نویسنده: مریم مرتضوی
کجا حرف بزنیم؟ کجا حرف نزنیم؟
سکوت همان‌قدر که به قول شاعر سرشار از ناگفته‌هاست، سرشار از فاید هم هست. همان اندازه که می‌تواند آرامش را برای صاحبش به همراه بیاورد، می‌تواند لغزش و بدی‌هایی را هم از او دور کند. اما در دین اسلام سکوت در همه موارد و در همه عرصه‌های زندگی توصیه نشده. گاهی سکوت ضرورت دارد و گاهی بالعکس، باید با صدای رسا درباره موضوعی سخن گفت. پس همان‌قدر که تبدیل‌شدن به یک آدم پرحرف در خاطره آدم‌ها بد و زننده است، تبدیل‌شدن به عکس صامت و ساکن هم خوب نیست. اگر می‌خواهید تصویر شما در ذهن آدم‌ها خوب و پسندیده باشد و بدانید کجاها سکوت کنید و کی حرف بزنید در این مطلب با ما همراه شوید.***
1- سکوت نشانه دانایی است
درست است که بسیاری از مواقع با حرف‌زدن می‌توان حقی را ادا کرد یا از پایمال‌شدن حقی ممانعت به عمل آورد و این کار به عنوان مسئولیت مهمی بر عهده مسلمانان گذاشته شده اما توجه به مسائل اخلاقی و نکاتی درباره کم‌حرف‌زدن یا حتی سکوت در شرایطی می‌تواند بهترین وسیله برای زنده‌کردن مکارم اخلاقی باشد. حجت‌الاسلام سیدمحمد قائم‌مقامی در این خصوص می‌گوید: «کسانی که مدام در حال حرف‌زدن هستند به طور طبیعی فرصت شنیدن را به مقدار زیادی از دست می‌دهند و بدین‌ترتیب چون گوش آنها از حرف‌های خودشان پر شده، زمانی برای بهره‌مند شدن از بسیاری از فرصت‌های خوب را نخواهند داشت. در واقع انسان باهوش و خردمند بیشتر مشغول اندیشیدن است و کمتر او را در حال حرف‌زدن می‌بینید. بنابراین بیشتر اوقات ساکت است. چون بسیاری از سخنانی را که می‌خواهد بگوید بعد از فکرکردن به این نتیجه می‌رسد که نگفتن آنها بهتر است. امیرالمؤمنین (علیه السلام) در کتاب «غررالحکم» فرموده: «خاموشی نشانه هوشمندی و میوه خرد است». بنابراین می‌توان گفت کسی که کمتر حرف می‌زند بیشتر سکوت می‌کند، انسان دانا و البته صبوری است. آن حضرت در حدیث دیگری فرموده: «خاموشی زینت دانش و نشانه بردباری است». انسان نادان چون قبل از حرف‌زدن فکر نمی‌کند، به همین دلیل زیاد حرف می‌زند و انسان کم‌صبر هم چون نمی‌تواند بر سکوت صبر کند زیاد حرف می‌زند اما انسان عالم و حلیم به خاطر علم و حلمش سکوت می‌کند».2- ایمانت را محکم می‌کند
بی‌ربط نیست اگر بگوییم سکوت رابطه مستقیمی با ایمان دارد. یعنی هر اندازه بیشتر، عمیق‌تر و پربارتر سکوت کنیم، احتمال داشتن ایمان محکم‌تر بیشتر خواهد شد و به همان نسبت لغزش‌ها و خطاها کم می‌شود. حجت‌الاسلام قائم‌مقامی یکی از فواید خاموشی و سکوت را راندن شیطان می‌داند و می‌گوید: «پیامبراکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) فرموده: «بر تو باد خاموشی بسیار که آن موجب رانده شدن شیطان است و در کار دین یاور توست». طبق این حدیث شریف، سکوت انسان را از گناهان بسیاری که با زبان صورت می‌گیرد حفظ می‌کند. در عین حال انسان را آماده تفکر می‌کند و میوه حکمت را در پی دارد. به عبارت دیگر انسان زمانی که ساکت است و حرفی نمی‌زند، فرصت دارد فکر کند و همین زمان است که دریچه‌های حکمت به رویش باز می‌شود. به همین دلیل است که باعث رانده شدن شیطان می‌شود و انسان از لغزش و خطا در امان می‌ماند». پس اگر می‌خواهیم انسان مؤمنی باشیم باید حرف‌زدن را به حداقل برسانیم و بیشتر ساکت باشیم و اوقات خود را به تفکر بگذرانیم. حجت‌الاسلام قائم‌مقامی در این زمینه به نکته دیگری اشاره می‌کند و می‌گوید: «امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرموده: «هیچ عبادتی همانند سکوت نیست. در واقع سکوت علاوه بر اینکه انسان را از بسیاری از گناهان زبان محفوظ می‌دارد، زمینه عبادت را هم فراهم می‌کند». پس اگر کسی با خودش فکر کند که زبان چند مثقالی‌ای که در دهان دارد می‌تواند بسیاری از گناهان را برای او رقم بزند یا بالعکس موجب جلوگیری از بسیاری از گناهان و خطاها شود، حتماً سعی می‌کند تا حد امکان جلوی چرخیدن‌های بی‌مورد زبان و حرف‌های بیهوده‌اش را بگیرد تا لغزش و گناهانش به حداقل برسد. زیرا یکی از بهترین راه‌های مقابله با شیطان، کنترل زبان در زمان حرف‌زدن است».3- در مسجد و هیأت سکوت کنیم
یکی از محل‌های پررفت و آمد مسلمانان، مساجد و هیئات مذهبی است. در این اماکن مقدس که ذکر خدا و اهل بیت (علیه السلام) در آنها جریان دارد، باید با رعایت آدابی از سوی مردم همراه باشد. تا حرمت این‌گونه مکان‌ها هم حفظ شود. یکی از این آداب، پرهیز از حرف‌زدن بی‌مورد و زیاده از حد است که حجت‌الاسلام قائم‌مقامی درباره آن می‌گوید: «مساجد، هیئات و مجالس مذهبی محل عبادت و تقویت روحیه معنوی و بندگی هستند. پس انسان در چنین مکان‌هایی باید تا حد امکان صحبت نکند و بیشتر به نماز و ذکر یا گوش‌دادن به سخنران مشغول باشد». حرف‌زدن در قبل از اقامه نماز یا بین دو نماز یکی از مواردی است که حجت‌الاسلام قائم‌مقامی مردم را از آن نهی می‌کند و می‌گوید: «برای ادای نماز باید با حواس جمع و تمرکز رو به قبله ایستاد. کسی که تا بعد از تکبیرةالاحرام امام جماعت هم در حال حرف‌زدن با دیگری است چطور می‌تواند به یکباره الله اکبر بگوید و در سکوتی که امام جماعت دارد حمد و سوره‌اش را می‌خواند، به هزار جا فکر نکند؟ شاید شنیده باشید که بعضی‌ها می‌گویند سر نماز خیلی چیزها یادشان می‌آید. سکوت نه تنها در نماز بلکه در هر عبادتی توجه قلب می‌آورد. در هیأت‌ها زمانی که سخنران در حال سخن‌گفتن از اهل بیت با بیان احکام است، سکوت‌کردن باعث می‌شود مطالب را بهتر به یاد بسپاریم و درک کنیم».4- سکوت همیشه مجاز نیست
بعضی وقت‌ها نه تنها نباید سکوت کرد بلکه لازم است به تفصیل درباره مطلبی حرف زد. حجت‌الاسلام قائم‌مقامی در این خصوص می‌گوید: «اگر انبیا و اوصیاء الهی سکوت می‌کردند و با زبان و بیان خویش مردم را هدایت نمی‌کردند، درب تمام خوبی‌ها روی بندگان بسته می‌شد. در حالی که در دین این همه به سکوت توصیه شده اما چه بسیار حرف‌هایی که واجبند. مانند تعلیم دستورات دینی، اخلاق نیکو و سفارش دیگران به صبر و نیکی.مصداق بارز و مستند این مطلب ماجرایی است که در کتاب «الاحتجاج» نوشته شده با این مضمون که عده‌ای از مردم از امام سجاد (علیه السلام) در مورد فضیلت سکوت پرسیدند و آن حضرت فرمود: «هرکدام آفاتی دارند ولی اگر از آفات اسلام بمانند، سخن‌گفتن بهتر از سکوت‌کردن است. برای اینکه خدا انبیا و جانشینان آنها را با سکوت مبعوث نفرمود بلکه با کلام مبعوث کرد و با سکوت کسی استحقاق بهشت را پیدا نکرد و کسی با سکوت مستحق ولایت و سرپرستی خدا نشد و کسی با سکوت از آتش جهنم حفظ نشد بلکه همه اینها با کلام انجام شد».
حجت‌الاسلام قائم‌مقامی معتقد است سخن‌گفتن درباره امور دینی نه تنها اشکال ندارد بلکه ضرورت دارد که انسان برای نشان‌دادن حقیقت دین و آشنا کردن دیگران با مسائل دینی و اخلاقی تا اندازه‌ای که می‌تواند صحبت کرده و در این زمینه از مثال‌ها و نکته‌های متنوع استفاده کند. همان‌طور که امام صادق (علیه السلام) فرموده: «بر تو باد سکوت طولانی، مگر از خیر و نیکی». بدین مفهوم که در امور خیر هر اندازه سخن بگویی بجاست. البته این نکته را هم باید در نظر داشت که سخن‌گفتن در این موارد نباید به حدی باشد که مخاطب را خسته و دلزده کند بلکه لازم است آداب و شیوه‌های سخن‌گفتن در این موارد از سوی گوینده رعایت شود».
منبع مقاله :
همشهری آیه، شماره 42
