد روستایی را به کار خود افزود، در 1201 به عضویت «انجمن سلطنتی» برگزیده شد و عضو فرهنگستان سلطنتی آیرلند و وابسته‌ی خارجی فرهنگستان علوم مونیخ نیز بود. وی هرگز ازدواج نکرد.
دابنی در شیمی، زمین شناسی، و گیاه شناسی پژوهشهای ارزنده‌ای انجام داد. وی همچنین در «مجمع بریتانیایی برای پیشبرد علم» با جدّیت کار کرد، و در دهه‌های 1220 و 1230 برای پایان بخشیدن به بی اعتنایی آکسفرد نسبت به علم به مبارزه پرداخت. زندگی شغلی و علمی وی تصویری است از مشارکت فزاینده‌ی روحانیان اَنگلیکن و دانشگاههای قدیم در علم قرن نوزدهم، و این که چگونه علوم زیست شناسی و زمین شناسی در مرکز توجه قرار داشتند.
دابنی، هنگامی که در ادینبرا بود، در مباحثات مربوط به زمین شناسی فعالانه شرکت داشت. بازدیدش از فرانسه نخست به نوشته شدن مقاله‌ی «درباره‌ی آتشفشانهای اوورنی» و سپس به تألیف اثر استادانه اش به نام Description of Active and Extinct Volcanoes («توصیف آتشفشانهای فعال و خاموش» ، 1826) منجر گردید. در نوشته‌ی اخیر نظریه‌ای شیمیایی در مورد عمل آتشفشانی عرضه کرد، که بر طبق آن چنین پدیده‌ای ناشی از نفوذ آب بر فلزهای قلیایی و قلیایی خاکی آزادی است که تصوّر می‌شده است در زیر پوسته‌ی جامد زمین وجود داشته باشند. نظریه‌ی مشابهی از طرف‌هامفری دیوی و ژوزف لوئی گی لوساک عنوان شده بود، ولی دابنی نخستین فردی بود که آن را با جزئیات عرضه کرد و با قراین و شواهد بسیار آشکار از آن جانبداری نمود. کتاب «توصیف ...» از لحاظ وابستگیش به نظریه‌های شیمیایی، نوعاً همانند همه‌ی کارهای دابنی است. این که کتاب دیگرش، که نام وی به سبب آن جاودانه شده است، دفاع پرشوری از نظریه‌ی اتومی شیمیایی است، و یا این که اثر بعدی او در گیاه شناسی (درباره‌ی اثر شرایط خاک در رویش، و اثر نور در زندگی گیاهی) مستقیماً از شیمی الهام گرفته شده است، موضوعی تصادفی نیست.
دابنی در جلسه‌ی بنیادگذاری «مجمع بریتانیایی» در 1210 حضور داشت و در تضمین موفقیت آن در جلسه‌ی آکسفرد در سال بعد، نقش سودمندی ایفا کرد. در برگزاری اجلاس بریستل در 1215 فعالانه شرکت داشت، در اجلاس آکسفرد در 1226 نایب رئیس، و در چلتنم در 1235 رئیس جلسه بود. کار وی برای اصلاح نظام آموزشی علمی آکسفرد نه تنها شامل سخنرانیها، جزوه‌ها، و مقالات متعدد بود بلکه شامل اقدامهای علمی در زمینه‌ی تنظیم مجدد و گسترش باغ گیاه شناسی دانشگاه و احداث آزمایشگاهی برای مادلن به هزینه‌ی خودش نیز می‌شد. گردآوری تعداد قابل ملاحظه‌ای کتابهای علمی، وسایل کار، و نمونه‌های مختلف برای کالج، توأم با عطیّه‌ای جهت نگهداری آنها، از نیّت او حکایت می‌کنند.

کتابشناسی

یکم. کارهای اصلی:

آثار عمده‌ی دابنی بدین قرارند: Decription of Active and Extinct Volcanoes (لندن، 1826؛ چاپ دوم، 1848) ؛ An Introduction to the Atomic Theory (لندن، 1931؛ ضمیمه، 1840؛ چاپ دوم، 1850) ؛ و مقاله‌های ادبی و علمی‌ای که با عنوان Miscellanies، 2 جلد (لندن، 1867) گردآوری شده‌اند.

دوم. خواندنیهای فرعی:

گاهشمار زندگی دابنی، فهرست کاملی از آثار، و اطلاعات پراکنده بسیاری را در اثری می‌توان یافت با عنوان History of the Daubeny Laboratory، از ر. ت. گونتر (لندن، 1904) . سوگنامه‌های سودمند مندرجند در PRS، 17 (1868-1869)، هفتاد و چهار – هشتاد؛ و RTDAS، 2 (1867-1868)، 303-308.
منبع مقاله :
گیلیپسی، چارلز کولستون؛ (1387)، زندگینامه علمی دانشوران، ترجمه‌ی: احمد آرام ...]و دیگران[، زیر نظر احمد بیرشک، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ اول